چگونگی طرح مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و شخصیت حضرت امام خمینی(س) در کتابهای فارسی اول تا پنجم دبستان
نسخه چاپی | ارسال به دوستان
برو به صفحه: برو

نوع ماده: کتاب فارسی

پدیدآورنده : دانشگر، محمد

ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)

زمان (شمسی) : 1378

زبان اثر : فارسی

چگونگی طرح مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و شخصیت حضرت امام خمینی(س) در کتابهای فارسی اول تا پنجم دبستان

چگونگی طرح مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و شخصیت حضرت امام خمینی(س) در کتابهای فارسی اول تا پنجم دبستان

محمد دانشگر 

  خلاصه ی مقاله 

در این نوشتار تلاش شده است پس از بررسی اجمالی تاریخچه ی انقلاب اسلامی و پیآمدهای آن، حضور فرهنگ انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و همچنین چهره ی حضرت امام خمینی(س) در کتب فارسی دوره ی ابتدایی مورد بازبینی قرار گیرد.

مرور سال به سال و درس به درس کتاب های فارسی دوره ی پنج ساله ی ابتدایی در دوران انقلاب اسلامی موضوع اصلی این نوشتار است که علاوه بر دقت نظر، گاه مورد نقد هم واقع شده است.

‏مقدمه ‏

حدود بیست سال قبل، بزرگ ترین معجزه ی قرن به وقوع پیوست. رادمردی از سلاله ی پیامبر و خلف صالح عالمان مصلح و بیدادگر، چشم مسلمانان جهان و ایران را به دنیایی گشود که واژه ها و ترکیبهای فراوانی باید به کار برده شود تا آنچه را پدید آمد باز گوید و باز شناساند.

امروز به تدریج و پس از گذشت این مدت، بسیاری از امور محال و ناممکن آن روزها برای ما عادی و تکراری شده و به همین دلیل، اهمیت آن کمتر ملموس و محسوس است، اما با نگاهی به آن روزها و مقایسه ی وضعیت، حالات، پیامدها و عوارض آن دوران است که می توان شکوه، عظمت و اعجاز این پدیده را دریافت. در عرصه ی کاربرد واژگان در زبان چه کلمه ها و ترکیبهایی معنا و رواج داشت و بر همان اساس آموزش داده می شد.

امروز به جای آنها چه کلمه ها و ترکیبهایی به کار می رود؟ پرسشها امروز چگونه است؟ آیا نوباوگان و دانش آموزان دبستانی امروز همانند 20 سال پیش فکر می کنند؟ غذا می خورند؟ زندگی و معاشرت می کنند؟ آنان اکنون چگونه می اندیشند و به چه چیزهایی می اندیشند؟ هم و غم آنان چیست؟ آن روز جهت گیری فکری آنان به چه سمتی سوق داده می شد و امروز به کدام سو؟

آموزش و پرورش در تأثیرپذیری از این دو مقوله ی بسیار مهم و تأثیرگذار و 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 195

سرنوشت ساز چه اقداماتی انجام داده است؟ بدون تردید کتابهای درسی و از همه مهم تر و بیشتر، درس فارسی در طول دوره ی دبستان با اهمیت ترین دوره و درس به شمار می رود. این سؤال به دوباره نگری و تأملی بسیار دقیق و عمیق تر نیاز دارد که تا امروز چه راهی پیموده ایم و اکنون در کجای این راه قرار داریم.

هشت سال جنگ تحمیلی و دفاع مقدس بر عمیق ترین جنبه ها و ابعاد فرهنگی ما تأثیر گذاشت و بسیاری از بنیانها را از بیخ و بن برکند و خود بنیانی تازه نهاد و اساسی دیگر درانداخت. کتابهای فارسی دوره ی دبستان از این پدیده تا چه اندازه متأثر است؟

شخصیت استثنایی و بی نظیر رهبر و بنیان گذار نظام جمهوری اسلامی ایران، با آن دم مسیحایی که روحی تازه در کالبد انسان معاصر دمید  مسلمانی را از نو معنا کرد و اسلام ناب را به جهانیان شناساند و خود، این مسیر را عملاً تا آخر راه پیمود و کوله باری عظیم از مسؤولیت، بر دوشِ ماندگان بر جای نهاد، چه نمود و تأثیری در کتابهای فارسی دوره ی دبستان دارد. آن همه بیانات و سخنرانیها که از یک کلام و جمله ی آن، در عین سادگی میلیونها انسان، جان خود را مشتاقانه و پیشتاز تقدیم می کردند و بر این اقدام افتخار می کردند، چه بروزی دارد.

