مقدمه

‏‏مقدمه‏‏ ‏

‏‏یکی از بزرگترین نعمت‌هایی که خداوند به هم‌عصران ما عطا کرده است، نعمت درک ‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی و برخورداری از رهبری بی‌نظیر امام در هدایت نهضت است. بر ماست ‏‎ ‎‏که به شکرانۀ این نعمت، ویژگی‌های انقلابی را که به برکت حضور معمار توانای آن در ‏‎ ‎‏مدتی کوتاه‌تر و با هزینه‌ای کمتر از آنچه انتظار می‌رفت به پیروزی رسید، به نسل‌هایی ‏‎ ‎‏که توفیق درک محضر امام را نداشتند انتقال دهم تا فرزندان این سرزمین بدانند امام ‏‎ ‎‏چگونه توانست فاصله‌های موجود در ابعاد زمانی، مکانی، ... با جوانان هم‌میهن خود را ‏‎ ‎‏در نوردد و پیوندی چنین عمیق و گسترده با آنان برقرار نماید. آن چنانکه امام و امت ‏‎ ‎‏در داخل و خارج از کشور، در شهر و روستا، در دانشگاه و حوزه، در بازار و خیابان ‏‎ ‎‏همسو و هم‌زبان مسیر انقلاب را پیمودند و به لطف خداوند به خواسته خود دست ‏‎ ‎‏یافتند. خواسته‌های مردم از زبان گویای امام بیان می‌شد و توصیه‌های امام به سرعت به ‏‎ ‎‏مردم انتقال می‌یافت و در اعتصاب‌ها، راهپیمایی‌ها، شعارها... انعکاس پیدا می‌کرد. ‏‎ ‎‏قدرت این رابطه و همدلی مردم و امام ـ علی‌رغم همه حمایت‌های بین‌المللی از شاه ـ ‏‎ ‎‏هیبت نظام شاهنشاهی را در هم شکست و فریاد استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی که بر ‏‎ ‎‏زبان امام و امت جاری بود به گوش جهان رسید. چگونگی این ارتباط در روزگاری که ‏‎ ‎
‏‎

‎‏هنوز پای فن‌آوری‌های اطلاعاتی به کشور باز نشده و خبری از شبکه‌های مجازی نبود، ‏‎ ‎‏شگفت‌آور است. سخنان امام پس از گذشت چند ساعت فاصله بین عراق و ایران و ‏‎ ‎‏پاریس تا تهران را می‌پیمود و به صورت نوار صوتی و اعلامیه کاغذی در سراسر ایران ‏‎ ‎‏بین مردم دست به دست می‌گشت. بر زبان‌ها جاری می‌شد و در دل‌ها جا می‌گرفت. ‏‎ ‎‏شاید رمز این رابطه جادویی از سویی در اشتیاق مردم برای دست‌یابی به کمال و نیکی و ‏‎ ‎‏از سوی دیگر در صداقت و اخلاص امام در خدمت به خلق و اطاعت از خالق نهفته بود.‏

‏‏نسل ما به یاد می‌آورد چگونه در دوران سیاه پهلوی، فرهنگ دانشگاه در سیطره ‏‎ ‎‏«ایسم»هایی بود که انقلاب را تنها با فرمول‌های از پیش تعیین شده برای جنبش کارگری، ‏‎ ‎‏رهبری پرولتاریا، شورای خلقی... تعریف می‌کرد. حتی آنها که این یاوه‌ها را نمی‌پذیرفتند ‏‎ ‎‏امید چندانی به تغییر اوضاع در کشور نداشتند و چشم‌اندازی برای بهبود آن نمی‌دیدند. ‏‎ ‎‏هر چند به سختی چنین آرزویی در دل می‌پروراندند. در چنین فضایی شعار ‏

