فصل پنجم: مباحثی پیرامون برخی اسماءالله
نور، بهاء
نسخه چاپی | ارسال به دوستان
برو به صفحه: برو

نوع ماده: کتاب فارسی

پدیدآورنده : خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، 1279-1368

محل نشر : تهران

ناشر: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)

زمان (شمسی) : 1392

زبان اثر : فارسی

نور، بهاء

نور، بهاء

‏ ‏

‏ ‏

پیرامون نور الهی 

نور، اسم ذات یا فعل یا صفت؟ 

‏ان النور هو الوجود، ولیس فی الدار غیره نور وظهور. والیه یرجع‏‎ ‎‏کل نور و ظهور: «یا منوّر النور»،‏‎[1]‎‏ «یا جاعل الظلمات والنور»،‏‎[2]‎‎ ‎‏الله ُ نُورُ السمـواتِ والأَرض.‏‎[3]‎

‏    ‏‏ونورانیة الأنوار العرضیة والعلوم بمراتبها منه؛ وإلا فماهیّاتها‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 694

‏ظلمات بعضها فوق بعض، وکدورات متراکمة بعضها فی بعض.‏‎ ‎‏فنورانیة عوالم الملک والملکوت وظهور سرادقات القدس‏‎ ‎‏والجبروت بنوره. وهو النور المطلق والظهور الصرف بلا شوب‏‎ ‎‏ظلمة وکدورة؛ وسائر مراتب الأنوار من نوره. وفی دعاء کمیل:‏‎ ‎‏«وبنور وجهک الذی أضاء له کل شیء».‏

‏     وفی ‏‏الکافی‏‏ عن القمی عن حسین بن عبدالله الصغیر عن محمد‏‎ ‎‏بن ابراهیم الجعفری عن احمد بن علی بن محمد بن عبدالله بن‏‎ ‎‏عمر بن علی ابن ابی طالب عن ابی عبدالله ، علیه السلام، قال: «ان‏‎ ‎‏الله کان اذ لا کان، فخلق الکان والمکان. وخلق نور الأنوار الذی‏‎ ‎‏نوّرت منه الأنوار، واجری فیه من نوره الذی نوّرت منه الأنوار. وهو‏‎ ‎‏النور الذی خلق منه محمداً وعلیاً، فلم یزالا نورین أوّلین؛ إذ لا‏‎ ‎‏شیء کوّن قبلهما. فلم یزالا یجریان طاهرین مطهّرین فی الأصلاب‏‎ ‎‏الطاهرة حتی افترقا فی أطهر طاهرین، فی عبدالله وأبی طالب».‏‎[4]‎

‏نور‏

‏     قد نسب داود بن محمود القیصری‏‎[5]‎‏ شارح فصوص الحکم،‏‎ ‎‏ومحمد بن حمزة ابن الفناری‏‎[6]‎‏ شارح مفتاح غیب الجمع والوجود‏‎ ‎‏للمحقق العارف محمد بن اسحق القونوی‏‎[7]‎‏ فی شرحیهما الی‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 695

‏الشیخ الکبیر محیی الدین العربی الاندلسی ان «النور» من أسماء‏‎ ‎‏الذات؛ وقد جعل الإِسم الذی دلالته علی الذات اظهر من أسماء‏‎ ‎‏الذات، والذی دلالته علی الصفات او الأفعال اظهر منهما.‏

‏     قال ابن الفناری: «قلت: الشیخ الکبیر بعدما ضبطها بهذا الجدول‏‎ ‎‏(ثم کتب الجدول وذکر فی اسماء الذات «النور») قال: وهذه‏‎ ‎‏الأسماء الحسنی منها ما یدل علی ذاته جلّ جلاله، وقد یدل مع‏‎ ‎‏ذلک علی صفاته أو أفعاله أو معاً. فما کان دلالته علی الذات اظهر‏‎ ‎‏جعلناه من أسماء الذات، وهکذا فعلنا فی أسماء الصفات وأسماء‏‎ ‎‏الأفعال من جهة الأظهر؛ لا انه لیس له مدخل فی غیر جدولها‏‎ ‎‏کالربّ، فإن معناه «الثابت» فهو للذات، و«المصلح» فهو من اسماء‏‎ ‎‏الأفعال، وبمعنی «المالک» فهو من أسماء الصفات.‏‎``‎‏».‏

