چکیده
موضوع مورد بحث، بررسی و یا بهتر بگویم گردآوری آرا و اندیشه‌های سیاسی امام خمینی است. و با عنایت به‌عنوان بحث صرفاً اندیشه‌های امام در مسائل سیاسی مطرح شده است و از ورود با سایر آرای امام مثلاً در زمینه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... پرهیز شده است؛ البته باید اعتراف کرد که این روش صحیحی نیست؛ مخصوصاً با توجه به تداخل موضوعات مختلف در همدیگر و به‌ویژه با توجه به شخصیت امام، که شخصیتی چند بعدی است. یعنی نمی‌توان آرا و نظرات سیاسی امام را جدای از تفکرات حکمی و فلسفی ایشان بررسی کرد، ولی چون در این نوشتار هدف، گردآوری آرای امام در موضوعات خاص سیاسی است سعی شده است که عین عبارات امام که در تألیفات و سخنرانی‌ها و بیانیه‌های معظمٌ‌له موجود بوده است، با پرهیز از تحلیل شخصی آورده شود از این نظر تحقیق حاضر توصیفی است نه عملی به معنای خاص آن. و نیز سعی شده است محور بحث بر مبنای موضوعات پایدار در مسائل سیاسی باشد یعنی مباحثی که در طول تاریخ اندیشه‌های سیاسی مطمح‌نظر علمای سیاست در سرتاسر جهان بوده است از جمله: لزوم حکومت در جامعه، حق حاکمیت، شرایط زمامدار، مفهوم سیاست، نوع حکومت و ... و عموماً از مباحث نظری امام به‌عنوان اندیشمند و عالم سیاسی در این زمینه‌ها استفاده شده است و موارد مناسب نیز در سیره عملی ایشان به مباحث اضافه شده است. مباحث اصلی نوشتار حاضر در دو بخش و هفت فصل به اختصار ارائه گردیده است. در بخش اول مباحثی به طور اجمال در سه فصل ارائه شده است: فصل اول ـ پیرامون زندگی سیاسی امام. در زمینه زندگی سیاسی اما خوشبختانه منابع نسبتاً زیادی وجود دارد از جمله: زندگینامه سیاسی امام خمینی تألیف محمدحسن رجبی، پا به پای آفتاب اثر امیررضا ستوده که در 4 جلد تألیف شده است و بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی تألیف سیدحمید روحانی. که در این قسمت با استفاده از کتاب تحلیلی بر انقلاب اسلامی، نوشته دکتر محمدی «زندگینامه امام با محوریت دوران مبارزه و رهبری سیاسی و شیوه‌های مبارزاتی ایشان آورده شده است. فصل دوم: بررسی ابعاد شخصیت امام. با همه محدودیت‌ها و ضعف‌هایی که در این بررسی وجود دارد در این زمینه نیز افراد نسبتاً زیادی قلم زده‌اند و سخنرانان، بیاناتی داشته‌اند ولی در بین تمامی این منابع به نظر رسید که بیانات یار دیرین امام، حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی از حیث هدف این بحث مناسب‌تر باشد و به همین دلیل سخنرانی ایشان در زمینه شخصیت امام در‌این قسمت عیناً آورده شده است. ضمناً برای تکمیل بحث، نظرات بعضی از سیاسیون جهان نیز پیرامون ابعاد شخصیت امام آورده شده است. فصل سوم ـ آثار و تألیفات امام. در این قسمت نیز سعی شده است کتب و آثاری که مستقیماً خود امام تألیف کرده‌اند یا مباحثی که تدوین نموده‌اند در زمینه‌های فقهی، سیاسی، عرفانی، اصولی و اقتصادی فهرست شود. در بخش دوم با عنوان (امام، سیاست و حکومت) مطالبی به شرح زیر آمده است: در فصل چهارم با عنوان «امام و سیاست» مباحث زیر بررسی شده است: مفهوم سیاست. عنصر سیاست در احکام اسلامی. ابعاد سیاسی حج. در فصل پنجم با عنوان «امام و