با توجه به اهمیت و حساسیت درس فارسی در طول دوره ی دبستان و بویژه سالهای اول و دوم، که نگارش حروف و کلمه ها با این درس آغاز می شود، از آن همه میراث جاودان چه در کام جان این نونهالان و نوباوگان نهاده ایم که اکنون منتظر به ثمر نشستن آن هستیم و گاهی دریغ و درد خود را از بی ثمر بودن اقدامات ابراز می کنیم. از مجموع عنوانهای درسی در هر کتاب، چند عنوان به این تأثیرپذیریهای پر شکوه و شگرف اختصاص یافته است؟

چه کلمه ها و ترکیب هایی از مجموع آن همه واژگان زنده و ترکیب های حیاتبخش ساخته ایم و در دهان و سخن و کلام دانش آموزان گذاشته ایم، که بافته های نامطلوب قبلی را رها سازند و به دست فراموشی بسپارند؟

اینها و ده ها سؤال دیگر، ما را به دوباره اندیشی و بازنگری و تأمل و تعمق مسؤولانه و متعهدانه فرا می خواند و این امید هست که مسؤولان و مجریان سخت کوش و بصیر با توانمندیهایی که دارند، بهترین ها را در این زمینه فراهم کنند.

به هر حال در این نوشتار با نگاهی گذرا، کتابهای فارسی دوره ی دبستان از دیدگاه تأثیرپذیری از انقلاب و امام راحل(س) بویژه، مورد بررسی قرار گرفته و حاصل آن عرضه 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 196

شده است؛ باشد که اگر نه راهگشایی کند، برخی واقعیتها را باز گوید.

‏کتاب فارسی سال اول دبستان:‏

در اولین تصویر از این کتاب، کودکی در آغوش امام است. گر چه دانش آموز سال اول نمی تواند ترکیب امام مهربان را که زیر تصویر نوشته شده بخواند، نمای کلی تصویر، خود، به خوبی گویای این مهربانی است و آشکارا آن را می نمایاند.

تصویر صفحه ی مقابل آن، کلاس درس است. عکسهای کلاس درس بویژه خانم آموزگار و بچه ها نه تنها چندان جالب و جذاب نیست حتی شاید مقداری نیز ناخوشایند باشد. اما باز هم تصویر امام راحل(س) در کنار مقام معظم رهبری بر دیوار کلاس به هر حال گویای وضعی واقعی از بیشتر کلاسهای درس است که تأثیری از حال و هوای انقلاب و امام دارد.

از این یکی دو صفحه که بگذریم متأسفانه به ناگاه باید 94 صفحه جلو برویم. در این فاصله، از کلمه، ترکیب، مفهوم مستقل و وابسته، مفهوم غیرمستقل و تا حدودی وابسته به انقلاب و امام و پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی هیچ نشان و تأثیری نیست و این جای بسی شگفتی دارد، چه اینکه حداقل لازم است هر پنج تا ده صفحه یک بار، واژه ای، ترکیبی و یا مفهومی در ارتباط با قضایای انقلاب اسلامی و نام حضرت امام(س) مشاهده شود. زیرا دانش آموز پایه ی اول به تدریج با جایگزینی کلمه ها و ترکیبها در جمله آشنا می شود. طرز تلفظ، نوشتن و خواندن درست و صحیح آنها را می آموزد و مهم تر از همه اینکه کاربرد و تکرار این مفاهیم و واژگان در ذهن او جای می گیرد؛ به عنوان مثال در صفحه ی 52 ضمن درس مریم و اکرم، در صفحه ی 55 ضمن درس شب و پشت ابر بودن ماه، در صفحه ی 60 ضمن درس خورشید و آفتاب و از همه جالب تر و در عین حال تأسف انگیزتر در درس صفحه ی 64 ضمن بحث همکاری از یاری بنا و کمک نجار و نقاش یاد می شود، اما از یاری و همکاری خیل عظیم امت اسلامی در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(س) هیچ نامی به میان نمی آید که البته پرواضح است با مقداری تأمل و تدبر می توان از همان واژه ها یا واژه ها و ترکیبات مشابه، مفاهیم عالی تری به دست داد که در عین حال ساده هم باشد. قطعاً منافاتی با آموزش، همکاری و همیاری قشر زحمتکش بنا و نجار و نقاش ندارد.