‏     «وقال فیه ایضاً: واعلم انا ما قصدنا بها (ای: بالأسماء المذکورة‏‎ ‎‏فی الجدول) حصر الأسماء، ولا انه لیس ثمة غیرها، بل سقنا هذا‏‎ ‎‏الترتیب تنبیها. فمتی رأیت اسماً من اسمائه الحسنی فألحقه‏‎ ‎‏بالاظهر فیه.‏‎``‎‏».‏

‏     انتهی‏‎[8]‎‏ ما نسب الی الشیخ.‏‎[9]‎

‏     ‏‏اقول: کون النور من أسماء الصفات بل من أسماء الأفعال اظهر،‏‎ ‎‏لأنه فی مفهومه مأخوذ مظهریة الغیر، فإذا اعتبر بالغیر الاسماء‏‎ ‎‏والصفات فی الحضرة الإِلهیة کان من أسماء الصفات، وإذا اعتبر به‏‎ ‎‏مراتب الظهورات العینیة کان من أسماء الأفعال، کما فی قوله تعالی‏‎ ‎‏(الله ُ نُورُ السَّمـواتِ والأَرْض)،‏‎[10]‎‏ وقوله تعالی (یَهدی الله ُ لِنُورِه مَنْ‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 696

‏یَشاء)؛‏‎[11]‎‏ وقول سید الموحدین امیرالمؤمنین، علیه السلام، فی‏‎ ‎‏دعاء کمیل «وبنور وجهک الذی أضاء له کل شیء». وکما فی دعاء‏‎ ‎‏سمات: «وبنور وجهک الذی تجلیت به للجبل فجعلته دکا وخرّ‏‎ ‎‏موسی صعقاً».‏‎[12]‎‏ فهو تحت الاسم الظاهر ورب الشهادة المطلقة او‏‎ ‎‏الشهادة المقیدة. وکذلک الرب الذی عیّن الشیخ انه من اسماء‏‎ ‎‏الذات، فهو ایضاً بأسماء الأفعال اشبه.‏‎[13]‎‏(325)‏


کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 697

کلّ النور بودن ذات حق تعالی 

‏ظلمت عبارت از عدم النور است. پس حقیقت وجود نور به حمل‏‎ ‎‏شایع صناعی، هر چه زیادتر باشد قهراً ظلمت عدم کاسته شده و‏‎ ‎‏آن مرتبه از وجود که کل النور است، آنجا نور خود را به تمام‏‎ ‎‏حقیقت و به تمام شدت و فعلیت به واقعیت و حقیقت و خارجیت‏‎ ‎‏رسانده که دیگر هیچ ضعفی ندارد و آنجا به کلی ظلمت نیست. و‏‎ ‎‏این است که ذات واجب الوجود جهت نقصی ندارد تا ماهیت‏‎ ‎‏داشته باشد، کل النور است و النور کلّه هو و هو کلّه النور، فوق‏‎ ‎‏التمام است و از جمیع جهات در فعلیت شدید است و آن نور‏‎ ‎‏است که جمالش هم نور است. یک روزنۀ نوری از آن نور باز شده‏‎ ‎‏و اعماق عالم را پُر کرده است. و این سلسلۀ نظام وجود، آن نور‏‎ ‎‏جمال است. منتها هر چه این سلسله به مبدأ نور نزدیک تر باشد‏‎ ‎‏انور است و حقیقت جمالش به آن حقیقت ذی الجمال نزدیک تر‏‎ ‎‏است و هر چه از آن دورتر باشد، نور کمتر است (اَلله نُورُ‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 698

‏السَّمـوَاتِ وَ الْأرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکوةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی‏‎ ‎‏زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأ نَّهَا کَوْکَبٌ ...) تا به آخرین نقطه که هیولای اُولی‏‎ ‎‏است برسد که ذیل و حاشیۀ این جمال بوده و مرتبۀ اضعف از نور‏‎ ‎‏وجود را دارا بوده و به تاریکی مطلق نزدیک است، و آن طرف افق‏‎ ‎‏عدم مطلق است، عدمٌ بحتٌ لاینخرق.(326)‏

