ولایت فقیه در حکومت اسلامی
شهرام شیرکوند
آن چنان که نویسنده اذعان داشته است مقاله حاضر درصدد ارائۀ خلاصه ای از مباحث موجود در منابع مختلف در زمینه ولایت فقیه می باشد، بنابراین به مباحث زیر پرداخته است:
1) واژه ولایت: در این بخش پس از بیان معانی لغوی ولایت و سابقه ذکر آن در قرآن، تاریخ و حدیث و اقسام ولایت، یعنی ولایت الهی، ولایت حضرت رسول(ص) و ولایت امام و ولایت فقیه، آن را اصطلاحاً به معنای سلطۀ بر غیر، به حکم عقل یا شرع در بدن یا
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 150
مال، یا هر دو، داشته است.
2) انواع ولایت: ولایت بر انسان ها بر دو نوع است: الف- ولایت تکوینی که عبارت است از سلطۀ بر جهان هستی ب- ولایت تشریحی که عبارت است از مقام و منصب قانونی که از طرف خداوند به فردی از افراد به عنوان مقام رسمی داده می شود تا به امور اجتماعی آن ها رسیدگی کند.
3) ولایت فقیه: فقیه کسی است که عالم به احکام اسلامی براساس و پایه های اصلی اسلامی، کتاب و سنت و احماع و عقل در حد کامل آن باشد. چنین فردی اگر بپاخاست و تشکیل حکومت داد همان ولایت و اختیاراتی را دارد که پیامبر در امر اداره جامعه داشت و بر همه اطاعتش لازم است.
4) دیدگاه های موجود درباره ولایت فقیه: فقها درباره ولایت فقیه در عصر غیبت دو نظریه عمده دارند: عده ای ولایت فقیه را مطلق می دانند و عده ای دیگر آن را مقید به قدر متیقن که همان ولایت به اذن می باشد.
5) دلایل ولایت فقیه: در روایات، از جمله احادیث نبوی که از علما به حافظان دین، امنای رسول، جانشینان پیامبر و وارثان انبیا تعبیر شده است که بیان گر وظایف و مسئولیت آنان می باشد.
6) شرایط و خصوصیات فقیه: علم و اجتهاد، عدالت و تقوا، کفایت و تدبیر، بصیرت و شجاعت از جمله شرایط و خصوصیات لازم در فقهای حاکم می باشد.
7) حکومت اسلامی: در اسلام وجود حکومت به عنوان یکی از ضروری ترین نیازهای جامعه مورد تصدیق قرار گرفته است و دلایل مختلفی در ضرورت آن بیان شده که از آن جمله می توان به اراده الهی در فراهم آوردن اَسباب تکامل جامعه اشاره کرد که به موجب آن باید دستگاه حاکمه صالحی وجود داشته باشد تا این مشیت الهی تحقق یابد.
8) ضرورت تشکیل حکومت اسلامی: دلایل عمده ضرورت تشکیل حکومت
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 151
اسلامی عبارت است از 1- لزوم حفظ نظام اجتماعی انسان ها؛ 2- نیاز قوانین اجتماعی و سیاسی اسلام به حکومت.
9 - هدف حکومت اسلامی: هدف اساسی حکومت اسلامی حفظ و تأمین مصالح و نیازهای واقعی جامعه است که خلاصه می شود در اجرای عدالت براساس قوانین و ضوابط اسلامی و تربیت انسان برای سیر و حرکت به سوی خدا.
10) اختیارات حاکم اسلامی: از نظر اسلام فقیه عادل مسئول اداره جامعه است و باید به بهترین وجه ممکن آن را اداره کند لذا در تشکیل و نوع اداره، آن چه مصلحت جامعه در محدوده موازین اسلامی اقتضا می کند همان را باید انتخاب کند و اختیارات او در محدوده مصالح مردم و موازین اسلامی است و غیر از این محدودیتی دیگر ندارد.
11) جایگاه رهبری در حکومت اسلامی: رهبر در حکومت اسلامی ناظر بر هر سه قوه مجریه و مقننه و قضائیه است وهمه آن ها زیر نظر رهبری عمل می کنند.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 152