رابطه معرفت شناسی و هویت سیاسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (س)

‏‏چکیده‏

‏‏امام خمینی (ره) معمار کبیر انقلاب اسلامی ‌ایران، احیاگر هویت جدیدی از فرد و اجتماع بوده که منشأ تحولات در عرصه داخلی، منطقه‌ای و بین المللی است. درک ‌اندیشه سیاسی ‌ایشان اقتضا می‌کند که به مقولات معرفت‌شناسی و هویت سیاسی که در کانون نظام‌اندیشی وی قرار دارد بپردازیم:‏

‏‏مقوله اول: معرفت، حضور شیء یا صورت آن با واسطه‌یابی واسطه نزد عالم است که دارای ویژگی «باور صادق موجه» می‌باشد. خطاپذیری معرفت، معرفت‌شناسان را بر آن می‌دارد که در حوزه معرفت‌شناسی، به تیبین چگونگی حصول معرفت، حدود، سطوح و درجه اعتبار و منابع آن بپردازند. امام خمینی، با ذکر منابع معرفت (حس، عقل، فطرت، شهود، وحی ) ضمن تفکیک حوزه‌های معرفتی، رابطه‌ای طولی و تکاملی بین معرفت‌های مذکور ترسیم می‌نماید تا در پرتو آن انسان به کمال مطلوب نائل شود. معرفت‌های موجه از دید ‌ایشان عبارتند از: 1) معرفت عقلانی واقع‌گرایانه: عقل به عنوان فرستاده نزدیک خدا، دارای دو وجه نظری و علمی ‌است. وجه نظری عقل به کار استدلال، استنتاج، تجزیه و ترکیب، حکم و تدوین قواعد منطقی و عقلی پرداخته و وجه عملی آن، عمل به معقولات می‌نماید. 2) معرفت شهودی واقع‌گرایانه: عدم کفایت عقل در درک ادراکات غیر مفهومی ‌و رساندن انسان به کمال مطلوب، ضرورت شهود یا رؤیت بی‌واسطه را به‌عنوان معرفتی برتر ‌ایجاب می‌کند. ماده اصلی چنین شهودی،‌ایمان است که در پرتو ورود ادراکات عقلی به قلب و ارتیاض نفس برای انسان حاصل می‌شود. 3) معرفت شهودی وحیانی واقع‌گرایانه: عقل کل به‌عنوان اولین تعین، مشیت الهی و نور است که شهود آن (وحی) اصیل‌ترین و بزرگ‌ترین منبع موثق معرفتی است. این نوع از شهود به دلیل اتحاد عاقل و معقول در کمال تطابق با واقع است و احتمال هیچ نوع خطاپذیری در آن راه ندارد. مقوله دوم: هویت سیاسی هویت به معنی کیستی و چیستی و تشخص و عینیت خود در رابطه با دیگران است که حاصل تعاملات درونی (اشتراکات) و برونی (افتراقات) می‌باشد که در ساحت فردی و جمعی وجود دارد. سیاست به معنی قدرت، حکمرانی و ... و ‌این‌جا به دلیل عطف آن به هویت به معنای سرپرستی، هدایت و رهبری است. نتیجه ‌این همانی دیانت و سیاست در‌ اندیشه امام، عینیت هویت سیاسی و هویت دینی است. ایمان به ولایت الهی در هویت دینی و سیاسی، موجب در کانون قرار گرفتن تکلیف‌گرایی در ساحت هویت فردی و جمعی است. آموزه‌های قرآنی « ناس » «مؤمنون » و ... با توجه به محوریت تکلیف‌گرایی، در هویت فردی، سازنده انسان‌های الهی است که در مسیر تکامل به رتبه انسان کامل ارتقا می‌یابد. و آموزه‌های قرآنی «امت» ... با توجه به همان محوریت، در هویت جمعی، در مسیر تکاملی به امت واحد نائل می‌شود. در نسبت‌سنجی بین مفهوم معرفت و هویت درمی‌یابیم که معرفت متغیر مستقل و هویت متغیر وابسته است. و دلالت بین‌ این دو بخش دلالت عقلانی است. به‌طوری که مقولات معرفتی حکم دال و مقولات هویتی حکم مدلول را دارند.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