‏ ‏

*  *  *

‏ ‏

‏ ‏

مبدأ انوار معنوی در عالم ملک و ملکوت 

‏سرچشمۀ جمیع کمالات و سر لوحۀ همه مقامات و سرمنشأ تمام‏‎ ‎‏انوار معنویّه در عالم مُلک و ملکوت و مبدأ جملۀ اضواء منیره در‏‎ ‎‏حضرت جبروت و لاهوت، نورِ مقدس حق ـ جلّ جلاله ـ است،‏‎ ‎‏واز برای موجودی از موجودات نور و ضیاء و کمال و بهائی‏‎ ‎‏نیست، مگر آن که ظلّ نور ازل و پرتو جمال جمیل اوّل در آن‏‎ ‎‏جلوه گر شده؛ چنانچه لطیفۀ الهیۀ (ألله نُورُ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ)‏‎ ‎‏الخ، اشارۀ جلیّه و حکایت جمیله از همین مقصد أعلی و منظور‏‎ ‎‏اَسنی است و در آیات شریفۀ الهیّه واحادیث کریمۀ اصحاب وحی‏‎ ‎‏و سفارت، صراحات و اشارات بسیار به این لطیفۀ توحیدیّه هست.‏

‏     و... نورانیّت همۀ عوالم و جمال و کمال قاطبۀ نَشَئات، ظهور‏‎ ‎‏نورانیّت و ظلّ و پرتو کمال و جمال ذات مقدس حق ـ جلّ اسمه ـ‏‎ ‎‏است.(327)‏

‏ ‏

*  *  *

 

 

نور خداوند، اصل حقیقت وجود 

‏با تجلّی حق تعالی همۀ عالم وجود پیدا کرده است، و آن تجلّی و‏‎ ‎‏نور، اصل حقیقت وجود است؛ یعنی اسم الله است: الله ُ نُورُ‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 699

‏السَّمَـوَتِ وَالْأَرْضِ؛‏‎[14]‎‏ نور سماوات و ارض خداست، یعنی جلوۀ‏‎ ‎‏خداست. هر چیز که یک تحقّقی دارد این نور است؛ ظهوری دارد،‏‎ ‎‏این نور است. ما به این نور می گوییم، برای اینکه یک ظهوری‏‎ ‎‏دارد؛ انسان هم ظاهر است؛ نور است. حیوانات هم همین طور،‏‎ ‎‏نورند. همۀ موجودات نورند، و همه هم نور «الله » هستند: الله ُ نُورُ‏‎ ‎‏السَّمَـوَتِ وَالْأَرْضِ؛ یعنی وجود سماوات و ارض که عبارت از نور‏‎ ‎‏است، از خداست؛ و آنقدر فانی در اوست که الله ُ نُورُ السَّمَـوَتِ، نه‏‎ ‎‏اینکه الله ُ یُنَوّرُ السَّمواتِ، این یک نحوه جدایی می فهماند. الله ُ نُورُ‏‎ ‎‏السَّمَـوَ تِ وَالْأَرْضِ؛ یعنی هیچ موجودی در عالم نداریم که یک‏‎ ‎‏نحوه استقلالی داشته باشد. استقلال معنایش این است که از‏‎ ‎‏امکان خارج بشود و به حد وجوب برسد، موجودی غیر از حق‏‎ ‎‏تعالی نیست.(328)‏

‏ ‏

*  *  *

‏ ‏

‏ ‏

پیرامون بهاء خداوند 

‏ [‏‏«اللهم إنّی أسألک من بَهائک بأبهاه و کل بهائک بَهّی»‏‏]‏‏.‏

‏     إن من الصفات الالهیة ما لها الحیطة التامة علی سائر الصفات،‏‎ ‎‏کالأئمة السبعة؛ ومنها ما لم تکن کذلک، وان کانت لها المحیطیة‏‎ ‎‏والمحاطیة ایضاً. وبهذا یمکن تحصیل الفرق بین صفة البهاء‏‎ ‎‏والجمال، فإن البهاء هو الضیاء المأخوذ فیه الظهور والبروز، دون‏‎ ‎‏الجمال. فالصفات الثبوتیة کلها جمال وبعضها بهاء. والبهی من‏‎ ‎‏اسماءِ الذات باعتبار ومن اسماء الصفات باعتبار آخر، ومن اسماء‏‎ ‎‏الافعال باعتبار ثالث؛ وان کان باسماءِ الصفات والافعال اشبه.‏‎ ‎‏والجمیل من اسماءِ الذات بوجه ومن اسماءِ الصفات بوجه، دون‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 700

