مقایسه عرفان امام خمینی با حافظ و مولانا

‏‏مقایسه عرفان امام خمینی با حافظ و مولانا‏‏ ‏

‏‏ نوشته: فاطمه عاطفی فرد‏

‏‏مقدمه: ‏

‏‏انتخاب این عنوان نه به تعبیر نیاز بوده، بلکه جرقه ای در اندیشه ام پدید آمد، احساس کردم که‏‎ ‎‏امام خمینی را بدور از سیاست مورد ارزیابی قرار دهم. با توجّه به عُمق حالات و روحیات او،‏‎ ‎‏گفته ها و مطالعۀ کتابهایش بالاخص «جهاد با نفس» را که در سالهای قبل از انقلاب مطالعه‏‎ ‎‏می کردم. او را بدور از تبلیغات و تمجیدات درک نموده و ویژگی خاص او را که همان «جسارت» ‏‎ ‎‏بود در اندیشه پنهان داشتم تا اینکه فرصتی پیش آمد. جملۀ نقش امام خمینی در عرفان انگیزۀ‏‎ ‎‏نگارشم را پدید آورد. ‏

‏‏اندیشیدم تنها راهی که می تواند مرا با خلوت او آشنا سازد گفته های پنهانی اوست که‏‎ ‎‏بصورت نسخه هایی تحت عنوان «بادۀ عشق»، مطالعه نموده در خلوت او نشینم سرا پا عشق‏‎ ‎‏بودند او را، دریابم.... ‏

‏‏آنچه را خواستم، از جسارت او یافتم. یافته های خود را بدینگونه بیان می دارم، خواستم گاه گاه او‏‎ ‎‏را با حافظ و گاه با شمس در قیاس نشانم ... هر کدام جایگاهی بس بلند و عمیق در عرفان دارند ... ‏‎ ‎‏هر کدام در گوشه ای خاص. چون زمان بطور همسان با شخصیّت عرفانی آنها تطابقی ندارد،‏‎ ‎‏بنابراین به نکاتی اندک، بسنده می نمایم. یقین دارم که این اندیشه کامل و این تحلیل جامع‏‎ ‎‏نیست، امّا می تواند اندیشه های مشتاقان را در اندیشه و عرفان به مباحثه و مجادله کشاند. ابتدا‏‎ ‎‏عشقی را در خمینی و حافظ بطور خلاصه و مجمل بیان می کنم، سپس اندیشه های امام خمینی‏‎ ‎‏را به بحث می نهم، در پایان قضاوت را بعهدۀ صاحبنظران وا می گذارم. ‏

‏
‏‎

‎‏

آغاز کلام ... ‏

‏‏حافظ و امام هر کدام به نوعی مدعیان عشق را به پشیزی نمی خرند. عشق از دیدگاه حافظ‏‎ ‎‏خدمت یار است، پنهان داشتن جلوۀ معشوق در لباس عشق. حافظ اندیشه در نیاز معشوق را‏‎ ‎‏می پوید و عاشق گونه می رود، در این حرکت گاه عقل را و گاه عشق را به محراب نیاز می برد ... ‏‎ ‎

‏‏اما امام عشق را در تلاطم اندیشه می جوید، پس از شریعت خود را در طریقت حق مأیوس‏‎ ‎‏نمی داند. با خستگی همراه با امید راهی را می پیماید که در هر مرحله، پوییدن را لمس کرده‏‎ ‎‏تجربه می گیرد. آنوقت رهایش می سازد، زیرا آن را مطابق مقصود نمی شناسد. ‏

‏‏عشق در امام حرکت و جوشش می آفریند او را سرآمد عصرش قرار می دهد ... او با خود‏‎ ‎‏می اندیشد که دیگر شایسته نیست در قید و بند کلمات و فلسفه بماند، زیرا دریافته است که‏‎ ‎‏مرحلۀ عمل فرا رسیده است. این راهی است که عُرفا بنوعی برای رسیدن به مقصد طی می کنند.‏‎ ‎