‏‏«ای خمینی تویی رهنمای ما‏‎          ‎‏رهبر زنده و باوفای ما»‏

‏‏که در اجتماعات انقلاب طنین‌انداز شد، فریادی بود بر آنها که تغییر در ساختار سیاسی ‏‎ ‎‏ایران را در نوشتارهای مربوط به انقلاب‌های گذشته جهان و رهبران در گذشته‌شان ‏‎ ‎‏جست و جو می‌کردند. در واقع ما وقتی سرود دلنشین «ای خمینی تویی رهنمای ما‏ ‏» را ‏‎ ‎‏سر می‌دادیم، طنین گام‌های انقلاب را به گوش کسانی که زایش و رشد انقلاب را باور ‏‎ ‎‏نداشتند می‌رساندیم و با اعلام رهبری خمینی سر فخر بر آسمان می‌سودیم. ‏

‏‏اینک بر ماست به فرزندان‌مان بگوئیم آوای «دیو چو بیرون رود فرشته درآید» تنها ‏‎ ‎‏شعاری بر زبان‌هامان نبود، بلکه مرهمی بود بر آن دل‌های افسرده که از ابتدای خیزش ‏‎ ‎‏نهضت امیدی به باروری آن، و پیروزی خون بر شمشیر و مشت بر تانک نداشتند ولی ‏‎ ‎‏به تدریج که با درایت امام و پایمردی مردم، انقلاب قدرت گرفت، آنها نیز از گرمای ‏‎ ‎‏انقلاب جان گرفتند و به خیل مشتاقان انقلاب پیوستند.‏

‏
‏‎

‎‏فرزندان این سرزمین باید بدانند آنکه مراد ما بود، خود را خدمتگزار مردم ‏‎ ‎‏می‌دانست هر چند از محبوبیت همگان برخوردار بود. کسی که می‌گفت «خدا نکند ‏‎ ‎‏انسان پیش از آنکه خود را بسازد جامعه به او روی آورد و در میان مردم نفوذ و  ‏‎ ‎‏شخصیتی پیدا کند که خود را می‌بازد، خود را گم می‌کند» (حدیث بیداری، ص 36، به ‏‎ ‎‏نقل از جهاد اکبر) امام خمینی آن انسان خودساخته بود که می‌گفت: «اگر به من بگویند ‏‎ ‎‏خدمتگزار، بهتر از این است که بگویند رهبر» (12 / 8 / 58، ج 10، ص 463)... خود را ‏‎ ‎‏طلبه‌ای می‌دید مثل سایر طلبه‌ها (16 / 2 / 64، ج 19، ص 249)... «پیش من رهبری مطرح ‏‎ ‎‏نیست؛ برادری مطرح است » (29 / 9 / 58، ج 11، ص 352)... او همه اقشار جامعه را ‏‎ ‎‏تکریم می‌کرد. بوسه بر دست کارگر می‌زد، افتخارش آن بود که بسیجی است، به حال ‏‎ ‎‏پاسداران غبطه می‌خورد، و ورزشکارها را دوست می‌داشت. «بانوان رهبر نهضت ما ‏‎ ‎‏هستند... من شما را به رهبری قبول دارم و خدمتگزار شمایم » (5 / 2 / 58، ج 7، ص ‏‎ ‎‏132)... برای خود ذره‌ای مصونیت، حق و امتیاز قایل نبود « اگر تخلفی از من هم سر ‏‎ ‎‏زند مهیای مؤاخذه ام » (3 / 12 / 67، ج 21، ص 282)... «اگر من پایم را کج گذاشتم، شما ‏‎ ‎‏مسئولید اگر نگویید چرا پایت را کج گذاشتی؟ باید هجوم کنید، نهی کنید که چرا؟ ‏‎ ‎‏(15 / 4 / 58، ج 8، ص 487) ‏

‏‏نگارنده از همان روزهای نخست که مشتاقانه در انتظار خواندن اعلامیه‌ها و شنیدن ‏‎ ‎‏نوار سخنرانی‌های امام بودیم و پس از 22 بهمن 57 که به یمن پیروزی انقلاب، متن ‏‎ ‎‏سخنان ایشان در روزنامه‌ها منتشر و گفتارشان از رادیو ـ تلویزیون پخش می‌شد، در ‏‎ ‎‏این فکر بودم که با استفاده از آموزش‌هایی که به مناسبت رشته تحصیلی‌ام‏‎[1]‎‏ دیده‌ام، ‏‎ ‎‏نقشی در انتقال بهتر مفاهیم موجود در گفتار و نوشتار پر معنای امام داشته باشم تا ‏‎ ‎
‏‎

