فصل پنجم واجبات بعد از اعمال منیٰ
واجب است بعد از تمام شدن اعمال منیٰ که سه چیز بود مراجعت به مکه،برای اعمالی که در آنجا واجب است.
و در اینجا چند مسأله است:
مسأله 1- جایز است بلکه مستحب است روز عید که از اعمال منیٰ فارغ شد بیاید به مکه برای بقیۀ اعمال حج،و جایز است تأخیر بیندازد تا روز یازدهم و بعید نیست که جایز باشد تأخیر تا آخر ذی الحجه؛به این معنی که روز آخر ذیالحجه هم اگر آمد و اعمال را بهجا آورد مانع ندارد.
مسأله 2- اعمالی که در مکه واجب است بهجا بیاورد:
اول- طواف حج است که آن را طواف زیارت میگویند.
دوم- نماز طواف است.
سوم- سعی بین صفا و مروه است.
چهارم- طواف نساء است.
پنجم- نماز طواف نساء است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 391 مسأله 3- کیفیت طواف حج و نماز آن و سعی و طواف نساء و نماز آن به همان نحو است که در طواف عمره و نماز آن و سعی گذشت بدون هیچ تفاوت مگر در نیت که اینجا باید به نیت طواف حج و سعی آن و طواف نساء بهجا آورد.
مسأله 4- جایز نیست طواف حج و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را قبل از رفتن به عرفات و بهجا آوردن اعمال عرفات و مشعر و اعمال سهگانۀ منیٰ بهجا آورد در حال اختیار.
مسأله 5- چند طایفهاند که برای آنها جایز است طواف حج و نماز و سعی و طواف نساء و نماز آن را بعد از آن که مُحرم به احرام حج شدند قبل از رفتن به عرفات بهجا آورند،و عمل آنها مجزی است:
اول- زنهایی که ترس آن دارند که در برگشتن حائض یا نفساء شوند و پاک نشوند و نتوانند بمانند تا پاک شوند.
دوم- پیرمردها یا پیرزنهایی که عاجز باشند از طواف در موقع مراجعت برای زیادی جمعیت یا عاجز از برگشتن به مکه باشند.
سوم- اشخاص مریضی که بترسند در وقت ازدحام طواف کنند یا عاجز باشند از آن.
چهارم- کسانی که میدانند تا آخر ماه ذی الحجه به جهتی برای آنها ممکن نمیشود طواف و سعی.
مسأله 6- سه طایفۀ اول اعمالی را که جلو انداختند کافی است اگرچه بعد خلاف آن ظاهر شود مثلاً زن حائض نشود،و مریض خوب شود،و ازدحام چندان نباشد که موجب مزاحمت شود،پس بر اینها لازم نیست اعادۀ اعمال گرچه احوط است.
مسأله 7- طایفۀ چهارم که عقیده داشت نمیتواند اعمال را بهجا آورد اگر از جهت مرض و پیری و علیلی بود باز مجزی است،و اما اگر از جهت دیگر بود مثل
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 392 آن که اعتقاد داشت سیل مانع میشود و بعد خلافش ظاهر شد باید اعاده کند اعمال را بعد از رجوع.
مسأله 8- شخص مُحرم که به واسطۀ احرام حج چیزهایی بر او حرام شد-که در سابق به تفصیل ذکر شد-در سه موقع و بعد از سه عمل به تدریج آنها بر او حلال میشود:
اول- بعد از تقصیر کردن یا سر تراشیدن در منیٰ که به آن،همه چیز حلال میشود مگر بوی خوش و زن چنانچه پیشتر ذکر شد،و گفته شد که صید از جهت احرام نیز حلال میشود نه از جهت حرم.
دوم- بعد از بهجا آوردن طواف زیارت و نماز آن و سعی بین صفا و مروه به تفصیلی که گذشت،حلال میشود بر او بوی خوش،ولی زن بر او حرام است.
سوم- بعد از بهجا آوردن طواف نساء و نماز آن که در کیفیت مثل طواف و نماز عمره است که گذشت،حلال میشود بر او زن نیز،پس بعد از این سه عمل همه چیز که به احرام حرام شده بود حلال میشود،و اما صید کردن در حرم حرام است برای همه کس چه مُحرم و چه مُحل.
مسأله 9- کسانی که به واسطۀ عذر مثل پیری و خوف حیض،طواف زیارت و طواف نساء را مقدم داشتند،بوی خوش و زن بر آنها حلال نمیشود،و تمام محرّمات بعد از تقصیر یا حلق حلال خواهد شد.
