ضوابط دولت های نامطلوب از دیدگاه امام خمینی و ویژگی عملکرد عمومی آنان
مرتضی دوست ثانی
این مقاله بر آن است تا ضمن شناسایی شاخص های حکومت نامطلوب در اقوال حضرت امام(س)، آینده نگری ایشان دربارۀ آسیب های آتی انقلاب اسلامی و مقابله با
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 75
پس موج های تفکّر غربی را بررسی کند. چنان که، امروزه عیان گردیده است سرسخت ترین شاخۀ معارض با جامعۀ مدنی اسلامی، جامعۀ مدنی لیبرال است که تلاش گستردۀ مخالفان نظام در اختلاط آن مبانی با روش حکمرانی اسلامی و سوء استفاده از تلاش مثبت دولت مردان مشهود است و این ما را به شناسایی نشانه های آن وا می دارد.
در حالی که دموکراسی، کثرت گرایی و آزادی های قانونی، کلمات کلیدی جامعۀ مدنی لیبرال محسوب می شوند، از دیدگاه حضرت امام(س)، حق مداری (تعهّد نسبت به انجام وظیفه)، امر به معروف و نهی از منکر، و ولایت مفاهیم اساسی نظام مدنیِ اسلامی اند. در این میان، لازمۀ تشکیل هر حکومت، توجه به خواسته های مردم بر مبنای نوع خاصّ عنصر «عقلانیت» است؛ مثلاً در حالی که در جامعۀ لیبرال عدم حسّاسیت در برابر حقّ و باطل یک اصل است و تجمّع انسانی برای تأسیس حکومتی جهت تأمین حداکثر فضا برای آزادی عمل دنبال می شود، در عقلانیّت اسلامی تجمّع توده برای تشکیل حکومت، عاملی در مسیر نیل به کمال حقیقی (آخرت) تلقّی می شود و دلیل مردم برای این کار تسهیل امر «انجام وظیفه» است؛ و یا در حالی که در عقلانیت لیبرال، مردمان امور خود را به دیگری واگذار می کنند و بر آن اساس «حقّ بازخواست» دارند، در مبانی اسلامی و دیدگاه حضرت امام(س)، حکومت و مردم هر دو موظف هستند بر اساس «حقّ» عمل کنند. مقالۀ حاضر می کوشد برای تمایز این دو جامعه، به تبیین دیگر ویژگی هایشان بپردازد.
در این کاوش به نظر می رسد از دیدگاه حضرت امام(س) برای پویایی انقلاب همواره توجّه به ساختارهای مدنی و کارآمد کردن آن ها، هم چون نظم حکومتی، نظام تصمیم سازی، قانون گرایی و توسعۀ سیاسی، بر دیگر مسائل هم چون توسعه اقتصادی ارجح است، زیرا توسعۀ مدنی چنان تودۀ مردم را آگاه، پویا و همواره نیرومند و متّحد در صحنه نگاه می دارد که دیگر فشارها را نیز تحمل خواهند کرد.
امروزه اگرچه طرح تشکیل و انسجام جامعۀ مدنی مطابق با نیازها و مسائلِ زندگی
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 76
جمعی، انتخابی احسن است که با نیت توسعۀ فضای سیاسی و بالندگی انقلاب انجام می گیرد، این امر به شفافیت هر چه بیش تر و نیز برخورد بی غرضانه و هم دلیِ تمام گروه های موجود در ساختار نظام اسلامی محتاج است. چنان که اگر بنابر اعتقاد متعهدانۀ برخی، تسامحِ بی مورد و کثرت گرایی می تواند به استحالۀ انقلاب اسلامی بینجامد، در مقابل، عدم درک صحیح و یا برداشت یک سویه از معیارهای عقلانیّت اسلامی و به ویژه مسکوت گذاشتن زمینۀ توسعۀ انسانی – که «عموم مردم» را به «عمل» بر مبنای «حقّ مداری و تعهّد به انجام وظیفه» وا می دارد؛ و «پیوند پویای دولت مردان و مردم» را ممکن می سازد – نیز، نامنصفانه و ناصحیح و مخالف با آرای حضرت امام(س) است.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 77