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 197

از اینها که بگذریم درس صفحه ی 67 با نام صبح و درس صفحه ی 68 تحت عنوان نماز، مناسبت تام و اصولی با مباحث مربوط به انقلاب دارد. اما یادی در این میان از آن مباحث نمی رود. همچنین است درسهای صفحه ی 73 با عنوان دانش آموزان خوب و درسهای پس از آن در صفحه های 74 و 75 با نام مزرعه ی گندم. در صفحه ی 84 و 85 که مثل برخی از صفحه های دیگر کلمه هایی برای جایگزین کردن در جمله ها آمده و موقعیت بسیار مناسبی برای یادگیری و فراگرفتن مفاهیم و الفاظ است و در عین حال دانش آموز اکنون به مرحله ای رسیده که حتی نوشتن کلمه های مشکل تر را آموخته و در درس با آنها آشنا شده است، از کلمه ها یا ترکیبهای مربوط به انقلاب، اسلام و امام راحل(س) خبری نیست. از صفحه ی 86 به بعد الفبای فارسی است و پس از آن کتاب رو به پایان است.

روش نوشتن حروف و کلمه ها عوض شده است و دانش آموز با جمله های مشکل تر و کلمه ها و ترکیبهای جدیدتر و اصولاً نوع نگارش خط رایج آشنا می شود. درسهای خدا، پیغمبر، قرآن، معلم، میهن ما و ... می آید باز هم خبر و اثری از آنچه شایسته و درخور است، نیست و این مایه ی بسی شگفتی و تأسف است.

می توان چنین تلقی کرد که آن حسن مطلع، میمون نیفتاده و گرچه در اواخر کتاب، مفاهیمی آشنا از این دست می آید ولی قطعاً نمی تواند خلأ بیش از 90 صفحه و سر و کار داشتن چندین ماهه ی دانش آموز را پر کند؛ چرا که اولاً روزهای پایان سال است و ثانیاً آنچه بسیار مورد نظر است، تکرار کلمه ها و واژگان و آشنا شدن دانش آموز با آنها در خلال چند ماه به صورت هر روزه و مرتب، و صد البته تلقین و تکرار و نوشتن و فراگیری واژه های جدید، که هر یک خود به تنهایی لذتی بسیار دلنشین و مطبوع برای بچه ها دارد.

به هر حال صفحه ی 95 «شعر ایران، خانه ی ما» با وزن و آهنگ شعر کودکانه و سادگی و در عین حال استواری شعر خوب، خوش نشسته است و البته این امید می رود که توضیح معلمان و آموزگاران درباره ی برخی واژه ها و ترکیبات، مشام جان آنان را با رایحه و شمیم خوش و مبارک انقلاب اسلامی و امام راحل(س) آشنا سازد. در صفحه ی 106 گر چه عنوان آزادی و طرح پرنده و قفس و پرواز، همه ترکیبات و واژگانی آشناست و تداعی کننده ی روزهای خوب پیروزی و زنده کننده ی یاد و نام و خاطرات شهیدان، مردم انقلابی و شکنجه  دیده و از همه مهمتر، طنین جانبخش و روح نواز امام راحل(س)، امام آزادی و استقلال و عزت نفس، در عین حال و در واقع این درس حدود قانونی آزادی را بیان می کند و باز گر چه 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 198

این آزادی بدون مفهوم استقلال طرح می شود، به کلی خود را با موضوع و مفاهیم انقلاب اسلامی بی ارتباط می نمایاند. درس ماقبل آخر کتاب در صفحه ی 108 و 109 با عنوان انقلاب اسلامی و دو تصویر گویا از روزهای شکوهمند حضور مؤثر امت حزب الله در همراهی با امام راحل(س) و بویژه تصویر دانش آموزی که متنی را در حضور امام امت(س) می خواند و توضیح ساده و گویا و کوتاه درس، گر چه تا حدود زیادی آشنایی اجمالی فراهم می آورد. پیشنهاد می شود که این درس حداقل هشت تا ده صفحه جلوتر قرار گیرد تا فرصت مناسب و خوبی برای فراگیری و مهم تر از آن ماندگاری در ذهن و یاد بچه ها را داشته باشد.

آنچه در پایان این بررسی اجمالی و کلی می توان افزود این است که چنین به نظر می آید برای تغییر کلمه ها و الفاظ با کلمات، نامها و الفاظی که با انقلاب ارتباط مستقیم داشته باشد، کوشش آشکاری در کتاب صورت نگرفته و این خلأ و کمبود در سراسر کتاب بویژه از اواسط تا اواخر و حتی در درسهای آخر نیز مشهود است که دانش آموز، دیگر می تواند تا حدود زیادی و به خوبی حداقل کلمه های ساده را فراگیرد، بخواند و بنویسد.

