حقیقت اسمای الهی

‏‏حقیقت اسمای الهی‏

‏‏به تعبیر امام و سایر بزرگان عرفان، همه‏‎ ‎‏انسانها، سالک کوی اسمای الهی اند و‏

‏‎ ‎‏حقیقتِ اسما، لفظ و تعابیر لفظی نیست، بلکه همان کسانی هستند که‏‎ ‎‏خداوند به وسیله آنان درهای خیرات را بر خلایق می گشاید و با شناخت‏‎ ‎‏آنان، شناخت خدا امکانپذیر می شود ‏‏بکم یُنَزِّل الغیث، مَن عَرَفَکُم فَقَدْ عَرَفَ‏‎ ‎‏اللّٰه،‏‎[1]‎‏ آنان وسیله پیوند آسمان الوهیت با خاکیان ناسوتی اند. ظاهرشان‏‎ ‎‏آراسته به نور هدایت و رسالت و باطنشان منور به نور «ولایت» است،‏‎ ‎‏اینان راهنمایانی هستند که با هدایت تکوینی در نهان و هدایت تشریعی‏‎ ‎‏در آشکار و عیان، انسانهای طالب کمال را راهنمایی می کنند.‏

‏‏     پس سالک کوی دوست، با شناخت خود و جایگاه خود، که موجودی‏‎ ‎‏است که به صورت الهی آفریده شده است ‏‏اِنَّ اللّٰهَ خَلَقَ آدمَ علیٰ صورته‏‎ ‎‏(همانا خداوند آدم را بر صورت خود آفرید) و نیز شناخت هدایتگران و‏‎ ‎‏ولی نعمتان خویش، سفر به سوی «خوبیها» و «ارزشها» را ـ که همان سفر‏‎ ‎‏به سوی کمال مطلق است پی می گیرد؛ و از زبان امام سجاد(ع) می گوید:‏

‏
‏‎

‎‏     ‏‏خداوندی را سپاس می گویم که وقتی می خوانمش، پاسخم را می گوید‏‎ ‎‏در حالی که او وقتی مرا می خواند، من در پاسخ دادن به او کاهلی می کنم.‏‎ ‎‏خداوندی را سپاس می گویم که وقتی خواهشی دارم، برآورده می کند؛ اما‏‎ ‎‏من در برابر فرمان او سرپیچی می کنم. خداوندی را درود می گویم که راه‏‎ ‎‏سؤال و درخواست را بازگشوده و راه مسافر کوی خویش را کوتاه گردانده.‏‎ ‎‏چنان با من حلم می ورزد که گویی من هرگز نافرمانی نکرده ام، و بالاخره‏‎ ‎‏درود بر او که مرا به خود وانمی گذارد.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏براستی چه کسی غیر از این مفسران حقیقی کلمات محبوب می تواند‏‎ ‎‏اینچنین سخن بگوید که ‏‏الهی ... بک عرفتک و انت دللتنی الیک.‏

‏‏     ‏‏باری، امام در این کتاب، حقیقت انسان را مطرح می کنند که او‏‎ ‎‏موجودی است الهی که ظاهرش نسخه ای است از عالم مُلک و ملکوت، و‏‎ ‎‏روحش نفخه ای است الهی؛ ‏‏نفخت فیه من روحی ‏‏(دمیدم در او از روح‏‎ ‎‏خویش).‏‎[3]‎

‏‏    ‏‏این موجود همان کتابی است که خدای تعالی آن را با دو دست خود‏‎ ‎‏ساخته و رقم زده، و همان حقیقتی است که خدای تعالی با حکمت‏‎ ‎‏خویش او را استوار ساخته است.‏‎[4]‎‏ این انسان خاکی و افلاکی، عروجی و‏‎ ‎‏نزولی دارد که از جایگاه رفیع و برین به اسفل السافلین هبوط کرده و‏‎ ‎‏امکان بازگشت به جایگاه برتر و رفیع را دارد. او از منزلهایی عبور کرده تا‏‎ ‎‏به آخرین منزل طبیعت رسیده و این بار نیز منازل و درجات و مراتب را در‏‎ ‎‏می نوردد تا دایرۀ وجودی خویش را تمام کند. این سقوط و هبوط،‏
‏‎