‏‏حافظ گویاتر از زمانش سخن می گفت، امّا جسارت امام خمینی فراتر از زمانش بود. حافظ‏‎ ‎‏جامعه را بعهده نگرفت. اما ... امام خمینی چون شمس در عین بی نیازی نیاز به رهبری در دلهای‏‎ ‎‏مردم را، جستجو داشت، شمس به نوعی می خواست از طریق تربیت و اخلاق، هنجارهای‏‎ ‎‏معنوی را در جامعه استوار سازد زر و زور و تزویر را در لابلای عشق و شناخت و ایثار و‏‎ ‎‏فداکاری محو نماید اندیشه را در انسانیت جاودان دارد. تا عشق را متجلّی ساخته، جهل را خجل‏‎ ‎‏کند. دانایی و هشیاری و بی نیازی را زیر بنای جامعۀ مغول زدۀ زمان خود نماید. ‏

‏‏نقش امام خمینی در این برهه با شمس همگام است با اندک تفاوت براساس تکنیک و‏‎ ‎‏وضعیت جامعه، امام خمینی می خواهد اندیشۀ خود را که مایه گرفته از عشق راستین است در‏‎ ‎‏تربیت جامعه موثر نماید، پس به هدایت جامعه برگزیده می شود. امام خمینی براساس عشق،‏‎ ‎‏حرکت را در مردم، مردمی که دارای یک فکر و سلیقه نبودند، امّا همگان تشنۀ شناخت بودند،‏‎ ‎‏جاری ساخت، آنها را متحد نمود و آهنگ وحدت را در کلامشان تسبیح وار آویخت. آنگونه‏‎ ‎‏تجلّی یافت که مانند مردان بزرگ دیگر به قضاوت تاریخ نشست. ‏

‏‏عشق امام خمینی از اینجا در حرکت خود متجلّی می شود، آنجا که می فهمند همه چیز را، امّا‏‎ ‎‏نمی فهمند او را، درک او را، تنهاست در درک حقیقت، غمگین از جهالت جامعه. ‏

‏‏بنابراین او حق دارد بگوید: ‏

‏
‏‎

‎‏ 

«راز دل را نتوان پیش کسی باز نمود‏  ‏جز برِ دوست که خود حاضر و پنهانش نیست» ‏

‏‏جز او، همه را نامحرم و بیگانه اسرار خود می شناسد، در اینجا درک عشق را از جامعۀ خود دور‏‎ ‎‏می بیند، اصرار در همگام کردن جامعه با خود را ندارد. در کلامی خود را می نمایاند: ‏

‏‏ «دست آن شیخ ببوسید که تکفیرم کرد‏ ‏محتسب را بنوازید که زنجیرم کرد» ‏

‏‏حکم تکفیر شیخ و زنجیر محتسب را وسیلۀ ریاضت و یقین به شناخت خویشتن خود‏‎ ‎‏می خواند. دگرگونی و پاشیدگی درون را مدیون آنان دانسته آنگونه که مخالفین شمس باعث‏‎ ‎‏جسارت در برون افکنی نیازهای کاذب او شده اند. یا علی را که بر ضارب خود رَحمْ می آورد، زیرا‏‎ ‎‏جوهر او را که جلوه ای از معشوق است در او می بیند چگونه می تواند چون مدعیان عشق،‏‎ ‎‏عشق را آلوده به انتقام کند، گناه او را می بخشد. زیرا جوهر وجودی او در هاله ای از جهالت و گمراهی‏‎ ‎‏پنهان گشته، پس چگونه با جهل مقابله کند؟! غمگین است، نمی خواهد پدیده و جوهر الهی که‏‎ ‎‏در وجود او نهفته شده با بدآموزی و غلط اندیشی نمایان نیست تصرّفی بشود! چه کند! که‏‎ ‎‏فطرت پاک ضاربش در تارهای جهل و انحطاط تنیده شده است ..... ‏