‏اسماءِ الافعال؛ وان کان باسماءِ الصفات اشبه وانسب.... ‏

‏     قال بعض اعاظم المشایخ من أهل السیر والمعرفة، رضوان الله ‏‎ ‎‏علیه،‏‎[15]‎‏ فی کتابه الموسوم باسرار الصلاة فی تفسیر «بسم الله ‏‎ ‎‏الرحمن الرحیم» بحسب اسرار الحروف بعد ذکر اخبار، منها ما‏‎ ‎‏روی فی الکافی والتوحید والمعانی عن العیاشی عن ابی عبدالله ،‏‎ ‎‏علیه السلام: «الباء بهاء الله والسین سناء الله والمیم مجدالله .»‏‎[16]‎‎ ‎‏والقمی عن الباقر والصادق والرضا، علیهم السلام، مثله، ولکن بدل‏‎ ‎‏مجد الله «ملک الله »،‏‎[17]‎‏ ما هذه عبارته:‏

‏    ‏‏«اقول: ‏‏[‏‏و‏‏]‏‏ یعرف من هذه الاخبار وغیرها، مما روی فی‏‎ ‎‏الابواب المختلفة، انّ عالم الحروف عالم فی قبال العوالم کلها،‏‎ ‎‏وترتیبها ایضاً مطابق مع ترتیبها، فالالف کأنه یدل علی واجب‏‎ ‎‏الوجود، والباء علی المخلوق الأول، وهو العقل الأول والنور الأول،‏‎ ‎‏وهو بعینه نور نبینا، صلّی الله علیه وآله وسلم. ولذا عبّر عنه ببهاءِ‏‎ ‎‏الله ، لأن البهاء بمعنی الحسن والجمال. والمخلوق الأول انما هو‏‎ ‎‏ظهور جمال الحق، بل التدقیق فی معنی البهاء انه عبارة عن النور مع‏‎ ‎‏هیبة ووقار، فهو المساوق المجامع للجمال والجلال.»  انتهی ما‏‎ ‎‏اردنا من کلامه، زید فی علو مقامه.‏‎[18]‎

‏    ‏‏اقول: ان الصفات المتقابلة لإِجتماعها فی عین الوجود بنحو‏‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 701

‏البساطة والتنزه عن الکثرة، الکل منطو فی الکل، وفی کل صفة‏‎ ‎‏جمالٍ جلال، وفی کل جلال جمال. إلا أن بعض الصفات ظهور‏‎ ‎‏الجمال وبطون الجلال وبعضها بالعکس. فکل صفة کان الجمال‏‎ ‎‏فیها الظاهر فهی صفة الجمال، وکل ماکان الجلال فیه الظاهر فهو‏‎ ‎‏صفة الجلال. والبهاء وان کان النور مع هیبة ووقار ـ وهو جامع‏‎ ‎‏للجمال والجلال ـ إلا أن الهیبة فیه بمرتبة البطون، والنور بمرتبة‏‎ ‎‏الظهور؛ فهو من صفات الجمال الباطن فیه الجلال. ولمّا کان الجمال‏‎ ‎‏ما تعلق باللطف بلا اعتبار الظهور وعدمه فیه، کان البهاء محاطاً به‏‎ ‎‏وهو محیط به.‏

‏     وما ذکرناه جار فی مرتبة الفعل والتجلی العینی حذواً بالحذو.‏‎ ‎‏فالبهاء ظهور جمال الحق والجلال مختف فیه. والعقل ظهور جمال‏‎ ‎‏الحق، والشیطان ظهور جلاله. والجنة ومقاماتها ظهور الجمال‏‎ ‎‏وبطون الجلال؛ والنار ودرکاتها بالعکس.‏