‎‏سرنوشت مختوم انسان است؛ اما ماندگاری در پایین ترین منزل طبیعت‏‎ ‎‏دون شأن اوست. پس بر اوست که با ره توشۀ ایمان و آگاهی و عشق و‏‎ ‎‏محبت، حرکت خویش را ادامه دهد تا در جوار حضرت محبوب مأوا‏‎ ‎‏گزیند. در آنجا نیز خاطری آسوده و آرام بر این عاشق سالک رقم نخورده‏‎ ‎‏است، زیرا کمال نامتناهی است و طلب نیز.‏

‏‏ ‏

‏‏مرا در منزل جانان چه جای امن چون هر دم‏‏         ‏‏جرس فریاد می دارد که بربندید محملها‏

‏ ‏

‏‏به تعبیر امام، همۀ انسانها سالک کوی حقند. برخی می دانند که به کجا‏‎ ‎‏می روند و برخی نادانند، و هنر در فهم و شناخت طریقت است. امام‏‎ ‎‏چنین توصیف می دارند:‏

‏‏     ‏‏پاره ای از قلوب، عشقی و از مظاهر جمالند و به حسب فطرت متوجه به‏‎ ‎‏جمال محبوب هستند و چون در سلوک، ادراک ظلّ جمیل یا مشاهدۀ اصل‏‎ ‎‏جمال کنند... و پاره ای از قلوب، خوفی و از مظاهر جلالند. آنها همیشه‏‎ ‎‏ادراک عظمت و کبریا و جلال کنند.‏‎[5]‎

‏‏و از آنجا که این مسافر سرگشتۀ راه دوست، مظهر ‏‏کلُ یومٍ هو فی شأن ‏‏است‏‎ ‎‏و محبوب در هر آن با اسم خاصی بر او تجلی می کند؛ بنابراین سالک‏‎ ‎‏طریق، حالات گوناگون دارد؛ گاه در قبض است و گاه در بسط.‏

‏‏     باری، اسمای الهی همان کارگزاران آفرینشند.‏‎[6]‎‏ اسما، حقایقی غیر‏‎ ‎‏لفظیند که خداوند توسط آنان در عالم هستی تجلی می کند و تأثیر‏‎ ‎‏می گذارد؛ ‏‏باسمک الذی خَلَقْتَ به السموات و الارض‏‏ یا ‏‏بِکُمْ فَتَحَ اللّٰهُ و بِکُمْ یَخْتِمُ‏
‏‎

‎‏اللّٰه.‏‎[7]‎

‏‏    ‏‏گرچه این اسمای الهی خود مخلوقند؛‏‎[8]‎‏ اما مخلوقی که از هر چه‏‎ ‎‏رنگ تعلق پذیرد آزاد است، و بر مبنای حدیث قرب فرایض، چشم و‏‎ ‎‏دست و اعضا و جوارح خدای متعالند.‏

‏‏     بنابراین، توسل به ائمه الهی و خواندن خدای خویش از زبان این‏‎ ‎‏بزرگواران، پیام امام خمینی است که در این برهۀ زمان شنیده می شود؛ و‏‎ ‎‏این سخنان، خزاین و گنجینه های غنی معرفت است و برای فهم این‏‎ ‎‏معارف، مطالعه و علم اندوزی و فلسفه و عرفان لازم است، و نتیجه فهم‏‎ ‎‏آن خزاین، حرکت است و پویایی؛ معرفت است و شیدایی؛ اطاعت است‏‎ ‎‏و بندگی؛ در این صورت است که ما خدای خویش را از زبان ولیّ کاملش‏‎ ‎‏می خوانیم و الاّ ما مهجورانِ گرفتارِ تنگناهای طبیعت و نفسانیات خویش‏‎ ‎‏که تحمل کوچکترین ناملایمات را نداریم، با چه جرأت و جسارتی لب به‏‎ ‎‏سخن گشوده و بگوییم‏‏ فَهَبْنی یا الهی و سیّدی و مولای و ربّی صَبَرْتُ علی عذابِک‏‎ ‎‏فکیفَ اَصْبِرُ علی فِراقک.‏‎[9]‎

‏‏    ‏‏امام در ره عشق می گویند:‏

‏‏     ‏‏من کوردل، تاکنون نتوانستم این فقره و بعض فقرات دیگر این دعای‏‎ ‎‏شریف را به جدّ بخوانم، بلکه آن را از زبان علی(ع) می خوانم و ندانم آن‏‎ ‎‏چیست؛ که صبر بر آن از عذاب خدا در جهنم مشکلتر است آن عذابی که‏‎ ‎‏تطلع علی الافئدة ‏‏[‏‏است‏‏]‏‏.‏‎[10]‎

‏‎ ‎

‏‎

‎