‏کتاب فارسی سال دوم دبستان:‏

اولین تصویر غیر درسی در اولین صفحه از کتاب با جمله ای بسیار مناسب از امام امت(س) آغازگر کتاب دوم ابتدایی است. چنین به نظر می رسد که این تصویر می توانست زیباتر طراحی شود تا جذابیت مناسب را نیز به همراه داشته باشد.

در کتاب کلاس دوم بر خلاف کتاب کلاس اول، در تصویر کلاسی که در اولین درس طراحی شده، هیچ تابلویی در کلاس نیست و طبیعتاً از عکس امام هم خبری نیست!

در کتاب کلاس دوم، معمولاً پس از هر درس، بخشهای مختلفی آمده که از هر نظر در فراگیری دانش آموزان البته تأثیری بسزا دارد؛ مانند «کلمه و ترکیب تازه ی درس»، «پرسش»، «به این نکته ها توجه کنید» و «کار در کلاس». با عنایت به این مسأله که بیشتر تمرین های این قسمتها معمولاً به یاری آموزگاران عزیز در کلاس انجام می شود، بسیار شایسته و بجاست که از این قسمتها برای آوردن کلمه ها، ترکیبها، پرسشها و نکته هایی درسی در قالب جمله های آموزنده استفاده ی بیشتری به عمل آید که عملاً چنین گستردگی در کار نیست و به همان جمله ها، کلمه ها و ترکیبهای کلیشه ای و تکراری بسنده شده به گونه ای که از گستردگی بهره وری این صفحات به نحوی چشمگیر کاسته شده است.

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 199

از این نکته بسیار اساسی که بگذریم مفاهیم و محتوای برخی از درسهای آغازین کتاب، چندان جذاب و خوشایند نیست و بویژه از سطح درک و فهم دانش آموزان پایه ی دوم پایین تر است و به انتظارات آنها پاسخ مطبوعی نمی دهد. در صفحه ی 46 درسی به عنوان نامه ای از یک کودک فلسطینی درج شده که البته گر چه نمی توان آن را از انقلاب اسلامی جدا دانست اما در عین حال نمی توان آن را مستقیماً طرح مسأله ی انقلاب اسلامی و امام خمینی(س)دانست. جالب تر اینکه در قسمتهای ضمیمه ی درس برای یاد دهی هم خانواده ها کلمه هایی آمده است که ارتباط محتوایی، مفهومی و اساسی با درس ندارد و هیچ استفاده ی مؤثری از اصل درس در این زمینه به عمل نیامده است.

می توان افزود که تصویر پایین درس در صفحه های 46 و 47 هیچ نشانی از مبارزه و جنگ ندارد. پسری که در تصویر ایستاده، ناامیدانه چشم به افقی دوردست دارد و این تصویر با محتوای درس همخوانی ندارد. البته صفحه ی 54 کار در خانه قسمت دوم است که دو جمله ی آن می تواند با درس نامه ی کودک فلسطینی مرتبط باشد اما تصویر پایین آن صفحه، که باید درباره ی آن چهار جمله نوشت و آزمون مرحله ای شماره ی 3، کاملاً از موضوع و مفاهیم مربوط به انقلاب خالی است.

صفحه ی 72 کتاب، شعر «روز خوب پیروزی» باز با آهنگی مناسب حال و هوای بچه ها، یادآور روز 22 بهمن ماه (روز پیروزی) است. عنوان شعر، جالب، آهنگ آن بویژه برای بچه ها دلنشین، شعر ساده و در عین خال نسبتاً محکم سروده شده که البته باز نیازمند توضیح و تبیین مناسب مقام آموزگاران محترم و عزیز در کلاس درس است تا دانش آموز عمیقاً و از باطن خویش بفهمد که:

گر چه در زمستان بود                چون بهار بود آن روز

یعنی چه و قصد شاعر از بیت:

روز خنده ی ما بود                       روز گریه ی دشمن

چیست و آن روز چه گروهی می خندیدند و چه کسانی بر آنچه از دست داده بودند می گریستند. آنچه باعث شادی بود چه سرمایه ای بود و آنچه در غم از دست دادن آن، گروهی ماتم گرفته بودند، چه بود و این همه با زحمت و تلاش چه کسانی و با راهنمایی چه ابرمردی به وقوع پیوست و چگونه شد که در قلب زمستان، گلهای بهاری شکوفه زد و این معجزه چگونه آشکار شد که در بهمن ماه، غنچه ها رویید و بهاران سر برآورد که حیات، 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 200

شادابی، نشاط، طراوت، جاودانگی، عزت، سربلندی و عظمت را برای مسلمانان و مستضعفان به ارمغان آورد.