‏     إن قلت: ألیس قد ورد فی بعض الأخبار من طریق اهل البیت‏‎ ‎‏الأطهار، صلوات الله علیهم: «بالباء ظهر الوجود وبالنقطة تحت الباء‏‎ ‎‏تمیّز العابد عن المعبود»؛‏‎[19]‎‏ وظهور الوجود بالمشیئة فإنها الحق‏‎ ‎‏المخلوق به، وفی بعض الاخبار: «خلق الله الاشیاء بالمشیئة وخلق‏‎ ‎‏المشیئة بنفسها»،‏‎[20]‎‏ فما وجه جعل باء «البهاء» عالم العقل؟‏

‏    ‏‏قلت: هذا ایضاً صحیح بوجه؛ فإن العقل بوجه مقام المشیئة،‏‎ ‎‏لکونه ظهورها ومقام اجمال العوالم. کما حقق فی محله أن شیئیة‏‎ ‎‏الشیء بصورة تمامه وکماله.‏‎[21]‎‎[22]‎‏(329)‏


کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 702


کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 703

نور حق و نور اضلال نور حق 

‏فنور الحقّ ممتدّ عَلَی الألال وَ هُوَ نُور خالِص و عَن الألال و هوَ‏‎ ‎‏نوُر ظلّی لِصَفائِه وَ کدوُرة الألال لَکما انّ نوُر الشّمْس ممتدّ عَلی‏‎ ‎‏الزّجاج وَ هُوَ نوُر صافی ثمّ یمتَدّ عَن الزّجاج و هو نور متلوّن.‏‎[23]‎‏(330)‏