مسأله 10- طواف نساء اختصاص به مرد ندارد بلکه بر زن و خنثی و خصی و بچۀ ممیز نیز لازم است که اگر طواف نساء نکنند زن به همان تفصیل که سابق گفته شد بر آنها حلال نمیشود،و نیز اگر زن آن را ترک کند مرد بر او حلال نمیشود،بلکه طفل غیر ممیز اگر ولیّ،او را مُحرم کرد باید او را به احتیاط واجب طواف نساء بدهد تا بعد از بالغ شدن،زن یا مرد بر او حلال شود.
مسأله 11- طواف نساء و نماز آن اگرچه واجب است و بدون آن زن حلال
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 393 نمیشود،لکن رکن نیست و ترک عمدی آن موجب باطل شدن حج نمیشود،بلکه واجب است بر کسی که حج کرده آن را بهجا آورد،و اگر بهجا نیاورد زن بر او حلال نمیشود،بلکه آنچه از زن بر او حرام شده بود مثل عقد کردن و خطبه کردن و شاهد شدن نیز بر او حلال نمیشود بنابر احتیاط واجب.
مسأله 12- جایز نیست مقدم داشتن سعی را بر طواف زیارت یا بر نماز آن اختیاراً، و جایز نیست مقدم داشتن طواف نساء را بر طواف زیارت و بر سعی اختیاراً،و اگر مقدم داشت اعاده کند تا ترتیب حاصل شود.
مسأله 13- جایز است طواف نساء را قبل از سعی بهجا آورد در حال ضرورت مثل ترس از حیض و نتوانستن اقامت به مکه تا زمان پاکی،لکن احتیاط در آن است که نایب بگیرد که بعد از آن بهجا آورد.
مسأله 14- اگر سهواً طواف نساء را قبل از سعی بهجا آورد یا به واسطۀ ندانستن حکم مقدم بدارد طواف و سعیش صحیح است،و احتیاط در اعادۀ طواف است.
مسأله 15- اگر طواف نساء را سهواً بهجا نیاورد تا برگشت از حج پس اگر میتواند باید خودش برگردد و بهجا بیاورد،و اگر نمیتواند یا مشقت دارد نایب بگیرد و پس از بهجا آوردن،زن به او حلال میشود.
مسأله 16- اگر کسی طواف واجب را-چه طواف عمره و چه طواف حج و چه طواف نساء-فراموش کرد و برگشت و با زن نزدیکی کرد باید یک هَدی در مکه قربانی کند،و احتیاط آن است که شتر باشد،و اگر میتواند خودش برود و طواف و نماز آن را بهجا آورد.و احتیاطاً در غیر طواف نساء سعی را هم بهجا آورد.و اگر نمیتواند یا مشقت دارد نایب بگیرد.
مسأله 17- اگر کسی طواف را چه طواف عمره یا طواف زیارت از روی جهل به مسأله بهجا نیاورد و برگشت به محل خود باید حج را اعاده کند و یک شتر قربانی کند.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 394
استفتائات اعمال بعد از منیٰ و طواف نساء
1 س- اگر کسی تنها این ترس را داشته باشد که بعد از برگشت از منیٰ در اثر ازدحام نتواند طواف کند یا به مشقت بیفتد،آیا میتواند اعمال حج را مقدم دارد یا نه؟
ج- موردِ جوازِ تقدیم نیست،و نمیتواند مقدم بدارد.
2 س- اعمال حج را به جهت خوف حیض بر اعمال منیٰ مقدم داشت،ولی چون طواف یا سعی را قطع کرده بود،به طوری که میباید اتمام و اعاده کند و چنین کرد،آیا بعد از اعمال منیٰ بر او چیزی نیست؟
ج- اگر وظیفه را انجام داده چیزی بر او نیست.
3 س- آیا نایب هم اگر خوف حیض یا مرض داشته باشد میتواند اعمال حج را بر وقوفین و اعمال منیٰ مقدم بدارد یا نه؟
ج- مانع ندارد.
4 س- کسانی که اعمال حج را قبل از اعمال منیٰ انجام میدهند،آیا میتوانند سعی را بعد از برگشتن از منیٰ انجام دهند و باقی اعمال را قبل؟
ج- محل اشکال است.
5 س- تقدیم اعمال مکه برای ذوی الاعذار جایز یا لازم است؟
ج- جایز است،ولازم نیست.
6 س- کسانی که اعمال حج را مقدم بر وقوفین مینمایند،آیا باید اقرب زمان به موقفین را رعایت کنند؟
ج- لازم نیست.
7 س- تشخیص عذر برای کسانی که اعمال حج را مقدم میدارند،بر عهدۀ خود
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 395 آنان است یا بر عهدۀ گردانندگان گروه و مسئولین؟
ج- تشخیص با خود مکلف است.
