بایسته های اجتهاد در فقه دینی
حجةالاسلام والمسلمین حسین عزیزی
تحولی که در عصر حاضر، در فقه شیعه پدیدار گشت، قابل تأمل است. امام خمینی که پرچم دار این تحول شناخته می شود، در عین حال که به فقه جواهری پای بند بود، زمان و مکان و نیازها و مصلحت شناسی های امت معاصر را از نظر دور نمی داشت و چنان که در دوران زعامت ایشان مشاهده شد، در برابر تاریک اندیشان و تحجرگرایانِ حوزه های علمی و دینی ایستاد، از این رو یک بار دیگر شاهد حضور زایندۀ اسلام در عرصۀ حیات اجتماعی و سیاسی بودیم.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 259
عین حال بهره ور از اصالت های مکتبی می نویسد: «مطالبی که گزارش خواهیم کرد، حاصل کاوش های شماری از دین شناسان است که تحت عنوان اوصاف یا شرایط مجتهد، فقیه، مفتی و حاکم، به عمل آمده است.»
از آن پس، نویسنده، در محورهای زیر، بایسته های فقهی نو را می نمایاند: 1) آشنایی با مدارک و منابع شریعت؛ 2) آشنایی با مقاصد و اهداف شریعت؛ 3) آشنایی با مبادی و ابزار فهم شریعت؛ 4) آشنایی با مجاری شریعت و مقتضیات زمان و مکان؛ 5) شناخت آفات فهم شریعت.
در این کاوش مقوله های زیر به چشم می خورد: اجماع و نیازمندی آن به رأی معصوم؛ ضرورت آگاهی از تطّورات زمان و فرهنگ های گوناگون در کنار فقه؛ عقل و پارسایی؛ رعایت مصالح انسانی در مقام افتا؛ فقه، تئوری حکومت دینی؛ ابزارهای علمی اجتهاد: از جمله علم اصول فقه، تفسیر، حدیث شناسی در حوزۀ احکام رجال، نیروی قدسی و ملکه استنباط از رهگذر جهاد با نفس و تضرع و استمداد از خداوند و ارواح پاک معصومان، پرهیز از کج سلیقگی، فضل نمایی و ستیزه خویی و خودکامگی، بهره گیری از تحقق و فرصت های تحصیلی، دوری از افراط در توجیه و تأویل آیه و حدیث، و نیز عدم گستاخی در مقام افتا و فرو افتادن در ورطه احتیاط و غفلت از اقدام.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 260