‏ ‏

*  *  *

‎ ‎

کتابتوحید از دیدگاه امام خمینی (س) (ج. 2)صفحه 704

  • . مفاتیح الجنان (دعای جوشن کبیر، فقرۀ 48).
  • . اقبال الاعمال؛ ج 1، ص 3(87 دعای روز 23 و 26 ماه رمضان).
  • . نور / 35.
  • . اصول کافی؛ ج 1: کتاب الحجة؛ «باب مولد النبی (ص)»، ص 441 ـ 442، ح 9.
  • . داوودبن محمود قیصری (  ـ 751 ق .)، از بزرگان عرفای محقق می باشد، فصوص ابن عربی را شرح کرد، و بر آن مقدمه ای جامع در مبانی عرفان نگاشته است. از دیگر آثار اوست: نهایة البیان فی درایة الزمان، شرح تائبة ابن فارض.
  • . شمس الدین محمد بن حمزۀ فناری رومی (751ـ834 ق .)، عالمی منطقی و اصولی و در علم ادب و قرائت متبحّر، و دارای مذهب حنفی بود و در تمایل به ابن عربی شهرت داشت، فصوص را تدریس می کرد؛ از آثار اوست: شرح یساغوجی، شرح الفوائد الغیاثبة، مصباح الانس بین المعقول و المشهود فی شرح مفتاح غیب الجمع و الوجود.
  • . ابوالمعالی محمد بن اسحاق قونوی (  ـ 673 ق .) ملقب به صدرالدین، از بزرگان عرفا و مشهورترین شاگرد ابن عربی و شارح آثار اوست. وی در قونیه به تدریس اشتغال داشت و شاگردان زبده ای از درس او بیرون آمدند. از آثار اوست: شرح فصوص الحکم الموسوم بالفکوک فی مستندات حکم الفصوص، النصوص و تحقیق الطور المخصوص، مفتاح غیب الجمع و الوجود.
  • . انشاءالدوائر؛ ص 28 ؛ مصباح الانس؛ ص 112 ـ 113.
  • . همان جا.
  • . نور / 35.
  • . نور / 35.
  • . مصباح المتهجد؛ ص 376.
  • . «نور»، همان وجود است و در جهان غیر او، نور و ظهوری نیست و همۀ نورها و ظهورها به او باز می گردد: «ای نورانی کنندۀ نور»، ای خالق ظلمتها و نور»، «خداوند نور آسمانها و زمین است».     و نورانی بودن نورهای عرضی و مراتب مختلف علوم، از اوست و گرنه ماهیت این امور [به خودی خود] تاریکهایی است که برخی تاریکتر از دیگری اند و تیرگیهایی است که بعضی متراکمتر از دیگری اند. پس، نورانی بودن عوالم ملک و ملکوت و ظهور سراپرده های قدس و جبروت از نور اوست؛ و او نور مطلق و ظهور صرف است بدون شائبۀ ظلمت و تیرگی، و سایر مراتب انوار [ناشی] از نور اویند، و در دعای کمیل آمده: «و به نور وجه تو، که همه چیز از آن روشن و منوّر گردیده است.» و در کافی از قمی از حسین بن عبدالله صغیر، از محمد بن ابراهیم جعفری، از احمد بن علی بن محمد بن عبدالله بن عمر بن علی بن ابی طالب از ابی عبدالله ـ علیه السلام ـ نقل شده که حضرت فرمود: «خداوند بود، زمانی که وجودی نبود. پس، او کون و مکان را خلق فرمود، و نورالانوار ـ که همه نورها از او منوّر می شوند ـ را خلق فرمود، و در آن از نور خود ـ که همه نورها از آن منوّرند ـ جاری فرمود؛ و این همان نوری است که حضرت محمّد و علی [علیهماالسلام] را از آن خلق فرمود، پس آن دو پیوسته دو نور اولی بودند؛ زیرا که قبل از آن دو، هیچ موجودی وجود نیافته بود و آن دو همچنان طاهر و مطهّر در اصلاب جریان یافتند. تا اینکه در پاکترین پاکها، در عبدالله و ابوطالب از هم جدا شدند».     نور     داوود بن محمود قیصری، شارح فصوص الحکم و محمد بن حمزۀ فنّاری، شارح مفتاح غیب الجمع و الوجود، تألیف محقق عارف محمد بن اسحاق قونوی در شرحی که بر شیخ کبیر محیی الدین عربی اندلسی نوشته اند به وی نسبت داده اند که او گفته «نور» از اسمای ذات است، و هر اسمی را که دلالتش بر ذات روشنتر است از اسمای ذات قرار داده و هر اسمی را که دلالتش بر صفات و افعال روشنتر است، از اسمای صفات و افعال قرار داده است.     