‎‏آیندگان نیز بتوانند مانند ما از این خرمن پربرکت، توشه‌ای برگیرند. در سال 1361 که ‏‎ ‎‏مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وابسته به وزارت ارشاد‏‎[2]‎‏ به گردآوری و انتشار ‏‎ ‎‏مجموعه پیام‌ها و سخنرانی‌های امام پرداخت، در پی برآوردن این آرزو برآمدم و به ‏‎ ‎‏معاون فرهنگی وقت وزارت ارشاد پیشنهاد کردم تنظیم نمایه موضوعی برای صحیفه ‏‎ ‎‏نور را برعهده بگیرم که خوشبختانه مورد موافقت ایشان قرار گرفت و بدین ترتیب ‏‎ ‎‏بهترین روزهای کاری بلکه بهترین روزهای زندگیم در سال‌های 1261 تا 1265 در ‏‎ ‎‏اطاقی در طبقه سوم وزارت ارشاد صرف تنظیم نمایه برای مجلدات 1 تا 21 مجموعه ‏‎ ‎‏صحیفه نور شد.‏‎[3]‎‏ در سال 1368 با تأسیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام و ارائه پیشنهاد ‏‎ ‎‏همکاری با مؤسسه، افتخار همکاری ناپیوسته با مؤسسه را داشته‌ام و در این مدت ‏‎ ‎‏غالباً به راه‌هایی برای انتقال بهتر اندیشه‌های امام به نسل‌های محروم از درک محضر ‏‎ ‎‏امام اندیشیده‌ام. یکی از این راه‌ها پیدا کردن سخنانی است که امام درباره خودشان بیان ‏‎ ‎‏کرده‌اند که حجم آن در میان سایر مطالب بسیار کم است. امام گاه در ضمن سخنرانی‌ها ‏‎ ‎‏و نوشته‌هایشان به بیان خاطره‌ای از زندگی خود یا واقعه‌ای تاریخی پرداخته‌اند و یا به ‏‎ ‎‏مناسبتی از دوستان‌شان نام برده‌اند که باید با دقت فراوان از لابلای مطالب تاریخی، ‏‎ ‎‏اجتماعی، اخلاقی، عقیدتی... که بیان کرده‌اند، جست و جو و بازیابی شود. این طرح را ‏‎ ‎‏در مؤسسه با دوست و همکار ارجمندم سرکار خانم مصباحی در میان گذاشتم و متوجه ‏‎ ‎‏شدم که خوشبختانه پژوهشگر گرانقدر جناب آقای غلامعلی رجایی این مهم را به ‏‎ ‎‏انجام رسانده‌اند که آن زمان در دست انتشار بود. این کتاب را که با عنوان شایسته «امام ‏‎ ‎‏به روایت امام» در سال 1376 منتشر شد، مشتاقانه خواندم و به همت بلند آقای رجایی ‏‎ ‎
‏‎

‎‏درود فرستادم و در دل به ایشان دست مریزاد گفتم. چندی گذشت ولی به مصداق ‏

‏‏یک قصه بیش نیست غم عشق وین عجب‏‏        کز هر زبان می‌شنوم نامکرر است‏

‏‏بر آن شدم تا خود روایتی دیگر از این قصه را باز گویم. باشد که قدمی کوچک در ‏‎ ‎‏معرفی امام به دوستداران نادیده‌اش پیموده شود. بدین ترتیب روایت دوم نیز شکل ‏‎ ‎‏گرفت و به پاسداشت پیشینه اصیل خود همچنان «امام به روایت امام» نام گرفت. متن ‏‎ ‎‏اصلی روایت همان است که برادر گرامی جناب آقای رجایی انتخاب کرده‌اند یعنی ‏‎ ‎‏سخنرانی‌ها، نامه‌ها و پیام‌های امام به اضافه مطالبی که از کتاب‌های سرالصلوة، اربعین ‏‎ ‎‏حدیث، ولایت فقیه... انتخاب شده است ولی به مناسبت تنظیم جدید، گاه مطالبی به آن ‏‎ ‎‏اضافه و یا از آن کاسته شده است.‏