‏‏این عمق نگری را در حرکت ظاهری شیخ و محتسب می بینیم، که چگونه نیاز در عشق را‏‎ ‎‏جستجو می کند. بنابراین از خود بیرون آمده در او جای می گیرد، راه خود را بدینگونه از مدعیان‏‎ ‎‏عشق و زاهدان ریایی و فرصت طلبان جدا می سازد که: ‏

‏‏ «آب کوثر نخورم، منّت رضوان، نبرم‏ ‏پرتو روی تو ای دوست جهانگیرم کرد» ‏

‏‏ «آب کوثر» و «منت رضوان»، دو نیاز به دو صور مجازی، دو وسیله که زاهدان و عابدان را برای‏‎ ‎‏رسیدن به آن به جدال و تفرقه وامی دارد. دو مانع که از دیدن معشوق محرومشان می کند ... ‏

‏‏دگرگونی و پاشیدگی او را از نیاز به کوثر و منّت از بهشت، بی نیاز کرده است ... اساس حرکت‏‎ ‎‏خود را بر آنها استوار نمی سازد، زیرا پرتو روی دوست هر گونه ایجاد توقع را بی جواب‏‎ ‎‏می گذارد، منّت جو نمی شود، در وظیفۀ خود متعهّد است، بندۀ عشق اوست نه بردۀ نام‏‎ ‎‏و عظمت، در عین بی نیازی، نیازمند است. در اینجا امام خمینی مستقیماً خود را به دوست‏‎ ‎‏می رساند امّا حافظ، پیر و مراد را وسیلۀ الهام خود قرار داده تا رسیدن به مقصود الهام گرفتن از آن‏‎ ‎‏را لازم می داند. شاید عصر حافظ، عصر امام نبود ... شمس نیز چون خمینی از پیر سخن‏‎ ‎‏نمی گوید. او پیر را در خود می یابد، او تبلور عصر خویش است. امام خمینی مراحل سلوک را‏‎ ‎‏برای رهروان عشق چندان جدی نمی گیرد، پیر، وسیله ایست که به آنی، رهایش می کند: ‏

‏
‏‎

‎‏ 

«پیر میخانه بنازم که بسر پنجۀ خویش‏ ‏فانیم کرده عدم کرده و تسخیرم کرد» ‏

‏‏ «من خراباتیم از من سهن یار مخواه‏  ‏گنگم از گنگِ پریشان شده گفتار مخواه» ‏

‏‏ «با قلندر منشین گر که نشستی هرگز‏ ‏حکمت و فلسفه و آیه و اخبار مخواه» ‏

‏‏این حکمت، فلسفه و آیه و اخبار را تکرار تکرار می داند و پوستی بر مغز احساس می کند. که‏‎ ‎‏پوست را باید درید و مغز را پویید. زیرا مدعیان عشق معتقد به وجود عینی عاشق و معشوق‏‎ ‎‏هستند، آنان «عشق را نمی بینند مگر در جلوۀ عشّاق ... امّا ...! عشق مورد قبول امام و شمس و‏‎ ‎‏حافظ و عرفای بنام، بدینگونه عُشّاق را که به قالب پردازی معشوق مشغولند بازیچۀ دنیا‏‎ ‎‏می دانند، به پشیزی نمی خرند ... ‏

‏‏ «مرغ جان در این قفس بی بال و پر افتاد و هرگز ‏

‏‏آنکه باید این قفس را بشکند از در نیامد» ‏

‏‏عشق را سر تا پا انتظار است و بس، انتظار، مرحلۀ تلاطم و پویایی «عشق» است. «انتظار» ‏‎ ‎‏سرشار از اندوه شیرین است، بمصداق کلام از دل برآمدۀ مولانا: «عشق در دریای غم غمناک‏‎ ‎‏نیست».‏

‏‏ «انتظار»، فرصتی است برای شکستن قفسِ تن، تکاملِ روح، پروردن جان. عشق را، در جان‏‎ ‎‏نشاندن است ... نقش خواستن را، شکستن است. در خلوت تنهایی به اسرار عشق نشستن ... زمان‏‎ ‎‏را، به تسخیر عقل سپردن، عشق را، بر عقل مسلّط نمودن، سر بی جان را در پای جانان فکندن‏‎ ‎‏است ... دل دلخسته را به خسیدن تیر مژگان معشوق منت نمودن، انتظار عاشق از معشوق که‏‎ ‎‏ود طریقت عشق است. ‏