در صفحه ی 106 درس «دوازدهم فروردین روز جمهوری اسلامی» در دو صفحه ، نمایی کلی از سیر و جریان انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی(س) را بسیار خوب به تصویر کشیده است. تصویر سیاه و سفید میدان آزادی، تصاویر امام، خروش و همدلی مردم و عزم و جزم آنان بر انقلاب، گویایی هر چه تمام تری با این درس بخشیده است؛ گرچه می تواند تصاویر این صفحه، جذاب تر و پرمحتواتر باشد.

ضمیمه ی این درس نیز در کلمه ها و ترکیبهای تازه، پرسش، کار درکلاس و کار در خانه قسمت دوم به گونه ای مناسب طراحی شده است.

در یک جمع بندی کلی درباره ی مطالب کتاب کلاس دوم و چگونگی ارتباط آن با مفاهیم انقلاب اسلامی و امام خمینی(س) و تأثیرپذیری محتوای دروس و در نتیجه آشنایی دانش آموزان با انقلاب اسلامی، امام خمینی(س)، وضعیت کلی ایران قبل از انقلاب، چگونگی شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، عوامل مؤثر در این زمینه و ... با نگاهی به فهرست مطالب کتاب، بحق و انصاف باید داوری کرد که در کنار آن همه مفهوم و محتوایی که در این کتاب طرخ شده، درج مسائل اساسی یاد شده در درسهای صفحه ی 42 و 72 و 106 بسیار کم و حتی ناچیز است به گونه ای که در لابه لای عنوانها، مفاهیمی سطحی و تکراری که از سالیان دراز بر جای مانده چندان خود را نمی نمایاند. بنابراین جا دارد مسؤولان صدیق و مؤلفان زحمتکش و باورمند به انقلاب اسلامی و رهبر آن، بازبینی اساسی بویژه در این کتاب به عمل آورند و این نکبه را حتماً در خاطر و ضمیر خود با نگاهی به واقعیات باور کنند که دانش آموز سال دوم دبستان امروز با 25 سال قبل کاملاً از جنبه های مختلف، تفاوت چشمگیر دارد. اگر چنین مسأله ی مهمی که با واقعیت منطبق است، دریافته شد بی گمان سست بودن برخی مفاهیم و سطحی بودن برخی از دروس بر این عزیزان کاملاً آشکار خواهد شد و خود کمر همت خواهند بست و آستین اراده بالا خواهند زد و بی تردید کارشان در پیشگاه مردم شریف ایران و خداوند منان بدون اجر و مزد نخواهد بود.

‏کتاب فارسی سال سوم دبستان:‏

مطابق روال کتاب های پیشین در آغاز کتاب و قبل از فهرست، چهره ی دلنشین و جذابی از  

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 201

امام به همراه خاطره ای از یکی از فرزندان امام چاپ شده است؛ گر چه یادآوری این نکته لازم است که جمله ی آخر حتماً به توضیح معلمان محترم نیاز دارد تا دانش آموز سال سوم بتواند منظور را آنگونه که شایسته است بفهمد.

صفحه ی 39 کتاب، درسی با عنوان «مشکلی که آسان بود» در واقع هم شیوه ی نگارش انشا را آموزش می دهد و هم خاطره ای از جنگ تحمیلی بیان می کند. اینکه اولاً حجم همه مطالب مربوط به جنگ در مقایسه با حجم اصل درس بسیار اندک است، ثانیاً نتیجه گیری درس کاملاً به موضوعی دیگر پرداخته و جنگ به یکباره کاملاً فراموش شده است، ثالثاً در این درس معلوم نیست رزمندگان چه کسانی بوده اند، با چه کسانی یا کشوری می جنگیده اند؟ دوست کدام است و دشمن کدام و ابهام های فراوان دیگر؟ زمان، مکان، انگیزه و .... در موضوع جنگ طرح نشده است، لذا به هیچ وجه از این چند سطر اندک بهره ای حاصل نمی شود، افزون بر اینکه در بخشهای ضمیمه ی درس چه در پرسشها و چه کار در کلاس، چه تمرین انشا یا املا و چه نکته، چیزی که اصلاً مطرح نیست موضوع جنگ در این درس است. جالب تر اینکه بلافاصله بعد از این درس، عنوان دهقان فداکار و داستان ریزعلی خواجوی جای این سؤال را باقی می گذارد که آیا پس از گذشت حدود بیست سال از انقلاب اسلامی و حماسه های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ما در این زمینه به واقع داستانی از آن همه پایمردی و مظلومیت، شکوه ایثار و رشادت نداریم که بتواند حدود یک و نیم صفحه کتاب درسی را پر کند.