ابن فنّاری گفته: «من می گویم شیخ کبیر پس از آنکه اسما را در این جدول ضبط و ثبت کرده است (سپس خود جدول را نوشته و «نور» را در زمرۀ اسمای ذات آورده) گفته: برخی از این اسمای حسنی دلالت بر ذات خداوند ـ جلّ جلاله ـ می کند و گاه علاوه بر آن، بر صفات یا افعال او و یا بر هر دو نیز دلالت می کنند؛ و ما هر اسمی را که دلالتش بر ذات ظاهرتر باشد از اسمای ذات قرار دادیم و در مورد اسمای صفات و افعال نیز از حیث ظاهر بودن، به همین ترتیب عمل کردیم، و این نه بدان معناست که اسمهایی که در جدول اسم ذات نوشته شده در غیر آن جدول، مدخلیتی نداشته باشند؛ مانند ربّ، که در معنای «ثابت» اسم ذات است و در این صورت اسم ذات است، و یا به معنای «مصلح» است که در این صورت از اسمای افعال است و یا به معنای «مالک» است که در این صورت از اسمای صفات است».     و نیز [شیخ] در همان جا گفته: «بدان که منظور ما از آن، یعنی از اسمهای ذکر شده در جدول، نه حصر اسمایی است و نه اینکه [بگوییم] به جز این اسما، اسم دیگری برای ثبت در این جدول نیست، بلکه این ترتیب را به عنوان یک پیشنهاد ارائه کردیم؛ لذا اگر اسمی از اسمای حسنای الهی دیدی، آن را در چیزی که در آن ظاهرتر است مندرج کن». پایان مطلبی که به شیخ نسبت داده شده.     من می گویم اظهر این است که «نور» از اسمای صفات و بلکه از اسمای افعال باشد؛ زیرا «مظهر غیر بودن» از مفهوم نور اخذ می شود، حال اگر مراد از «غیر» را اسما و صفات در حضرت الهی دانستیم، نور از اسمای صفات خواهد بود و اگر مراد ازلی غیر را مراتب ظهور عینی دانستیم، از اسمای افعال خواهد بود، چنانکه در فرمودۀ الهی نیز آمده: «خداوند نور آسمانها و زمین است.» و در فرمودۀ دیگر حق تعالی آمده: «خداوند هر که را خود بخواهد به نورش هدایت می فرماید.» و در فرمایش سیّد الموحّدین والمؤمنین ـ علیه السلام ـ در دعای کمیل: «و به نور وجه تو که همه چیز از آن روشن و منور شده»، چنانچه در دعای سمات آمده: «و به نور وجه تو، که به آن بر کوه تجلی نمودی و آن را متلاشی ساختی و موسی مدهوش بر زمین درافتاد».     بنابراین، اسم نور تحت اسم ظاهر مندرج است و رب، شهادت مطلق و یا شهادت مقید می باشد؛ و به همین ترتیب «ربّ» که شیخ آن را از اسمای ذات دانسته است، به اسمای افعال شباهت بیشتری دارد.
  • . نور / 35.
  • . مراد میرزا جواد، پسر میرزا شفیع ملکی تبریزی (1343 هـ . ق .) است که فقیه و عالم بز1رگ اخلاق در عصر خود بود، سالهای پی در پی در نجف اشرف نزد مولی حسینقلی همدانی به تربیت نفس به سیر و سلوک پرداخت و در درس فقه و اصول حاج آقا رضا همدانی و دیگران حاضر شد. وی در سال (1320 ق .) به ایران مراجعه و در قم مسکن گزید، و در خانه خود مجلس موعظه و تربیت نفوس مستعده دایر کرد. از آثار اوست: اسرارالصلاة، المراقبات، رسالۀ لقاءالله .
  • . اصول کافی؛ ج 1: کتاب توحید؛ «باب معانی الاسماء و اشتقاقها»، ص 114، ح 1 ؛ توحید؛ باب معنی «بسم الله الرحمن الرحیم»، ص 230، ح 2.
  • . تفسیر برهان؛ ج 1، «تفسیر فاتحة الکتاب»، ص 43ـ44، ح 1.
  • . اسرارالصلاة؛ ص 214.
  • . مشارق انوارالیقین؛ ص 38 (با اندکی اختلاف).
  • . عن ابی عبدالله ـ سلام الله علیه ـ قال: «خلق الله المشیئة بنفسها ثم خلق الاشیاء بالمشیئة»؛ اصول کافی؛ ج 1: کتاب التوحید؛ «باب الارادة انها من صفات الفعل...»، ص 110، ح 4.
  • . اسفار اربعة؛ ج 2، سفر اول مرحلۀ چهارم، فصل هفتم، ص 32 ـ 37.
  • [خدایا من از بهاء و نور تو، روشن ترین آن را می طلبم و همه نورهای تو، درخشان و بسیار روشنند] برخی از      صفات الهی احاطۀ تام بر سایر صفات دارند؛ مانند ائمه سبعه، و بعضی دیگر چنین نیستند، گرچه در مورد آنها هم محیط و محاط بودن وجود دارد؛ و با توجه به این نکته، تفاوت قائل شدن میان صفت «بهاء» و «جمال» ممکن می گردد بدین ترتیب بهاء و نه جمال، عبارت است از نوری که ظهور و بروز در آن اخذ شود؛ فلذا تمامی صفات ثبوتی، جمالند؛ ولی بعضی از آنها بهاء هستند؛ و «بهی» به یک اعتبار، از اسمای ذات است و به اعتبار دیگر از اسمای صفات، و به اعتبار سوم از اسمای افعال، اگرچه به اسمای صفات و افعال شبیه تر است. و «جمیل» از یک جهت از اسمای ذات است و از جهتی دیگر از اسمای صفات، اما از اسمای افعال شمرده نمی شود، گرچه با اسمای صفات مشابهت و مناسبت بیشتری دارد.     