حکومت» مطالب زیر آمده است: لزوم تشکیل حکومت اسلامی از نظر امام: مرکز ثقل و محور نوشتار حاضر را مباحثی پیرامون دیدگاه امام نسبت به حکومت تشکیل می‌دهد چرا که محور اندیشه سیاسی امام نیز پیرامون مسأله حکومت می‌باشد. به‌همین جهت سعی شده است مباحثی که امام به صورت تئوری و نظری که عمدتاً در دروس خارج فقه حوزه به صورت استدلالی مطرح کرده‌اند، عیناً آورده شود. در بیان لزوم حکومت در جامعه، امام با دیدگاه استدلالی از نظرگاه عقل و نقل، مباحث جامعی را مطرح کرده‌اند که خلاصه آن در این قسمت آورده شده است. حق حاکمیت؛ در این قسمت نیز دیدگاه امام پیرامون حاکمیت و منبع مشروعیت آن به طور اجمال آورده شده است که معظمٌ‌له در این مبحث نیز با استفاده از استدلالات عقلی و بهره‌گیری از آیات قرآنی، حاکمیت مطلق الهی را در تشریع و تکوین اثبات می‌کند. ویژگی‌های احکام اسلامی: در این قسمت دیدگاه امام پیرامون شرایط و ویژگی‌های پایان نامهسیری در اندیشه و سیره سیاسی حضرت امام خمینی (س)صفحه 1
حاکم جامعه اسلامی آورده شده است که ایشان با بحث‌های استدلالی و عقلی و نیز با استفاده از روایات ائمه معصومین سه خصوصیت اساسی را برای حاکم جامعه اسلامی ذکر می‌کنند: علم به قانون الهی. عدالت. کفایت و صلاحیت. تبیین بحث «ولایت فقیه»:امام با بیان استدلالی و با استفاده از سنت به‌عنوان یکی از منابع مهم فقه سیاسی اسلام، مسأله حکومت و سیاست در عصر غیبت که همان طرح حکومت بر مبنای ولایت فقیه است را تبیین و اساسی‌ترین نیاز جامعه انقلابی را پاسخ دادند. در این قسمت مباحث معظمٌ‌له در زمینه مذکور آورده شده است که ایشان این مباحث را ابتدا در کتاب «کشف‌الاسرار» و سپس در درس خارج فقه‌شان در نجف اشرف مطرح ساخته بودند. ایشان تشکیل حکومت در عصر غیبت را از دیدگاه تکلیفی بر فقهای جامع‌الشرایط واجب می‌دانند و سپس با استفاده از روایات معصومین مسأله ولایت و زمامداری فقیه را اثبات می‌کنند. و نیز با اشاره به نقش مردم در این مورد، پذیرش و بیعت مردم را شرط تحقق عینی ولایت فقیه می‌دانند. و نیز پیرامون حدود اختیارات ولی فقیه، نیز «ولایت مطلقه فقیه» را مطرح می‌نماید که در ادامه، مباحث مربوط به این موضوع به تفصیل آورده شده است. در ادامه پیرامون «مشارکت سیاسی مردم از نظر امام» مباحثی آورده شده است. در این قسمت دیدگاه امام پیرامون «حکومت اسلامی» آورده شده است، چه مباحث نظری و تئوری ایشان،در این زمینه؛ و چه بیانات ایشان در دوران انقلاب و رهبری معظمٌ‌له در دوره ده ساله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران. می‌توان گفت این دیدگاه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تجلی یافته است که چهارچوب حکومت جمهوری اسلامی را مشخص کرده است. در ادامه تفاوت حکومت اسلامی با سایر اشکال حکومت از نظر امام آورده شده است. فصل ششم: رهنمودهای امام به کارگزاران حکومت اسلامی. فصل هفتم: امام و سیاست بین‌الملل:در این قسمت نظریه «تکلیف دینی» در تصمیم‌گیری‌های سیاسی امام مختصراً بررسی شده است و نیز علل عقب‌ماندگی کشورهای اسلامی از دیدگاه امام آورده شده است.
پایان نامهسیری در اندیشه و سیره سیاسی حضرت امام خمینی (س)صفحه 2