بررسی تطبیقی آرای امام خمینی (س) و صاحب جواهر در باب ولایت فقیه

‏‏چکیده‏

‏‏مسأله ولایت فقیه را نباید موضوعی ابداع شده توسط صاحب جواهر دانست اما نمی‌توان منکر‌ این موضوع نیز شد که مرحوم شیخ محمدحسن نجفی یکی از اصلی‌ترین پایه‌گذاران نظریه ولایت فقیه در میان فقهای شیعه بوده‌اند. همان‌گونه که همگان بر این متفق‌اند که تنها فقیهی که به‌ این نظریه جامه عمل پوشانید حضرت امام خمینی رهبر فقید انقلاب اسلامی ‌بوده است. اما در این میان، بررسی آثار صاحب جواهر و امام خمینی (ره) نشان می‌دهد که مسأله ولایت فقیه در نگاه دو فقیه بزرگ شیعه شباهت‌های بسیاری دارد به گونه‌ای که اکثریت استدلالات و مبانی ‌ایشان دارای مواضع مشترکی با یکدیگر می‌باشد. برداشتی از مفهوم ولایت فقیه در نگاه شیخ نجفی و امام خمینی وجود دارد که بر اساس آن فقیهان دارنده تمامی ‌اختیارات امامان معصوم در دوران غیبت می‌باشند ‏‏از کمترین تفاوتی در دیدگاه ‌این دو فقیه بزرگوار در باب ولایت فقیه برخوردار است. ‏‏همان‌گونه که ادله عقلی و نقلی استفاده شده از سوی شیخ نجفی و امام خمینی در کلیات بحث و مسائل مورد اعتقاد آن‌ها از یکسانی مشهودی برخوردار است و اختلافات موجود، تنها در حد برخی مصادیق، آن هم در دلایل نقلی اثبات ولایت فقیه می‌باشد. به عنوان مثال روایت منقول از پیامبر اکرم (ص) که می‌فرمایند"خداوند جانشینان مرا رحمت کند" مورد استناد امام قرار گرفته و به عنوان دلیل نقلی جهت اثبات ولایت فقیه مورد استفاده قرار می‌گیرد اما صاحب جواهر‌ این روایت را به‌عنوان دلیل نپذیرفته و در نهایت امر آن را به عنوان مؤید دیگر روایات اصلی باب می‌پذیرد. این نوشتار با مروری بر پیشینه نظریه ولایت فقیه در میان بزرگان فقه شیعه نشان داده است که ‌این نظریه از سابقه‌ای طولانی برخوردار است اما نوع نگاه و ورود صاحب جواهر و امام خمینی به ‌این مسأله، از تفاوتی آشکار با دیگر فقها برخوردار است و به همین علت کنار هم قرار دادن آرای صاحب جواهر و امام خمینی با دیگر فقهای عظام شیعه از اهمیت جایگاه ‌این دو دانشمند جهان تشیع در احیا و باز تولید نظریه ولایت فقیه خبر می‌دهد. صاحب جواهر و امام خمینی بر خلاف فقهای پیشین، با صراحت محدوده اختیارات فقیهان در دوران غیبت همان اختیارات پیامبر اکرم و امامان معصوم شیعه عنوان کرده و در جای جای مطالب و نوشته‌های خود به ‌این مطلب تأکید و تصریح کرده‌اند. حوزه اختیارات ولایت فقیه از نگاه امام خمینی و صاحب جواهر نیز از نقاط مشترک بسیاری برخوردار است. همان گونه که صاحب جواهر با به کار بردن اصطلاح"عموم ولایت" (ولایت عامه) برای فقیهانی که مرجع امور شیعیان در دوران غیبتند تمامی ‌اختیارات معصوم را برای ‌این فقیهان قائل می‌شود، امام خمینی نیز با اصطلاح"ولایت مطلقه فقیه" ولایت فقیهان را همان ولایت رسول‌الله و ائمه اطهار دانسته و اختیاراتی همسان اختیارات معصومین را برای آنان قائل می‌شود.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