اهمیت و لزوم تهذیب در جوانی

‏‏اهمیت و لزوم تهذیب در جوانی‏

‏هان ای عزیز فصل جوانی بهوش باش‏        ‏‏در پیری از تو هیچ نیاید بغیر خواب(167)‏

‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏نور فطرت و صفای نفس در جوانی‏

‏‏انسان تا در عالم طبیعت است ممکن است قوای سرکش خود را‏‎ ‎‏تعدیل کند و نفس چموش سرکش را در مهار عقل و شرع کشد، و‏‎ ‎‏این در اول جوانی بسیار سهل و آسان است، زیرا که نور فطرت‏‎ ‎‏مقهور نشده، و صفای نفس را از دست نرفته، و اخلاق فاسده و‏‎ ‎‏صفات ناهنجار در نفس رسوخ ننموده.(168)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏آسانی اصلاح در جوانی‏

‏‏در ایام جوانی اراده و تصمیم انسان، جوان است و محکم. از‏‎ ‎‏این جهت نیز، اصلاح برای انسان آسانتر است. ولی در پیری‏‎ ‎‏اراده سست و تصمیم، پیر است، چیره شدن بر قوا مشکلتر‏‎ ‎
‏‎

‎

‏‏است.(169)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏انعطاف پذیری روح جوانان‏

‏‏پسرم! اکنون با تو که جوانی صحبت می کنم. باید توجه کنی که برای‏‎ ‎‏جوانان توبه آسان تر و اصلاح نفس و تربیت باطن سریع تر می تواند‏‎ ‎‏باشد. در پیران هواهای نفسانی و جاه طلبی و مال دوستی و خود‏‎ ‎‏بزرگ بینی بسیار افزون تر از جوانان است، روح جوانان لطیف است و‏‎ ‎‏انعطاف پذیر و آن قدر که در پیران حبّ نفس و حبّ دنیا است، در‏‎ ‎‏جوانان نیست. جوان می تواند با آسانی نسبی خود را از شرّ نفس امّاره‏‎ ‎‏رها سازد و به معنویات گرایش پیدا کند. در جلسات موعظه و اخلاق‏‎ ‎‏آن قدر که جوانان تحت تأثیر واقع می شوند، پیران نمی شوند.(170)‏

‏‏8 / 2 / 61‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏آسانی و استقرار تحصیل سعادت در جوانی‏

‏‏هر قدم که به ایام نونهالی و جوانی نزدیکتر است، تحصیل سعادت‏‎ ‎‏آسانتر و سهلتر و استقرار آن بیشتر است؛ چون صفحۀ نفس از‏‎ ‎‏نقوش خالیتر و به سادگی نزدیکتر است. و اگر تا این مرحلۀ از‏‎ ‎‏عمر، دارای اخلاق زشت یا عادت و عمل ناهنجاری باشد، چندان‏‎ ‎‏محکم و مستحکم نشده و به مقداری مراقبت و مواظبت می توان‏‎ ‎‏آن را تصفیه و تزکیه نمود، و ریشه اخلاق زشت را از بن کند؛ چون‏‎ ‎‏نهال نورسی که چندان ریشه در زمین ندوانده با مختصر فشار و‏‎ ‎‏کمی زحمت می توان آن را از جای کند. ولی چون مدتی‏‎ ‎‏سهْل انگاری شد و انسان درصدد اصلاح و قلع ماده فساد برنیامد‏‎ ‎‏کم کم درخت فساد برومند شده و کهن گردد، و ریشه های آن ‏‏سخت‏‎ ‎
‏‎

‎‏پنجه به زمینِ دل، بند کند که با روزگارهای دراز و ریاضتهای بسیار‏‎ ‎‏نیز انسان کمتر موفّق به تصفیۀ آن شود، و شاید عمر مجال ندهد و‏‎ ‎‏روزگار مهلت ندهد که انسان اصلاح خود کند؛ چون درخت کهنی‏‎ ‎‏که پنجه و ریشۀ خود را به زمین، سخت و محکم بند نموده که با‏‎ ‎‏زحمتهای بسیار و رنجهای فراوان نتوان آن را از بیخ و بن درآورد:‏