‏‏در اینجا عاشق در طریقت، هر چه از معشوق طلب می کند، زیباست. زیرا نیاز عاشق غرور‏‎ ‎‏معشوق را افزون می کند، دعای عاشق دلِ معشوق را سخت تر می نماید، تمنای وصال عشق درد‏‎ ‎‏هجران را افزون می سازد وفای عاشق جفای معشوق را، اینجاست که عشق پر شورتر، پویاتر و‏‎ ‎‏خالص تر می گردد ... ‏

‏‏اینهمه از ثمرات انتظار است، انتظار .... ‏

‏
‏‎

‎

‏ «من جفایت به جان خریدارم‏ ‏از تو ترک جفا نمی خواهم» ‏

‏‏مرحله گام به گام یکی شدن عاشق در معشوق و در جای دیگر می فرماید: ‏

‏‏هر جفا از تو بمن رفت بمنّت بخرم‏ ‏بخدا یار توأم یار وفادار توأم ‏

‏‏تجلّی حق، در انسان است. از عشق انسان است. معشوق را در عشقِ عاشق جستجو می کند. ‏

‏‏ «هیچ دانی که من زار گرفتار توأم»، «بس کن ای جغد، ز ویرانه خود دم بزنید»، ریاضت و‏‎ ‎‏زدودن آثار غیر حق، «تا گیسوی تو آخر بکمندم افکند، اعتراف ...! ‏

‏‏در جای دیگر ... ‏

‏‏به ذکر و دعا و فکر نیازی نمی بیند ... می گوید: ‏

‏‏ «تو دعای منی، تو ذکر منی‏ ‏ذکر و فکر و دعا نمی خواهم» ‏

‏‏ «هر که را بنگری فدایی توست‏ ‏من فدایم، فدا نمی خواهم» ‏

‏‏ ... سرشار از وحدت است. جهت نمی شناسد، وسیله نمی طلبد. او را می خواهد، در اوست، او را‏‎ ‎‏می بیند، محور نمی شود، محور را می شکند، شخصیّت سازی را در تاریخ اندیشه اش با این بیت: ‏

‏‏ «هر که را بنگری فدایی توست» ‏ ‏ «من فدایم، فدا نمی خواهم» ‏

‏‏را مطرود می داند. ‏

‏‏او تخت و جایگاه و مقام نمی خواهد، بنوعی می خواهد در تاریخ گم شود، امّا این عصاره‏‎ ‎‏عشق خود تاریخ می شود. تاریخ را می سازد. آنگونه که: زرتشت ساخت، محمد(ص) ساخت،‏‎ ‎‏علی(ع) ساخت، شمس ساخت و حافظ ... ‏

‏‏او هر چه می بیند و می شنود «عشق» است. هر جا که عشق باشد زُهد و ریا بازاری نخواهد‏‎ ‎‏داشت ... ‏

‏‏ «دکّۀ زهد ببندید در این فصل طرب که به گوش دل ما نغمۀ «تار» آمد باز» ‏

‏‏همگام با اندیشۀ زهدشکنِ شمس، زهد را با تمامی ابعادش به کناری می زند، خود را در «تار» که‏‎ ‎‏ «غنای عشق» اوست، محو می کند. او چگونه شدن را در خود به تصویر می کشد. ‏

‏‏ «چکنم، غمزده ام، شیفته ام، سوخته ام عشوه ات والۀ آن لعل گهر بارم کرد» ‏

‏‏عشوه در اینجا حرکت موزون و لطیف جلوۀ عشق است که عاشق را سرشار از شدن می کند،‏

‏‏سر تا پا عشق می شود. از دیار خویشتن خود بیرون آمده. در طریقت مسلط بر مَنْهای خود گشته و‏‎ ‎‏خرد را به تسلیم عشق وا می دارد. ‏

