با توجه به اهمیت و ضرورت طرح مباحثی که به توسعه در جامعه و محافل دانشگاهی مربوط است، باید تلاش نمود تا مفهوم و اهمیت توسعه، ابعاد مختلف آن، همچنین طرح مفهوم توسعه از دیدگاه حضرت امام خمینی(س) تبیین شود.
توسعه مفاهیم گسترده ای دارد و منشا آرزوها و آرمان های جمعی انسان ها است، به گونه ای می توان آن را به کوششی جهت دار تعبیر کرد که در سایه آن همگان می توانند به خواسته های خود و آنچه ندارند برسند.
توسعه را نباید فرآیندی تک بعدی به حساب آورد بلکه جنبه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را نیز باید از ابعاد مهم توسعه شمرد. در این میان بعد فرهنگی و توسعه آن مهمترین وجهی است که زمینه را برای رسیدن به وجوه دیگر فراهم می کند.
با ایجاد دگرگونی عمیق فرهنگی و نگه داری ویژگی های مثبت آن می توان به مرحله ای رسید که نوآوری و سازندگی از نتایج آن است، همچنین بهبود وضع زندگی اجتماعی را در این میان نمی توان نادیده گرفت که از نتایج مهم توسعه فرهنگی جامعه است.
برای رسیدن به چنین هدف والایی، باید به معیارهای ارزشی و مبانی عقلی نیز اهمیت داده شود و در جامعه به تحقیق، منطق و اندیشه، نقد کردن و نقد پذیری و احترام به اندیشه ها توجه بیشتری شود. در چینین صورتی است که می توان به فرهنگی بالنده و غنی رسید، آن را گسترش داد و به خواسته های جامعه در جهت توسعه، جامه عمل پوشانید و آن را محقق کرد.
حضرت امام خمینی (س) نیز هرگز از اهمیت فرهنگ و زیر بنایی بودن آن غافل نبودند، ایشان می فرمایند که «بی شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است. اساسا فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می دهد و با انحراف فرهنگ، هر چند جامعه در بعدهای اقتصادی، سیاسی، صنعتی و نظامی قدرتمند و قوی باشد ولی پوچ و پوک و میا ن تهی است» (صحیفه امام، ج 15، ص: 243 ).
بنابراین، این ضرورت احساس می شود که محافل علمی و تحقیقاتی ما، به ویژه دانشگاه ها و حوزه های علمیه باید ابعاد اندیشه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود را توسعه دهند و در ایحاد فرهنگ توسعه، در جامعه از هیچ تلاشی فرو گذار نکنند تا از این راه به انقلاب اسلامی – که نتیجه سال ها مبارزه علیه ظلم و بیداد و عقب ماندگی است – کمکی اساسی شود. راه رسیدن به توسعه همه جانبه فرهنگی، نیازمند بسیج همگانی، مشارکت وسیع توده ها و انجام وظایف و مسئولیت های فردی و اجتماعی است. این مطلب مهمی است که دین مبین اسلام همواره انسان ها را به تفکر، تدبر و تعقل فراخوانده است. باید توصیه های قرآنی را در این زمینه جدی گرفت و با ایجاد زندگی عقلانی و جامعه عقلانی به آن چیزی رسید که هر انسان راستین می خواهد به آن برسد و آن چیزی جز کمال انسانی نیست.
پس بایسته است که ساخت فکری جامعه را به بستری مناسب جهت رسیدن به اهداف والای انسانی تبدیل کنیم. شرط رسیدن به این مهم، پیش گرفتن ویژگی هایی چون احترام به سلسله مراتب، ترجیح اهداف ملی و گروهی بر منافع فردی، تعهد نسبت به کار و تلاش و وفاداری به انجام وظایف شغلی، قانون پذیری و توجه به نظم و سازماندهی در کار و سخت کوشی است.
با توجه به موارد گفته شده اگر به دیدگاه ها و فرموده های حضرت امام نگاهی محققانه، عالمانه و کارشناسانه بیندازیم خواهیم دید که ایشان در پیام ها و رهنموهایشان همواره به مسائل فرهنگی و زیربنایی و حیاتی شمردن آن در جهت نجات جامعه از خطر وابستگی که منشا همه وابستگی ها است، تاکید کردند و به مردم، مسئولان، حوزویان و دانشگاهیان هشدار داده اند که بیدار و آگاه بمانند و جامعه را از خطر وابستگی نجات دهند.