‏‏ ‏درختی که اکنون گرفت است پای‏      ‏‏به نیروی شخصی برآید ز جای‏

‏ورش همچنان روزگاری هلی‏        ‏به گردونْش از بیخ برنگسلی‏‎[1]‎

‏ ‏

‏‏    ‏‏چه بسا باشد که یک خُلْق زشتی چون بخل یا حسد مثلاً، که در‏‎ ‎‏جوان، نارس است با کمی مراقبت و زحمت بتوان اصلاح کرد؛‏‎ ‎‏بلکه مبدل به اخلاق صالحۀ مقابلۀ آنها کرد، و چون مدتی غفلت‏‎ ‎‏شد و سهل انگاری شد، محتاج به ریاضات سخت و مجاهدات‏‎ ‎‏شدید طولانی باشد که ممکن است وضعیت روزگار و رسیدن‏‎ ‎‏اجل به انسان مجاهد نیز، مهلت اصلاح و تصفیه ندهد و با آن‏‎ ‎‏اخلاق ظلمانی و کدورتهای معنوی، که مبدأ و منشأ فشارها و‏‎ ‎‏ظلمتهای قبر و برزخ و قیامت است، انسان منتقل به آن عالم شود.‏

‏‏     پس بر جوانها حتم و لازم است که تا فرصت جوانی و صفای‏‎ ‎‏باطنی و فطرت اصلی باقی و دست نخورده است، درصدد تصفیه‏‎ ‎‏و تزکیه برآیند، و ریشه های اخلاق فاسده و اوصاف ظلمانیه را از‏‎ ‎‏قلوب خود برکنند که با بودن یکی از اخلاق زشت ناهنجار،‏‎ ‎‏سعادت انسان در خطر عظیم است.(171)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏
‏‎

‎

‏‏اهمیت و لزوم تربیت از کودکی‏

‏‏انسان یک موجودی است که چنانچه مهار نشود و سر خود بار‏‎ ‎‏بیاید و یک علف هرزه ای باشد و تحت تربیت واقع نشود، هرچه‏‎ ‎‏بزرگتر بشود به حسب سال و بلند پایه تر بشود به حسب مقام، آن‏‎ ‎‏جهات روحی تنزل می کند و آن معنویات تحت سلطۀ شیطان،‏‎ ‎‏شیطان بزرگ ـ که همان شیطان نفس است ـ واقع می شود. جوانها‏‎ ‎‏جدید العهد هستند به ملکوت عالم و نفوسشان پاکتر است. هرچه‏‎ ‎‏بالاتر بروند، چنانچه مجاهده نکنند و تحت تربیت واقع نشوند،‏‎ ‎‏هر قدمی که به بالا بردارند و هر مقداری که از سنّشان بگذرد،‏‎ ‎‏بعیدتر می شوند از ملکوت اعلی و اذهانشان کدورتش بیشتر‏‎ ‎‏می شود. و لهذا تربیتها باید از اول باشد. از همان کودکی تحت‏‎ ‎‏تربیت انسان قرار بگیرد. و بعد هم در هر جا که هست یک‏‎ ‎‏مربّیهایی باشند که تربیت کنند انسان را. تا آخر عمر هم انسان‏‎ ‎‏محتاج به این است که تربیت بشود.(172)‏

‏‏7 / 12 / 59‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏سهولت تهذیب در جوانی و صعوبت آن در پیری‏

‏‏شما جوانها بهتر می توانید این راه را پیدا کنید؛ از ما گذشته؛ ما‏‎ ‎‏قدرتهایمان رفته است دیگر سراغ کارش. شما جوانها بهتر‏‎ ‎‏می توانید تهذیب نفس کنید؛ شما به ملکوت نزدیکتر هستید از‏‎ ‎‏پیرمردها. در شما آن ریشه های فساد کمتر است، رشدش کمتر‏‎ ‎‏است، آنطور رشد نکرده؛ هر روز بماند، رشدش زیادتر می شود.‏‎ ‎‏هر روز تأخیر بیندازید، مشکلتر می شود. یک پیر بخواهد اصلاح‏‎ ‎‏بشود، بسیار مشکل است؛ جوان زودتر اصلاح می شود. هزاران‏‎ ‎‏جوان اصلاح می شوند و یک پیر نمی شود. نگذارید برای ایام‏‎ ‎‏پیری؛ حالا که جوان هستید سیر خودتان را بکنید، شروع کنید.‏‎ ‎
‏‎