‏
‏‎

‎‏ 

«عشق دلدار چنان کرد که منصور منش‏  ‏از دیارم بدر آورد و سر دارم کرد» ‏

‏‏ «باده از ساغر لبریز توت جاوید ساخت‏  ‏بوسه از خاک درت محرم اسرارم کرد» ‏

‏‏ «عشقت از مدرسه و حلقۀ صوفی راندم‏  ‏بندۀ حلقه بگوش در خمّ ـ ارم کرد» ‏

‏‏ ... اقرار می کند، سرزنش مدعیان عشق را بر خود گوارا نموده بدیدار زیباتر از عشق می شتابد.‏‎ ‎‏مدعیان عشق او را به قضاوت می نشانند. از غرور و منیت با او سخن می گویند، امّا غافل از‏‎ ‎‏اینکه این عاشق پاک باخته جز درد عشق و سینه بی دل بضاعتی ندارد، او غرور و منیّت را در‏‎ ‎‏مسلخ عشق قربان نموده، زیرا تار گیسوی او آخر به کمندش افکند، اعتراف به بندگی عشق است.‏‎ ‎‏عشق، او را از آموخته ها متواری داشته «ساغر» مرحله بین طریقت و حقیقت است و «باده» را که‏‎ ‎‏ «اسرار بی خبری در نیاز» است. سبب جاودانگی خود می داند. ‏

‏‏مدرسه: منظور از «شریعت» است، «حلقۀ صوفی»، «شریعت پذیرائی» است که آنچه دارند‏‎ ‎‏کلام است و فلسفه، در قید عقل ماندن، عشق را به تسخیر خِرد انگاشتن ... امّا خمینی از «ساغر» ‏‎ ‎‏باده می نوشد، بوسه از خاک در معشوق برمی گیرد، تا دیوارهای زُهد و ریا را بشکند و محرم‏‎ ‎‏اسرار گردد. همانگونه که مولوی از بادۀ شمس به نیازی رسید که مدرسه و حلقۀ تصوّف را به‏‎ ‎‏یکباره رها نمود، بدانگونه که فرهنگ عشق او را در ادب به تفسیرش کشید ... ‏

‏‏حافظ که اینجا خود در بلندای عرفان اجتماعی است، «ساغر» و «باده» را از پیر و مراد خود‏‎ ‎‏می گیرد. وقتی منصور به پادشاهی می رسد، او را مهدی دین پناه به تصویر می کشد. در دل مردم‏‎ ‎‏عصرش نور امیدی را تازه می گرداند، تا از قرار مردم، خود، آرام گیرد. حافظ بشارت دهنده ای‏‎ ‎‏است، که مردمِ به انتظار نشسته را نوید رهایی می دهد ... ‏

‏‏امّا خمینی خود «بشارت» است، که منصور منش سُکّان جامعه را بدست می گیرد این‏‎ ‎‏جسارتی است بدیع و ... امّا عرفان به آن پاسخی نمی دهد. ‏

‏‏امام خمینی خود، در جایگاهی فراتر از عارفان و عاشقان قرار گرفته است که می گوید: ‏

‏‏ «عارفان پرده بیافکند برخسار حبیب من دیوانه گشایندۀ رخسار توأم ‏

‏‏عاشقان سرّ سویدای ترا فاش کنند پیش من آی که من محرم اسرار توأم» ‏

‏
‏‎

‎‏

خمینی در اینجا، عاشق را عارف نمی شناسد و عارف را عاشق نمی خواند .... ‏

‏‏خمینی مرحله کمال را فراتر از این دو مرحله می داند، با جسارتی تمام خود را بسیار ظریف و‏‎ ‎‏آرام در این جایگاه قرار می دهد. در عصر خود بی آنکه بخواهد مسئلۀ «انتظار» را به بحث‏‎ ‎‏می گذارد. خمینی در بهار نیز که فصل دگرگونی و تحوّل است حرکت را اینگونه در خود القاء‏‎ ‎‏می نماید؛ ‏