صفحه ی 78 عنوان «ای ایران، ای وطن من» در واقع، تکیه و تأکید اصلی درس، چه در عنوان و چه در جمله ها بر ایران است که مطالب آمیخته ای از حس وطن دوستی و دفاع از میهن و پاس داشتن آن و در عین حال، بیان جمله هایی از حال و هوای انقلاب است. این نکته را باید افزود که کمبود این درس را عکس پایین صفحه تا حدودی جبران می کند و در واقع، این عکس است که گویایی تام به درس می دهد اما افسوس و دریغ که یادی از امام شهیدان و رهبر انقلاب در متن به چشم نمی خورد و این کمبود را به واقع چیزی جبران نمی کند و چنین به نظر می رسد که جای هیچگونه اعتذاری نیز در میان نیست. در ضمیمه های این درس نیز از مفهوم و محتوای انقلاب و امام خبری نیست.

در صفحه ی 106 عنوان «سرگذشت یک نامه» فقط تصویری از تمبری درج شده که تمثال بنیانگذار انقلاب و نمونه ی کوچکی از تصویر امام همراه با کودک است که در اولین 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 202

صفحات کتاب کلاس اول به چاپ رسیده است. صفحه ی 114 کتاب، عنون عید نوروز را دارد که با مقدمه ای در این موضوع، ترکیبهای بهار آزادی، روز جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی ایران تا حدودی مفاهیم کلی را می آورد ولی در هر حال نمی توان گفت از نظر محتوا متأثر از مسائل مربوط به انقلاب اسلامی و امام است و بویژه اینکه در این درس نیز از یاد امام غفلت شده است. در واقع اصل درس چیز دیگری است و فقط گریزی به چند ترکیب زده شده است.

سرانجام در صفحه ی 130 عنوان «میدان شهدا» شاید مستقیم ترین و نزدیک ترین مطلب و مفهوم به انقلاب اسلامی باشد. اما از یک نکته بسیار اساسی جای دریغ و افسوس است که از آغاز تا فرجام درس و حتی ضمیمه یک کلمه و یا یک واژه نامی از امام امت(س) به میان نیامده است. به راستی دانش آموز نمی پرسد که چه کسی ندای استقلال، آزادی، حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی را به گو ش مردم فرا خواند و اینکه چگونه شد که در روز هفدهم شهریور 1357 به ناگاه این همه مردم به صحنه آمدند و در مقابل رژیم تا دندان مسلح و در حالی که تانکها در چند قدمی آنها بودند جان خود را بر کف دست گذاشتند و ده ها سؤال دیگر که اصل درس از آنها خالی است.

جای این جمله نیز در این درس بسیار خالی است که اکنون بیشتر شهرهای بزرگ و کوچک ایران میدان شهدا دارد و این ملموس ترین و نزدیک ترین و واقعی ترین درک و تجربه ی فرزندان انقلاب است که ما به سادگی از آن می گذریم. برای پاسخ به این سؤالها چه جوابی خواهیم داد؟ در ضمیمه های درس هم، مطابق محتوا و مفهوم درس پرورده نشده که حاصل آن عمیق تر و مؤثرتر شود.

می توان چنین نتیجه گرفت که کتاب کلاس سوم متأسفانه از جهت فراگیری کلمه، ترکیب، مفهوم و محتوا و نیز تصویر، بسیار ضعیف است. اگر هم مطلبی گاهی و بسیار اندک آمده در برابر آن همه مطالب تکراری گذشته ناچیز می نماید و تازه از طرح اصل موضوع هیچ خبری نیست.

اینک آیا فرزندان و نوباوگان انقلاب و نظام جمهوری اسلامی در این مقطع سنی، نامی از امام می شنوند که بخواهند درباره ی آن بیندیشند، سؤال کنند، از او الگو بگیرند، روش او را بدانند، درس آزادگی و استقلال و فداکاری و ایثار و شجاعت و صدها کلمه مانند اینها را که در ورای آن دنیایی از عرفان و حماسه است بیاموزند؛ پس به یاد داشته باشیم که اگر 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 203

موضوعی را طرح نکردیم، نمی توان منتظر حاصل و بهره ی آن بود و ای کاش آنان که در این میانه قلبی صدیق و انگیز ه ای والا و روحی دردمند و علاقه مند به تربیت صحیح و جهت دار انقلابی بر پایه ی نظام اسلامی دارند، در این نکات غوری می کردند و در آنچه امروزه در کتابهای درسی آمده، بازبینی عمده ای به عمل می آورند. مسلماً در آن صورت، حاصل و نتیجه جز این می شد که اکنون پیش روی ماست.