‏‏مطالب کتاب در فصل‌های خاطرات، مبارزه با شاه، انقلاب اسلامی، رهبری ‏‎ ‎‏جمهوری اسلامی، مشکلات نظام جمهوری اسلامی، مسایل سیاسی و بین‌المللی، ‏‎ ‎‏ویژگی‌های اعتقادی و اخلاقی، رفتار با گروه‌های اجتماعی و امور شخصی تنظیم شده ‏‎ ‎‏است و هر فصل بر حسب موضوع دارای تقسیمات فرعی است. در هر موضوع، ‏‎ ‎‏مدخل‌ها به ترتیب تاریخ آمده است. شماره جلد و شماره صفحه یا صفحات صحیفه ‏‎ ‎‏امام که مطلب از آن نقل شده است، برای رجوع به متن کامل صحیفه در پایان هر ‏‎ ‎‏مدخل آمده است. متن مورد استفاده، چاپ پنجم صحیفه امام از انتشارات مؤسسه ‏‎ ‎‏تنظیم و نشر آثار امام خمینی است. از آنجا که امام به ندرت درباره خویش سخن ‏‎ ‎‏گفته‌اند، بیشتر این مدخل‌ها را از لابلای مطالب صحیفه یافته‌ایم. بنابر این هرگاه، از جا ‏‎ ‎‏به جای یک صفحه مطالبی داشته‌ایم این فاصله را با علامت ... نشان داده‌ایم. فاصله ‏‎ ‎‏بیش از یک صفحه بین مطالب صحیفه را با فاصله بیشتر بین دو پاراگراف یک مدخل ‏‎ ‎‏مشخص کرده‌ایم تا دسترسی به متن اصلی در صحیفه، آسان شود. متون پیوسته که از ‏‎ ‎‏صفحات پی در پی صحیفه نقل شده است، با علامت خط تیره (ـ) بین شماره صفحات ‏‎ ‎
‏‎

‎‏آغاز و پایان مطلب و متون انتخابی از صفحات مختلف با علامت (،) در شماره‌گذاری ‏‎ ‎‏صفحات هر مدخل مشخص شده است. به طور مثال ج 6، ص 491، 494 ـ 496 به ‏‎ ‎‏این معناست که متن اصلی در صفحه 491 و صفحات 494 ، 495 و 496 جلد ششم ‏‎ ‎‏صحیفه آمده است.‏

‏‏در اینجا از همه کسانی که تاکنون دربار‏‏ۀ‏‏ ابعاد تاریخی نهضت امام، ویژگی‌های ‏‎ ‎‏اعتقادی و اخلاقی، و دیدگاه‌های امام، تألیفاتی داشته‌اند بویژه جناب آقای غلامعلی ‏‎ ‎‏رجایی، و از نویسندگان کتاب‌هایی که در آینده درباره هر یک از وجوه شخصیت امام ‏‎ ‎‏و انقلابی که امام رهبری کرد، به رشته تحریر در خواهد آمد، تقدیر می‌نمایم. همچنین ‏‎ ‎‏از جناب آقای دکتر حمید انصاری قائم مقام محترم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام برای ‏‎ ‎‏انتشار این اثر، حمایت‌های دوست ارجمندم سرکار خانم مصباحی و زحمات بی‌دریغ ‏‎ ‎‏خانم‌ها معلمی و شربتدار همکاران عزیزم در مؤسسه برای آماده‌سازی آن سپاسگزارم و ‏‎ ‎‏توفیق جملگی آنان را در نشر اندیشه‌های والای امام خمینی(س) از خداوند متعال ‏‎ ‎‏مسألت دارم.‏

‏‏معصومه باقری‏

‏‎ ‎