‏‏ «بهار آمد، جوانی را پس از پیری ز سر گیرم‏ ‏کنار یار بنشینم ز عمر خود ثمر گیرم ‏

‏‏در اینجا «یار» حقیقت وجودی اوست. ‏

‏‏ «بهنگام خزان در این خراب آباد بنشینم‏ ‏بهار آمد که بهر وصل او بار سفر گیرم» ‏

‏‏ ... «بهار» در عرفان خمینی قشنگترین زمان حرکت است برای وصال ... ‏

‏‏تطبیق حرکت عشق را با بهار آغاز می کند. در اینجا عشق را حرکتی موزون همانگونه که وصال او‏‎ ‎‏در بهار پیوسته است. ‏

‏‏ ... مصلحت اندیشی و سنت گرایی را با کلام خود می شکند ... ‏

‏‏گر تیشه ات نباشد تا کوه برکنی‏  ‏فرهاد باش در غم دلدار و شاد باش‏

‏‏شاگرد پیر میکده شو در فنون عشق ... ‏

‏‏در جای دیگر می گوید: مستان مقام را به پشیزی نمی خرند. ‏

‏‏تأکید می کند که سنت گرایی را باید شکست، نباید گفت چون تیشه نیست، فرهاد نیست بنابراین‏‎ ‎‏عشق هم نیست ... اندیشۀ عشق فرهادگونه را در سر و در دل داشته باش ... ‏

‏‏مشتاقان، «بی نیازی در دنیا را» به «فرمانروایی عالمی هم نمی فروشند» پس شایسته است که‏‎ ‎‏مشتاقانه بگوید: ‏

‏‏در هوایش سرسپارم در قدومش جان بریزم‏ ‏گر برویم در گشاید گر بنازی باز گردد‏

‏‏اینجاست که عاشق جان سوخته سر از پا نمی شناسد، در او جای گرفته است، این عاشق، خود،‏‎ ‎‏عشق است و این معشوق تجلی یافته از عشق عاشق. آنچه را که مدعیان عشق می شنوند همه‏‎ ‎‏آواز و خیال است. شرح بیان عشق بر این ناباوران عاشق پیشه سخت و سخت تر می نماید. امّا بر‏‎ ‎‏عاشق، تعبیر این «حال» سهل است او جلوۀ معشوق را با دیدۀ دل می بیند. با عقل و خرد‏‎ ‎‏می آمیزد با احساس زیبایش می کند، با کلام تقریر می نماید. ‏

‏‏خمینی در مرحله ای بدینگونه راه خود را از مدعیان عشق جدا ساخته می گوید: ‏

‏
‏‎

‎

‏برگیر جام و جامۀ زُهد و ریا درآر‏  ‏محراب را به شیخ ریاکار واگذار‏

‏‏بوس و کنار یار بجانم حیات داد‏  ‏در هجر او نه بوس نصیبم است و نی کنار‏

‏‏عشقِ عاشق چنان پرتوافکن جمال و خِرَد می گردد که محراب را به شیخ ریاکار وا می گذارد‏‎ ‎‏خود در عین بی نیازی به آنچه از او ساخته و پرداخته اند، می شکند، درهم می کوبد و تمنای نیاز‏‎ ‎‏می کند ... «محراب» در عرفان حافظ جایگاه ریا نیست بلکه مکان تلاقی عاشق و معشوق است.‏‎ ‎‏امّا محراب از دیدگاه خمینی به تناسب جامعه اش، تظاهر به عشق است. «بوس» درک معانی‏‎ ‎‏ «کنارِ یار»، شکستن آن دیوار ریایی است که پرده دار بین «او» و «یار» را حائل است. آن را پاره‏‎ ‎‏می کند ... نیمه حیاتی دیگر او را به حرکتی یقینی رهنمود می سازد. که عاشق در عین بی نیازی در‏‎ ‎‏معشوق محو می شود و نیاز می آفریند، مشتاق پرور می شود .... ‏