8 س- کسی که او را به وسیلۀ تخت طواف میدهند،آیا میتواند اعمال حج خود را بر وقوفین مقدم بدارد؟
ج- اگر در هر صورت باید او را طواف دهند و عذر دیگری نیست،نمیتواند مقدم بدارد.
9 س- کسی که اعمال حج را بر وقوفین مقدم میدارد،آیا میتواند طواف نساء را بعد از وقوفین و اعمال دیگر انجام دهد؟
ج- بنابر احتیاط در موردی تقدیم بدارند که هر سه عمل را مقدماً انجام دهند.
10 س- شخصی که میتواند اعمال مکه را بر وقوفین مقدم بدارد اگر جهلاً بدون احرام،اعمال مکه را انجام داد چه صورتی دارد؟
ج- کفایت نمیکند و باید یا قبل از وقوفین آنها را با احرام اعاده کند و یا بعد از وقوفین و اعمال منیٰ آنها را بهجا آورد.
11 س- آیا میتواند اعمال مکه را به نایب واگذارد،در صورتی که میتواند تأخیر بیندازد تا خود بهجا آورد؟
ج- با فرض این که میتواند خودش بهجا آورد ولو با تأخیر تا آخر وقت نمیتواند نایب بگیرد.
12 س- در مناسک فرمودهاید:«وقت انجام اعمال حج تا روز یازدهم است و بعید نیست که تا آخر ماه ذی الحجه نیت کند»در صورتی که وقت انجام مناسک حج تا روز یازدهم باشد،اگر تأخیر انداخت چون محتمل است ظرف وجوب منقضی شده باشد آیا معصیت نموده است؟
ج- معصیت نیست.
13 س- کسی که از منیٰ برگشته و هنوز اعمال واجب مکه را انجام نداده،آیا
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 396 میتواند طواف مستحبی انجام دهد،و نیز در حال احرام عمرۀ تمتع آیا میتواند قبل از انجام عمره،طواف مستحبی انجام دهد؟
ج- احتیاطاً ترک نماید.
14 س- آیا بعد از انجام اعمال منیٰ قبل از انجام اعمال مکه میتوان از مکه خارج شد یا خیر؟
ج- مانع ندارد.
مسأله 15- اگر شخص،چندین عمرۀ مفرده بهجای آورده باشد و در هیچ کدام طواف نساء نکرده باشد یک طواف نساء برای تمام آنها کفایت میکند.
مسأله 16- احتیاط آن است که نایب در طواف نساء،نیت ما فی الذمه کند گرچه میتواند به نیت منوب عنه انجام دهد.
17 س- آیا پیش از بهجا آوردن طواف نساء و بعد از انجام حلق و اعمال بعدی، تمام انواع تلذذ و تمتع از زن حرام است و یا اختصاص به جماع دارد؟
ج- از مطلق تلذذ از زن باید اجتناب نماید.
18 س- آیا تأخیر طواف نساء از سعی تا چند روز جایز است یا خیر؟
ج- مانع ندارد.
19 س- شخصی بعد از حج ازدواج کرد و دارای اولاد شد،بعداً متوجه میشود که در حج طواف نساء را نیاورده است،حال که متوجه شده است،حکم زن و فرزند او چگونه است و نسبت به طواف باید چه کند؟
ج- با فرض جهل،فرزند او حکم حلال زاده را دارد ولی عقد ازدواج باطل است، و باید طواف نساء را انجام دهد،و اگر بخواهد بعد از آن تجدید عقد نماید.
20 س- مردی به زنش گفت وظیفۀ من طواف نساء است،ولی تو باید طواف رجال بهجا آوری!زن بهجای نیت طواف نساء طواف رجال ذکر کرد،آیا کافی است یا نه؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 397 ج- اگر منظورش ادای وظیفه است،مانع ندارد.
21 س- کسی که عمرۀ مفرده انجام میداد بدون این که تقصیر کند طواف نساء را بهجا آورد،آیا وظیفۀ او چیست،و عمرۀ او باطل است یا نه؟
ج- عمره باطل نمیشود،لکن باید بعد از تقصیر،طواف نساء را اعاده نماید،و بدون آن حرمت نساء باقی است.
22 س- شخصی پس از مراجعت از مکه شک میکند که طواف نساء حج یا عمرۀ مفرده را بهجا آورده یا نه،چه وظیفهای دارد؟
ج- اگر التفات به وجوب طواف نساء نداشته،باید طواف نساء را انجام دهد،و همچنین است در صورت التفات علی الاحوط،بلکه خالی از قوّت نیست.