‎

‏‏الآن خودتان را تبعِ تعلیمات انبیا کنید، مبدأ این است، از اینجا باید‏‎ ‎‏رفت. آنها راه را نشان داده اند، ما راه را نمی دانیم، آنها راه را‏‎ ‎‏می دانند، طبیبند و راه را می دانند. راه سلامت را می دانند؛ آنها راه‏‎ ‎‏سلامت را به ما گفته اند، می دانند؛ بخواهید سالم باشید، از آن راه‏‎ ‎‏باید بروید. باید از توجهاتی که به نفس هست، خودتان را کم کم‏‎ ‎‏خارج بکنید، البته مسأله ای نیست که به این زودی بشود، لکن‏‎ ‎‏کم کم خارج بکنید. اینهمه آمال ما، زیر خاک خواهد رفت، تمام‏‎ ‎‏خواهد شد. اینهمه توجهات به خود، به ضررمان تمام می شود و‏‎ ‎‏تمام می شود. آنکه باقی می ماند آن است که مربوط به خداست: ‏‏مَا‏‎ ‎‏عِندَکُمْ یَنفَدُ وَ مَا عِندَالله ِ بَاقٍ.‏‎[2]‎‏ آنکه است ‏‏[‏‏باقی می ماند‏‏]‏‏.(173)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏سفارش جوانان به تهذیب در جوانی‏

‏‏شما جوانها از حالا باید شروع کنید به این جهاد. نگذارید که قوای‏‎ ‎‏جوانی از دستتان برود. هرچه قوای جوانی از دست برود‏‎ ‎‏ریشه های اخلاقِ فاسد در انسان زیادتر می شود و مشکلتر، جهادْ‏‎ ‎‏مشکلتر. جوان زود می تواند در این جهاد پیروز بشود؛ پیر به این‏‎ ‎‏زودیها نمی تواند. نگذارید اصلاح حال خودتان از زمان جوانی به‏‎ ‎‏زمان پیری بیفتد. یکی از کیدهایی که نفْس انسانی به انسان می کند‏‎ ‎‏و شیطان به انسان پیشنهاد می کند این است که بگذار برای آخر‏‎ ‎‏عمر، خودت را اصلاح کن. حالا از جوانی استفاده کن و بعد آخر‏‎ ‎‏عمر توبه کن. این یک طرح شیطنت آمیز است که نفْس انسان‏‎ ‎‏می کند به تعلیم شیطان بزرگ. انسان تا قوای جوانی اش هست و تا‏‎ ‎‏روح لطیف جوانی هست و تا ریشه های فساد در او کم است،‏‎ ‎
‏‎

‎

‏‏می تواند اصلاح کند خودش را. لکن اگر چنانچه ریشه های فساد‏‎ ‎‏در انسان ریشه اش قوی شد، ملکۀ انسان شد فسادها، آن وقت‏‎ ‎‏است که امکان ندارد. شما جوانها که الآن مهیا هستید برای جهاد‏‎ ‎‏در راه ساختن، این یک جهاد است لکن «جهاد اکبر» جهاد در راه‏‎ ‎‏سازندگی خودتان است که برای مملکت خودتان بعدها مفید واقع‏‎ ‎‏بشوید، خدمتگزار باشید. از همین سنینِ شما باید شروع بشود به‏‎ ‎‏ساختن افرادی که بعدها یک مملکت، یک کشور را ممکن است‏‎ ‎‏نجات بدهد. اگر چنانچه شما ساختید خودتان را و فضایل انسانی‏‎ ‎‏را در خودتان ریشه دار کردید، آن وقت در همۀ مراحل پیروز‏‎ ‎‏هستید؛ مملکتتان را می توانید نجات بدهید. اینها که مملکت ما را‏‎ ‎‏به تباهی کشیدند برای این بود که ساختمان خودشان فاسد بود؛‏‎ ‎‏خودشان یک اخلاق فاسد داشتند، یک عقاید فاسد داشتند، یک‏‎ ‎‏اعمال فاسد. اگر چنانچه خودشان را ساخته بودند، به ملت خیانت‏‎ ‎‏نمی کردند، به اسلام خیانت نمی کردند.(174)‏

‏‏5 / 4 / 58‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏تنبه جوانان به مشکلات تهذیب در پیری‏

‏‏شما که اکنون جوانید، نیروی جوانی دارید، بر قوای خود مسلط‏‎ ‎‏می باشید و هنوز ضعف جسمی بر شما چیره نشده است، اگر به‏‎ ‎‏فکر تزکیه و ساختن خویش نباشید، هنگام پیری که ضعف،‏‎ ‎‏سستی، رخوت و سردی بر جسم و جان شما چیره شد و نیروی‏‎ ‎‏اراده، تصمیم و مقاومت را از دست دادید و بار گناه و معصیت،‏‎ ‎‏قلب را سیاهتر ساخت، چگونه می توانید خود را بسازید و مهذب‏‎ ‎‏کنید؟ هر نفسی که می کشید، هر قدمی که بر می دارید و هر‏‎ ‎‏لحظه ای که از عمر شما می گذرد، اصلاح مشکلتر گردیده، ممکن‏‎ ‎
‏‎

