درجات رضا

‏‏درجات رضا‏

‏‏پیر هرات سه درجه برای رضا برشمرده‏‎ ‎‏است: ‏

‏‏ ‏

‏‏     ‏‏الدرجةُ الاولی رضاء العامة و هو الرضاء باللّه رَّبا، بسخط عبادة مادونه. و هذا قطب‏‎ ‎‏رحی الاسلام؛ و هو یُطَّهِرُ مَن الشرک الاکَبَر و هُو یَصَّحُ بِثلاث شرائط: ان یکونَ اللهُ‏‎ ‎‏عزّوجّل اَحّب الاشیاء الی العبد، و أولی الاشیا بالتعظیم، و أحَقّ الاشیاء بالطّاعة.‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏درجۀ نخست، رضای عامّه است و آن خشنودی به ربوبیت خداوند‏‎ ‎‏است همراه با عدم خرسندی از بندگی و اسارت غیرخدا و این محوری‏‎ ‎‏است که اسلام حول آن می چرخد. این خشنودی و خرسندی، قلب بنده‏‎ ‎‏را از شرک اکبر پاک می سازد و این حقیقت با سه شرط تحقق پیدا می کند:‏

‏‏     نخست آنکه، خدای عزّوجّل محبوبترین اشیاء نزد او باشد. دوم آنکه،‏‎ ‎‏خداوند را از همه اشیاء سزاوارتر به تعظیم و بزرگذاشت ببیند. سوم آنکه،‏‎ ‎‏خداوند را شایسته ترین اشیاء در مقام اطاعت و فرمانبرداری بشناسد.‏

‏‏     ‏‏الدرجة الثانیه الرضاء عن اللّه ـ عزّوجّل و بهذا الرضاء نطقت آیات التنزیل و هو‏‎ ‎‏الرضی عنه فی کل ما قضی. و هذا من اوائل مسالک اهل الخصوص. و یّصح بثلاث‏
‏‎

‎‏شرائط. باستواء الحالات عند العبد و بسقوط الخصومة مع الخلق، و بالخلاص من‏‎ ‎‏المسألة و الالحاح.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏توضیح آنکه، سالکی که به مقام رضا راه می یابد از خداوند و همۀ‏‎ ‎‏مقدراتش راضی و خشنود است، خواستۀ خود را در خواستۀ محبوب‏‎ ‎‏خویش فانی ساخته، او را حاکم و خبیر و عادل می داند و به همۀ قضا و‏‎ ‎‏احکام او با دیدۀ رضا می نگرد. تحقق و رسیدن به این مقام عالی به رعایت‏‎ ‎‏سه شرط بستگی دارد.‏

‏‏     شرط اول، آن است که نسبت به امور مختلف حال او تغییر پیدا نکند؛‏‎ ‎‏یعنی در مقابل احکام و قضای الهی یکسان باشد چه در مقابل مواهب و‏‎ ‎‏عطایایی که به او ارزانی می شود، چه در مقابل نعمتهایی که احیاناً از کف‏‎ ‎‏او می رود. حاصل آنکه، نقمت و نعمت، خوش و ناخوش، صحت و‏‎ ‎‏کسالت را از دوست بیند و به دادۀ او خشنود و راضی باشد.‏

‏‏     شرط دوم، آن است که اگر خصومت و بدبینی با مردمان داشته، آن را‏‎ ‎‏ترک کند و جز به خوبی راجع به آنان نیندیشد و عذر آنان را بپذیرد.‏

‏‏     شرط سوم، آنکه هرگز بر خواستهای خود اصرار و پافشاری نکند؛‏‎ ‎‏زیرا باید بداند خداوند آنچه را به مصلحت او باشد به او خواهد داد. با‏‎ ‎‏طیب خاطر از داده ها و نداده های خالق هستی سپاسگزار باشد.‏

‏‏     ‏‏و الدرجة الثالثة الرضاء اللّه ، فلا یریٰ العبد لنفسه سخطا و لا رضی؛ فیبعثه علی‏‎ ‎‏ترک التحکم و حسم الاختیار، و اسقاط التمیز و لو اُدخِل النار.‏‎[3]‎

‏‏    ‏‏توضیح آنکه، سالکی که به درجۀ سوم مقام رضا نایل می شود نه خشم‏‎ ‎‏خود را از خود می داند، نه خشنودی خویش را. چنانکه قبلاً بیان شد او‏
‏‎

‎‏خود را فانی در ارادۀ محبوب و فاعل مایشاء کرده است. بنابراین، خود را‏‎ ‎‏مالک وجود خویش نمی داند چه رسد که مالک صفات و افعالش باشد.‏‎ ‎‏اگر شاد می شود از شادی و خشنودی خداوند است و اگر خشمگین‏‎ ‎‏می شود خود را مظهر خشم خدا می داند. سالک در این مقام مصداق این‏‎ ‎‏آیه شریفه است که فرمود: ‏‏ما تشاؤون الاّ اَن یشاء اللّه ‏‎[4]‎‏ بنابراین، اگر سالک در‏‎ ‎‏چنین موقعیتی قرار گیرد حُکمش حکم خداوند خواهد بود؛ زیرا او‏‎ ‎‏اختیار خویش را در اختیار مختار علی الاطلاق فانی ساخته است. کلام‏‎ ‎‏والای حضرت زینب(س) به هنگام بروز شدیدترین نقمتها بیانگر این نوع‏‎ ‎‏مقام است که فرمود: ‏‏ما رأیتُ الاّ جمیلاً.‏

‏‏     ‏‏ابن سمعون نیز به سه درجه رضا قائل است و می گوید:‏

‏‏     ‏‏الرضا بالحق و الرضاعَنه و الرِضّا لَهُ. فالرضا به مدّبراً و مختاراً و الرضا عَنه قاسما و‏‎ ‎‏مُطیعا و الرضا لَه اِلهاً و رباً‏‎[5]‎

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎

‎