مبانی حاکمیت مردمی در اسلام و اندیشۀ امام خمینی(ره)

‏‎ ‎‎

‏‏مبانی حاکمیت مردمی در اسلام و اندیشۀ امام خمینی(ره) ‏

‏‏محمدحسن قدران قراملکی‏

‏‏ ‏

‏‏برخی بر این باوراند که حکومت اسلامی، حکومتی غیرمردمی و غیر دموکراتیک‏‎ ‎‏است که در آن حقوق حکومت شوندگان، یعنی اکثریت مردم – از جمله حق تعیین نوع‏‎ ‎‏حکومت و حاکم – نادیده انگاشته شده است، لذا حکومت دینی فاقد مشروعیت‏‎ ‎‏عقلانی، یعنی انتخاب و پذیرش مردم است از این رو برخی خواهان افزودن قید‏‎ ‎‏«دموکراتیک» بر نظریۀ «حکومت دینی» شده اند.‏

‏‏نویسنده در این مختصر می کوشد برخلاف این نظریه نشان دهد که اسلام چهارده‏‎ ‎‏سدۀ پیش چگونه به مشروعیت مردمی توجه و عنایت خاص داشته و بنیان حکومت‏‎ ‎‏خود را بر پذیرش و انتخاب مردم نهاده است. برای اثبات این مدعا به دوازده مبنای دینی‏‎ ‎‏(از کتاب و سنت و  عقل) – که برخی فقها و متفکران معاصر تقریر و تبیین کرده اند – اشاره‏‎ ‎‏شده است، سپس موضع امام خمینی در مشارکت مردم در مشروعیت حکومت و حاکم‏‎ ‎‏به همراه ادله آن، بررسی گردیده است. ‏

‏‏مدعای مقاله آن است که اسلام تشکیل حکومت و تعیین نوع آن و حاکم را از حقوق‏‎ ‎‏مردم و اجتماع برشمرده است، اما چون پیامبر اسلام – به اتفاق نظر مسلمانان – و ائمه‏‎ ‎‏اطهار – به اتفاق نظر شیعه – از سوی خداوند متعال علاوه بر منصب نبوت و امامت به‏‎ ‎‏منصب حکومت نیز برگزیده شده اند، جامعۀ اسلامی و مذهبی می باید بدان ملتزم و‏‎ ‎‏پای بند باشند. در عین حال، حاکمیت آنان را به عنوان آموزۀ دینی برای مردم توصیف‏‎ ‎‏کرده است و در صورت عدم پذیرش مردم، آنان حق تحمیل حکمرانی خود را هر چند با‏‎ ‎‏استناد به مشروعیت الهی ندارند، چرا که اکمال مشروعیت حاکمان دینی – هر چند‏‎ ‎‏معصوم(ع) – متوقف به اقبال و انتخاب مردم است.‏

‏‏اما در مورد حاکمی که از سوی خداوند نص و دستور خاصی دربارۀ او وارد نشده‏‎ ‎

‏
‏‎

‎

است، مانند عصر غیبت امام، خداوند اصل تعیین و انتخاب آن را – با توجه به شرایط و‏‎ ‎‏صفاتی که اسلام بیان کرده است – به عهدۀ خود مردم نهاده و این مردم هستند که باید‏‎ ‎‏ولایت خدادادی خود را به شخص صلاحیت داری واگذار کنند، و از این جهت ولایت‏‎ ‎‏حاکم، «ولایت مردمی»‏‎^*‎‎[1]‎‏ خواهد بود.‏

‏‏مطابق این قرائت مشروعیت ولایت فقیه در عصر غیبت با رضایت و پذیرش مردم،‏‎ ‎‏اکمال و اتمام می یابد؛ به عبارت دیگر مشروعیت ولایت فقیه و حکومت اسلامی دو‏‎ ‎‏سویه است: یکی وجود صفات و شرایط لازم برای حاکم اسلامی، و دیگری پذیرش‏‎ ‎‏مردم.‏

‏‏به دیگر سخن، پذیرش و انتخاب مردم، نه یک گزارۀ اخباری بلکه یک گزارۀ انشایی‏‎ ‎‏و تولیدی است؛ برخلاف قرائت بعضی از معاصران که به پذیرش مردم تنها از منظر‏‎ ‎‏کارآمدی و تحقق حکومت دینی می نگرند. ‏

‏‏ ‏

‏‎

‎