23 س- اگر کسی بعد از شوط چهارم طواف نساء عمرۀ مفرده با زوجۀ خود مواقعه نماید،آیا مانند طواف نساء حج است که به حج لطمهای وارد نکرده و کفاره هم ندارد؟
ج- بلی،عمل صحیح است و کفاره ندارد،اگرچه حرام مرتکب شده است.
24 س- بهجا نیاوردن طواف نساء از روی جهل همانند طواف حج و عمره است که باید حج را اعاده کند و شتر قربانی نماید،چنانچه در مسألۀ 17 فصل پنجم حج در مناسک میفرمایید؟
ج- ترک طواف نساء،حج را باطل نمیکند و کفاره ندارد،ولی حرمت نساء بدون آن باقی است و ارتکاب آن کفاره دارد.
25 س- شخصی قبل از طواف نساء با زوجۀ خود ملاعبه نموده و از روی شهوت به او دست زده است،آیا کفاره دارد؟
ج- کفاره دارد مگر در صورت جهل.
26 س- زنی که اعمال حج خود را بر وقوفین مقدم داشته،بعد از سعی حائض
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 398 میشود،شوهرش در همان وقت به نیابت از او طواف نساء را انجام میدهد،آیا این نیابت صحیح است؟
ج- صحیح نیست،و تقدیم برای کسی است که خودش طواف میکند.و احتیاط آن است که اکتفا به آنچه مقدم داشته هم نکند.
27 س- اگر نایب،طواف نساء را بهجا نیاورد،آیا فقط زن بر او حرام است یا ذمهاش هم مشغول است،هرچند بعد از مردن باشد،که باید برای او قضا کند؟
ج- ذمۀ او هم مشغول است،ولی خودش باید در حیاتش انجام دهد و اگر نمیتواند نایب بگیرد.
28 س- شخصی طواف نساء عمرۀ مفرده را فراموش کرده و بعد برای عمرۀ تمتع مُحرم شده است،آیا طواف نساء فراموش شده را بعد از انجام اعمال عمرۀ تمتع بهجا آورد یا قبل از آن؟
ج- میتواند بعد از انجام اعمال عمرۀ تمتع بهجا آورد،و اگر تأخیر بیندازد،طواف نساء حج کفایت از آن میکند.
29 س- کسی که طواف نساء عمرۀ مفرده را بهجا نیاورده و بعد از آن حج افراد بهجا میآورد،آیا طواف نساء حج افراد کفایت میکند؟
ج- کفایت میکند.
30 س- پیرمردان و پیرزنانی که عمل زناشویی از آنان ممکن نیست و ازدواج هم نمیکنند و نیز کسی که عنّین است،آیا اگر طواف نساء را نیاورند اشکال دارد؟
ج- گرچه طواف نساء جزو اعمال نیست،لکن عمل واجبی است که باید انجام داده شود.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 399
مستحبات طواف حج و نماز آن و سعی
آنچه که از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعی ذکر شد اینجا نیز جاری است،و مستحب است شخصی که به جهت طواف حج میآید،در روز عید قربان بیاید و بر درب مسجد بایستد و این دعا را بخواند:
«أَللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی نُسُکِکَ،وَسَلِّمْنِی لَهُ وَسَلِّمْهُ لِی،أَسْأَ لُکَ مَسْأَلَةَ الْعَلِیلِ الذَّلِیلِ الْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ،أَنْ تَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی،وَأَنْ تُرْجِعَنِی بِحَاجَتِی،أَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ،وَالْبَلَدُ بَلَدُکَ، وَالْبَیْتُ بَیْتُکَ،جِئْتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَکَ،وَأَؤُمُّ طَاعَتَکَ مُتَّبِعاً لِأَمْرِکَ،رَاضِیاً بِقَدَرِکَ،أَسْأَ لُکَ مَسْأَلَةَ الْمُضْطَرِّ إِلَیْکَ الْمُطِیعِ لِأَمْرِکَ الْمُشْفِقِ مِنْ عَذَابِکَ الْخَائِفِ لِعُقُوبَتِکَ،أَنْ تُبَلِّغَنِی عَفْوَکَ، وَتُجِیرَنِی مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِکَ».
پس به نزد حجرالأسود بیاید و استلام و بوسه نماید،و اگر بوسیدن ممکن نشد دست به حجر مالیده و دست خود را ببوسد،و اگر آن هم ممکن نشد مقابل حجر ایستاده و تکبیر بگوید و بعد آنچه در طواف عمره بهجا آورده بود بهجا آورد.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 400