یکی از بزرگان مشایخ اهل سیر و معرفت ـ رضوان الله علیه ـ در کتاب خود موسوم به اسرارالصلاة در تفسیر «بسم الله الرحمن الرحیم» بر حسب اسرار حروف، بعد از ذکر برخی احادیث و اخبار از جمله حدیثی که در کافی و توحید و معانی از عیاشی به نقل از اباعبدالله ـ علیه السّلام ـ ذکر شده است بدین مضمون که: «[منظور از] باء، نور و بهاء خداوند و [منظور از] سین سنای خداوند و [منظور از] میم، مجد خداوند است» و ـ قمی هم از حضرات ائمه باقر و صادق و رضا ـ علیهم السلام ـ مانند همین روایت را نقل کرده؛ ولی «مجد خداوند» را به «ملک خداوند» تبدیل کرده است ـ سخنانی گفته که عین عبارتش چنین است.     من می گویم ـ و از احادیث و احادیث دیگر که در بابهای مختلف آمده، فهمیده می شود ـ که عالم حروف عالمی است در برابر [و به ازای] همه عوالم و ترتیب حروف نیز مطابق ترتیب عوالم است، چنانکه گویی الف دلالت بر واجب الوجود می کند و باء بر مخلوق اول که عبارت است از عقل اول و نور اول که بعینه همان نور پیامبر ما ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است؛ و به همین سبب از آن به بهاء خداوند تعبیر کرده اند؛ زیرا بهاء به معنی حسن و جمال است؛ و مخلوق اول ظهور جمال حق است، بلکه توفیق و تعمیق در معنی «بهاء» آن است که بگویم بهاء عبارت است از نور همراه با هیبت و وقار، که در این صورت بهاء، مساوق مجامع جمال و جلال می باشد.» پایان نقل آن بخش از کلام آن بزرگوار که مورد نیاز ما بود، خداوند بر علّو مقامش بیفزاید.     من می گویم صفات متقابل به سبب اجتماعشان در عین وجود به نحو بساطت و تنزّه از کثرت، همگی در هم منطوی و داخلند و در هر صفت جمالی، جلالی [نهفته] است و در هر جلالی، جمالی، منتها بعضی از صفات، ظهور جمالند و بطون جلال و بعض دیگر عکس این هستند. پس، هر صفتی که جمال در آن ظاهر باشد، صفت جمال است و هر صفتی که جلال در آن ظاهر باشد، صفت جلال شمرده می شود؛ و «بهاء» گرچه نور همراه با هیبت و وقار است و جامع جمال و جلال است، اما هیبت در بهاء در مرتبۀ بطون است و نور در مرتبۀ ظهور؛ بنابراین «بهاء» از جملۀ صفات جمال است که جلال در آن باطن است؛ و چون جمال عبارت است از چیزی که متعلق به لطف باشد، بدون اعتبار کردن ظهور و عدم ظهور در آن، [پس] بهاء به وسیله جمال احاطه شده و او محیط به بهاء است.     و آنچه گفتیم عیناً در مرتبۀ فعل و تجلی عینی نیز صادق است. پس بهاء، ظهور جمال حق است و جلال در آن نهان می باشد و عقل، ظهور جمال حق است و شیطان، ظهور جلال حق تعالی و بهشت و مقاماتش ظهور جمال و بطون جلال و جهنم و درکاتش عکس آنند.     اگر [اشکال کرده] بگویی: آیا در برخی احادیث وارده از ناحیه ائمه اطهار ـ صلوات الله علیهم ـ نیامده که: «وجود به سبب باء ظاهر شد و به وسیله نقطۀ زیر باء، عابد از معبود متمایز شد؛ و ظهور یافتن وجود به واسطۀ مشیّت، همان حق مخلوقٌ به است، و در بعض احادیث آمده: «خداوند اشیاء را به واسطه مشیت، و مشیت را به خود مشیت آفرید»، پس [با توجه به این نکات ]قرار دادن بای «بهاء» به معنای عالم عقل چه وجهی دارد؟ در پاسخ می گویم: این مطلب هم از یک نظر صحیح است؛ زیرا که عقل، از جهتی مقام مشیّت است، چون عقل ظهور مشیّت و مقام اجمال همه عوالم است، چنانچه در محل خود نیز به اثبات رسیده که شیئیت شی ء به صورت تمام و کمال آن شی ء است.
  • نور حق که نوری است خالص، بر سایه ها امتداد یافته است و اما نور سایه ها، نوری است ظلّی و این به سبب صفا و درخشش نور حق و کدورت سایه هاست، همان گونه که نور خورشید بر شیشه گسترده می شود در حالی که نوری است خالص و روشن و سپس بر شیشه می تابد در حالی که نوری است رنگی.