‏کتاب فارسی سال چهارم دبستان:‏

آغاز کتاب، تصویر امام همراه با کودکی است و در زیر آن خاطره ای آموزنده از رفتار امام که به نظر می رسد در مجموع درآمد و آغاز خوبی برای کتاب است.

در این کتاب در صفحه ی 17 عنوان نوجوان بسیجی، آشنایی مختصر و اجمالی اما گویا و نسبتاً خوبی از شهید حسین فهمیده و شکوه ایثار و حماسه ای که وی آفرید، ارائه می دهد. می توان گفت ضمایم و پرسشهای درس نیز به گونه ای نسبتاً کار را دنبال کرده است. خوشبختانه در این درس نیز از یاد و بیان امام در جهت تکمیل مطالب صفحه ی 35 کتاب، درس «جهاد سازندگی»، علت و بانی پیدایی و فعالیت آن ارائه می دهد. این نکته نیز افزودنی است که ضمایم درسی مانند پرسش، تمرین املا و انشا نیز تا حدود زیادی متناسب با این درس، هدف اصلی را دنبال کرده است.

صفحه ی 100 کتاب به عنوان «روز جمهوری اسلامی» با مقدمه ای چند سطری زیبا و ادیبانه روز جمهوری اسلامی را شناسانده و در پرسش درس نیز، محتوای درس پیگیری و دنبال شده است اما پس از آن، گونه ای امساک در دیگر ضمایم درس در جهت بهره وری بیشتر به خرج داده شده است.

صفحه ی 124 کتاب شعر «حاصل جمع قطره ها» در واقع مرتبط با انقلاب و امام نیست. آخرین درس کتاب در صفحه ی 150 «میهن دوستی» است همراه با پرچم ایران در این صفحه، که البته آمیزه ای است از احساس ملی و دینی که نسبتاً خوب عرضه شده است. ضمایم نیز تا حدودی ـ و نه به طور کامل ـ محتوای درس را پی گرفته است. از مجموع 154 صفحه ی این کتاب، که در قالب 28 عنوان درسی ارائه شده، تنها چهار عنوان درسی به طور مستقیم پیرامون مسائل انقلاب اسلامی و شخصیت رهبر و بینانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران است که از نظر کمیت قطعاً کافی نیست؛ گر چه کیفیت ارائه ی درسها با در نظر گرفتن 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 204

نحوه ی ارائه ی درسها در پایه های پایین تر و با سنجیدن تناسب بین آنها، بسیار بهتر و کامل تر است.

‏کتاب فارسی سال پنجم دبستان:‏

درآمد آغازین کتاب با تصویر دلنشین و مطبوعی از امام به همراه دو رباعی که در سوگ امام سروده شده ـ و البته بدون نام شاعر آن ـ شروع می شود.

درس دوم کتاب با عنوان «بوی ماه مهر» در صفحه ی چهار شعری است از قیصر امین پور که اگر توضیح کاملی درباره ی آخرین بیت این قطعه از سوی آموزگاران محترم ارائه شود که مقصود شاعر گرانقدر از لاله ی سرخ چیست و چرا در آغازین روز دبستان و اول ماه مهر، وی می خواهد بر تخته سیاه مدرسه، لاله ی سرخی نقاشی کند، آنگاه می تواند بیانی از انقلاب اسلامی باشد که البته تنها یکی از پرسشهای درس هم بیانگر همین نکته است. در تصویر درس، شکلی از تخته سیاه و کلاس، همراه لاله ی سرخ و دبستانی است که بر سر در آن پرچم جمهوری اسلامی ایران به اهتزاز در آمده است.

صفحه ی 44 عنوان «ای ایران، ای سرزمین دلیران» یادآور عنوانی مشابه در کتاب فارسی پایه ی سوم دبستان با عنوان «ای ایران، ای وطن من» و با مضمونی همانند آن طراحی شده که البته ترکیبهای درس و مفاهیم آن تا حدود زیادی متأثر از انقلاب اسلامی است. این نکته را باید افزود که در قسمت تمرین درس، ترکیبها و کلمه ها و نامهایی آمده است که تماماً مفاهیم و محتوای تعالیم و آموزشهای انقلاب اسلامی را یادآوری می کند و این در واقع، مضمون درس را کامل تر کرده است.

در صفحه ی 124 کتاب، شعر «حضور لاله ها» از قیصر امین پور خوش درخشیده است. امید می رود توضیح جانانه و بیان حماسی آموزگاران محترم و سخت کوش، مفاهیم تشبیهی و استعاری ابیات را آنچنان بازگوید که بتوان آن را جلوه ی بارز و نمود آشکاری از تأثیر ادبیات جنگ و انقلاب اسلامی دانست. اما این نکته را نباید نادیده گرفت که در توضیحات و تمرین درس، هیچگونه اشاره ای به محتوا و مفهوم شعر نشده و از کلمه ها یا ترکیبهای آن سخنی در میان نیست.