‏‏این عشق، عاشق را از هر زهری مصون می دارد. عشق تنها درد او می شود که خود درمان دردهای‏‎ ‎‏دیگرست. و می گوید: ‏

‏‏ «چشم بیمار تو هر کس را به بیماری کشاند‏  ‏تا ابد این عاشق بیمار، بیماری ندارد» ‏

‏‏ «بر سر بالین بیمار رُخَت، روزی گذر کن‏ ‏بین که جز عشق تو بر بالین پرستاری ندارد» ‏

‏‏میرسد به آنجایی که خود با خود می گوید: ‏

‏‏هم دردم و هم درمانم‏ ‏هم سوزم و هم سامانم‏

‏‏خود می جوشم و خود می نالم‏ ‏خود می گویم و خود می جویم‏

‏‏هم در دامم و هم آزادم ‏

‏‏هم دیوانه و هم تابع‏  ‏هم جاهل و هم جامع‏

‏‏هم عارف و هم عامی‏ ‏هم دینی و هم کفری‏

‏‏آزاد نیَم (نی اَم) از عشق‏  ‏در بندگی ام با عشق ... ‏

‏‏مرحله حقیقت اینجاست، تبلور انتظار و اندوه اینجاست ... باورها اینجاست ... ‏

‏‏ما زادۀ عشقیم و پسرخواندۀ جامیم‏ ‏در مستی و جان بازی دلدار تمامیم‏

‏‏همبستۀ دلدار و ز هجرش به عذابیم‏  ‏در وصل غریقیم و به هجران مدامیم‏

‏‏بی رنگ و نواییم ولی بستۀ رنگیم‏  ‏بی نام و نشانیم همی در پی نامیم‏

‏‏از مدرسه مهجور و ز مخلوق کناریم‏  ‏مطرود خرد پیشه و منفور عذابیم‏

‏
‏‎

‎‏ 

... بی آنکه عشق را در خود بیابیم بدنبال نام و نشانیم، باور نداریم که عاشق و معشوق ماییم اگر‏‎ ‎‏حجاب نفس و خِرد را پاره کنیم حقیقت مائیم ... ‏

‏‏ «مرغ دل پر می زند تا زین قفس بیرون شود‏ ‏جان به جان آمد توانش، تا دمی مجنون شود» ‏

‏‏رهروان بستند بار و بر شدند از این دیار‏           ‏بازمانده در خم این کوچه، دل پر جوش ما»‏‏ ‏‎[1]‎

‏‏سنگینی و تنگی جسم را در روح خود احساس می کند. در بلندای بی نیازی تعالی اندیشه در‏‎ ‎‏شناخت معشوق خود را در قفسِ نفس بسته می بیند، دنیا را چنان کوچک و بی ارزش حس‏‎ ‎‏می نماید، تا ... بمانند آن مرغ وحشی افسار بگسلد و آن قفس بشکند ... خود را در درک معنای‏‎ ‎‏آزاد و آرام ببیند و ... انتظار ... باز انتظار ... تا خردادی بهاروَش به خویشتن خود باز می گردد ... ‏‎ ‎‏در این بازگشت خود را درمی یابد. قفس را می شکند از قید زمان و مکان می رهاند. اندیشه در‏‎ ‎‏مغز، عشق در دل، دل در فشار دنده های قفس به جوشش در می آید. در اینجا، عشق جذبه و‏‎ ‎‏حرکت را آغاز می کند، عقل به تسلیم زانو می زند. نَفس در حرکت، خود، باز می ماند ... اندیشه‏‎ ‎‏رکود می یابد. «عشق» پردۀ حجاب را پاره می کند. عشق در وصال تجلی می یابد. وصل مرحلۀ‏‎ ‎‏آغاز حیات عشق می گردد ... ‏

‏‏عاقبت عشقِ راستین بدانگونه پیروز است ... ‏

‏‏بیهودگان عقل را به باد می سپارد! تا ببرد به هر کجا آباد .....! ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏منابع و مآخذ‏

‏‎

‎