‎‏است ظلمت و تباهی بیشتر شود. هر چه سن بالا رود، این امور‏‎ ‎‏منافی با سعادت انسان زیادتر شده، قدرت کمتر می گردد؛ پس به‏‎ ‎‏پیری که رسیدید دیگر مشکل است موفق به تهذیب و کسب‏‎ ‎‏فضیلت و تقوا شوید؛ نمی توانید توبه کنید زیرا توبه با لفظ أتوب‏‎ ‎‏الی الله تحقق نمی یابد؛ بلکه ندامت و عزم بر ترک لازم است.‏‎ ‎‏پشیمانی و عزم بر ترک گناه برای کسانی که پنجاه سال یا هفتاد سال‏‎ ‎‏غیبت و دروغ مرتکب شده، ریش خود را در گناه و معصیت سفید‏‎ ‎‏کرده اند، حاصل نمی شود. چنین کسانی تا پایان عمر مبتلایند.‏

‏‏     جوانان ننشینند که گرد پیری سر و روی آنان را سفید کند. (ما‏‎ ‎‏به پیری رسیده ایم و به مصایب و مشکلات آن واقفیم) شما تا‏‎ ‎‏جوان هستید می توانید کاری انجام دهید؛ تا نیرو و ارادۀ جوانی‏‎ ‎‏دارید می توانید هواهای نفسانی، مشتهیات دنیایی و خواسته های‏‎ ‎‏حیوانی را از خود دور سازید؛ ولی اگر در جوانی به فکر اصلاح و‏‎ ‎‏ساختن خود نباشید، دیگر در پیری کار از کار گذشته است. تا‏‎ ‎‏جوانید فکری کنید؛ نگذارید پیر و فرسوده شوید. قلب جوان،‏‎ ‎‏لطیف و ملکوتی است و انگیزه های فساد در آن ضعیف می باشد؛‏‎ ‎‏لیکن هر چه سن بالا رود ریشۀ گناه در قلب قویتر و محکمتر‏‎ ‎‏می گردد؛تا جایی که کندن آن از دل ممکن نیست. چنانکه در‏‎ ‎‏روایت است: قلب انسان ابتدا مانند آینه، صاف و نورانی است؛ و‏‎ ‎‏هر گناهی که از انسان سر بزند، یک نقطۀ سیاه بر روی قلب فزونی‏‎ ‎‏می یابد،‏‎[3]‎‏ تا جایی که قلب را سیاه کرده، ممکن است شب و‏‎ ‎
‏‎

‎

‏‏روزی، بدون معصیت پروردگار بر او نگذرد؛ و به پیری که رسید،‏‎ ‎‏مشکل است قلب را به صورت و حالت اول باز گرداند.(175)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏قطع انحراف به قدرت جوانی‏

‏‏با قدرت جوانی که حق داده است می توانی اولین قدم انحراف را‏‎ ‎‏قطع کنی و نگذاری به قدم های دیگر کشیده شوی که هر قدمی،‏‎ ‎‏قدم هایی در پی دارد و هر گناهی ـ گرچه کوچک ـ به گناهان بزرگ‏‎ ‎‏و بزرگتر انسان را می کشد، به طوری که گناهان بسیار بزرگ در نظر‏‎ ‎‏انسان ناچیز آید بلکه گاهی اشخاص به ارتکاب بعض کبائر به‏‎ ‎‏یکدیگر فخر می کنند و گاهی به واسطۀ شدت ظلمات و‏‎ ‎‏حجاب های دنیوی، مُنْکَرْ به نظر معروف، و معروفْ مُنْکَر‏‎ ‎‏می گردد.(176)‏

‏‏26 / 4 / 63‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏بهره برداری از جوانی برای تحصیل عبادت‏

‏‏شما آقایان که مهیا شدید از برای تحصیل، حالا که نعمت جوانی را‏‎ ‎‏دارید، اوقاتتان تقسیم بشود و قسمت مهمش صرف مباحثه و‏‎ ‎‏مطالعه و مذاکره و درس و تدریس باشد. و اگر چنانچه ایام جوانی‏‎ ‎‏از دست برود دیگر خیال نکنید که می توانید عبادت را بگذارید‏‎ ‎‏آخر ایام عمر و تحصیل را بگذارید برای آخر عمر. در آخر عمر،‏‎ ‎‏انسان نه عبادت می تواند بکند، نه تحصیل می تواند بکند، نه‏‎ ‎‏افکارش یک افکار قوی مستقیمی است که بتواند مطالب علمی را‏‎ ‎