در صفحه ی 148 کتاب، درسی با عنوان «یادی از آفتاب» درج شده است. به نظر می رسد این درس به همراه تصویر امام در کلاس دانش آموزان دبستانی و خلاصه ای از 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 205

سخنان امام و نیز بیان خاطره ای از امام، تناسب کامل و تامی به این درس برای کتاب کلاس پنجم بخشیده است. کلمه ها و ترکیبها، پرسش و نکات درس نیز کاملاً درس و مفهوم آن را پرورانده و جای تکرار و یادآوری مفید را باقی گذاشته است.

صفحه ی 156 کتاب تصویری از ورزشکاران در یکی از مسابقات ورزشی بین المللی همراه پرچخ و آرم جمهوری اسلامی ایران و شعار توحید و اسلام به صورت درشت، جلوه ای خاص به درس بخشیده است؛ گرچه درس به ورزش و مسابقه های ورزشی و تاریخچه ی آن مربوط است و هیچ ارتباط به مسائل انقلاب اسلامی و ... ندارد.

«تو را سپاس، ای معلم آزاده» آخرین درس کتاب است. مفاهیم و محتوای درس کاملاً از تعالیم حیاتبخش و زندگی ساز انقلاب اسلامی و متأثر از بیانات والا و ارزشمند امام راحل(س) است؛ گرچه مستقیم، یادی و کلمه ای از انقلاب اسلامی در آن جای نگرفته است.

کتاب فارسی سال پنجم دبستان با 209 صفحه و 34 عنوان درس دربردارنده ی پنج عنوان درسی است که به طور عام و همراه با توضیح آموزگاران عزیز می تواند به مسائل انقلاب اسلامی ارتباط داشته باشد. محتوای درسها در دو عنوان «یادی از آفتاب» و «حضور لاله ها» مستقیم، و در سه عنوان غیر مستقیم است. کیفیت طرح کلی درس با توضیحات ضمیمه و پرسش و تمرین و ترکیب و کلمه در دو درس، کامل و بجاست و در بقیه ی درسها ضعیف است و با محتوای درسها همخوانی ندارد.

‏فرجام سخن و نتیجه‏

در کتاب پایه ی اول دبستان با یکصد و ده صفحه فقط در دو درس، مفاهیمی از انقلاب اسلامی و امام خمینی(س) طرح گردیده است.

در کتاب پایه ی دوم با یکصد و سی صفحه و 31 عنوان درسی، تنها در سه درس این مفاهیم عرضه شده است.

یکصد و چهل و چهار صفحه و 29 عنوان درسی در کتاب سوم جای گرفته که از این میان فقط چهار درس به طور مستقیم و در یکی دو درس به طور غیر مستقیم به طرح مسائل انقلاب اسلامی پرداخته شده است.

کتاب فارسی پایه ی چهارم دبستان 154 صفحه و 28 عنوان درسی دارد. چهار عنوان درس در مجموع به طرح مسائل انقلاب اسلامی و امام خمینی(س)، اختصاص داده شده 

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 206

 

است. فارسی پایه ی پنجم دبستان با 209 صفحه و 34 عنوان درسی ـ با اندکی تساهل ـ پنج

عنوان درس دارد که تا حدودی مسائل مربوط به انقلاب اسلامی را بیان کرده است.

بررسی واژگانی از نظر کلمه ها و ترکیبها و ارتباط مستقیم و غیر مستقیم آنها با اصل مسأله و نیز تصاویر کتاب از این دیدگاه فرصت و مجال دیگری می طلبد. آیا این تناسب در مباحث و عنوانها و مفاهیم کتابهای فارسی بجا و شایسته ی این اعجاز هست یا نه، سؤالی است که پاسخ آن به عهده ی خوانندگان محترم خواهد بود.

 

*   *   *

منابع

1 - فارسی اول دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1376

2 - فارسی دوم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1375

3 - فارسی سوم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1375

4 - فارسی چهارم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1375

5 - فارسی پنجم دبستان، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتابهای درسی، سال 1376

‎ ‎

‎ ‎

‎ ‎

‎ ‎

‎ ‎

‎ ‎

‎ ‎

 


کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 207

‎ ‎

کتابادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات (ج. ۲): مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر ۱۸تا ۲۰مهر ۱۳۷۷، اصفهانصفحه 208