‏
‏‎

‎

‏‏درک بکند.(177)‏

‏‏6 / 7 / 56‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏نزدیکی جوانان به افق ملکوت‏

‏‏تو نیز مأیوس نباش، که یأس از اقفال بزرگ است، به قدر میسور در‏‎ ‎‏رفع حُجُب و شکستن اقفال برای رسیدن به آب زلال و سرچشمۀ‏‎ ‎‏نور کوشش کن. تا جوانی در دست تو است کوشش کن در عمل و‏‎ ‎‏در تهذیب قلب و در شکستن اقفال و رفع حُجُب، که هزاران جوان‏‎ ‎‏که به افق ملکوت نزدیکترند موفق می شوند و یک پیر موفق‏‎ ‎‏نمی شود.‏

‏‏     قید و بندها و اقفال شیطانی اگر در جوانی غفلت از آنها شود،‏‎ ‎‏هر روز که از عمر بگذرد ریشه دارتر و قویتر شوند.‏

‏‏ ‏‏درختی که اکنون گرفتست پای‏      ‏‏ ‏‏به نیروی شخصی برآید ز جای‏

‏گرش همچنان روزگاری هِلی‏           ‏‏به گردونش از بیخ بر نَگْسلی‏

‏ ‏

‏‏     از مکاید بزرگ شیطان و نفسِ خطرناکتر از آن، آن است که به‏‎ ‎‏انسان وعدۀ اصلاح در آخر عمر و زمان پیری می دهد و تهذیب و‏‎ ‎‏توبۀ إلی الله را به تعویق می اندازد برای زمانی که درخت فساد و‏‎ ‎‏شجرۀ زقّوم قوی شده و اراده و قیام به تهذیب، ضعیف، بلکه مرده‏‎ ‎‏است.(178)‏

‏‏22 / 3 / 63‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏امتیازهای دوران جوانی برای تهذیب‏

‏‏آیا نیامده وقت آن که درصدد اصلاح نفس برآئیم، و برای علاج‏‎ ‎
‏‎

‎

‏‏امراض آن قدمی برداریم؟ سرمایه جوانی را به رایگان از دست‏‎ ‎‏دادیم، و با غرور نفس و شیطان، جوانی را که باید با آن سعادتهای‏‎ ‎‏دو جهان را تهیه کنیم از کف نهادیم، اکنون نیز درصدد اصلاح بر‏‎ ‎‏نمی آئیم تا سرمایۀ حیات هم از دست برود، و با خسران تامّ و‏‎ ‎‏شقاوت کامل از این دنیا منتقل شویم.‏

‏‏     برای اصلاح نفس ایام جوانی سزاوارتر است؛ زیرا که هم اراده‏‎ ‎‏قویتر است، و هم کدورت و ظلمتِ نفس کمتر است و به فطرت‏‎ ‎‏نزدیکتریم، و هم بار معصیت زیاد نشده که جبران آن مشکل‏‎ ‎‏باشد. جوانان قدر ایام جوانی را بدانند که این نعمت بزرگ را با‏‎ ‎‏غفلت نگذرانند که در ایّام پیری اصلاحِ نفس بسیار مشکل است.‏‎ ‎‏مشکلات بسیار در سنّ پیری برای انسان هست که در ایّام جوانی‏‎ ‎‏نیست، لکن شیطان و نفس أمّاره انسان را مغرور می کنند و‏‎ ‎‏نمی گذارند در آن وقت، انسان درصدد اصلاح برآید، تا آن که‏‎ ‎‏انسان دچار ضعف و سستی پیری شد و معاصی متراکم و‏‎ ‎‏کدورتهای نفسی زیاد شد، آن گاه نیز با تسویف و تعویق‏‎ ‎‏می گذرانند، تا اصل سرمایه را از دست بدهد و با خذْلان و‏‎ ‎‏خسران، وارد دار انتقام شود ‏‏وَ الْعَصْرِ‏‏ *‏‏ إنَّ الإنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ.‏‎[4]‎

‏‏    ‏‏چه خسرانی بالاتر از آن که سرمایۀ سعادت ابدی را در‏‎ ‎‏شقاوت ابدی خرج کند و مایه حیات و نجات، در هلاکت و فنایِ‏‎ ‎‏خود به کار اندازد، و تا آخر عمر از غفلت و مستی به خود‏‎ ‎‏نیاید.(179)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‎ ‎

‏‎

‎