اصول دیدگاه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حضرت امام خمینی(ره)
خانم خادم شیرازی
«صلاح دین و دنیای ما حرکت در راه امام خمینی(ره) است.»
مقام معظم رهبری راه حضرت امام(س)، چه راهی است که صلاح دین و دنیای ما، حرکت در این راه است؟
پاسخ این سؤال برای شیفتگان نظام مقدس جمهوری اسلامی و سوختگان در محبت حضرت امام رحمة الله علیه روشن است، چرا که در این راه با امامشان بیعت نموده اند. آن چه حضرت امام رحمة الله علیه بارها بر آن تأکید فرمودند و در عمل نیز جز برای پیش برد آن تلاش نکردند، حفظ و تداوم نظام مقدس جمهوری اسلامی بر اساس اصول و معیارهای اسلام ناب محمدی(ص) بوده است.
دیدگاه های حضرت امام(ره) در مسایل فرهنگی
شناخت تعریف مکتبی فرهنگ و جایگاه آن و نیز نوع فرهنگ مطلوب، از ضروریات کنونی است؛ چه عمل نکردن به ضروریات یک انقلاب در موقع اصلی آن، دقیقاً به اندازه درمان نکردن بیماری در موقع خود خطرناک و فاجعه آمیز است. در طلب این مهم، چه کسی می توانست مکتبی تر و عینی تر از حضرت امام(ره) ما را پاسخگو باشد. حضرت امام(ره) به لحاظ دارا بودن عالی ترین درک انسانی و شناخت اسلام و در
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 51 امتداد همین مطلب، به لحاظ رهبری یک انقلاب دوران ساز توانست این واژه ها را بهترین پاسخگو باشد.
مهم ترین محورهای تبیین کننده دیدگاه حضرت امام(ره) در بُعد فرهنگی عبارتند از:
1 ـ امام و فرهنگ استعماری حاکم:
الف) فرهنگ حاکم بر جامعه
ب) فرهنگ حاکم بر دانشگاه
امام و فرهنگ استعماری حاکم
در مورد فرهنگ حاکم بر جامعه، حضرت امام که مظهر عزت نفس مسلمانان جهان بود همواره همگان را به اعتقاد به ارزش های فرهنگ اسلامی و فرهنگ خودی و ایستادگی در برابر نفوذ فرهنگ های بیگانه دعوت می فرمود.
اشاره به فرازی از متن وصیت نامه حضرت امام روشنگر این مطلب می باشد:
«از جمله نقشه ها که مع الأسف تأثیر بزرگی در کشورها و کشور عزیزمان گذاشت و آثار آن باز تا حد زیادی به جا مانده، بیگانه نمودن کشورهای استعمار زده از خویش و غرب زده و شرق زده نمودن آنان است. به طوری که خود و فرهنگ و قدرت خود را هیچ گرفته و غرب و شرق دو قطب قدرتمند را نژاد برتر و فرهنگ آنان را والاتر و آن دو قدرت را قبله گاه عالم دانسته و وابستگی به یکی از دو قطب را از فرایض غیر قابل اجتناب معرفی نموده اند.» بحث تأثیر فرهنگ منحط بیگانه، به طور مفصل در متن وصیت نامه امام مستتر است. در یک قسمت دیگر می فرمایند به طوری که بی اعتنایی به آنچه مربوط به مذهب و معنویات است از نشانه های روشن فکری و تمدن و در مقابل، تعهد به این امور نشانه عقب ماندگی و کهنه پرستی است.
محور دوم دیدگاه حضرت امام در مورد مسائل فرهنگی، بررسی فرهنگ حاکم بردانشگاه و در واقع بررسی نقش سازنده و یا تخریبی دانشگاهها در سرنوشت امت اسلامی است.
فرازی از وصیت نامه سیاسی الهی حضرت امام
«باید ملت غارت شده بدانند که در نیم قرن اخیر آن چه به ایران و اسلام ضربه مهلک زده است قسمت عمده اش از دانشگاههای بوده است.»
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 52
در مسأله فرهنگ حاکم بر دانشگاه، چهار محول اصلی دیده می شود که هر کدام از محورها، خود از ابعادی چند تشکیل شده است.
1 ـ امام و ضرورت انقلاب فرهنگی.
2 ـ امام و لزوم تغییرات بنیادی در دانشگاه ها.
در تقسیم بندی محور دوم، با توجه به فرمایشات حضرت امام، دو مقوله دیگر وجود دارد:
الف) لزوم تصفیه و پاکسازی دانشگاهها.
ب) لزوم تغییرات اساسی در برنامه های آموزشی.
3 ـ امام و لزوم وحدت روحانیون و دانشگاهها.
4 ـ امام و دورنمای دانشگاه اسلامی.
محور چهارم
از پنج بعد قابل بررسی است: الف) خصوصیات کلی دانشگاه اسلامی. ب) خصوصیات و نقش معلم. ج) نقش معنویت. د) محتوای درس. ن) اسلام و علوم طبیعی.
وحدت حوزه و دانشگاه
یکی از فرمایشات حضرت امام، پیرامون وحدت روحانیون و دانشگاهیان است:
«اگر خاصیت این نهضت را فقط پیوند روحانیت و دانشجویان بدانیم، این بزرگ ترین نعمت آن بوده اگر بگذارند که نتیجه آن باقی بماند.»
در مورد خصوصیات کلی دانشگاه اسلامی بسیار واضح و روشن، مطرح می فرمایند که دانشگاههای ما باید در احتیاجاتی که ملت دارند در خدمت علت باشند نه در خدمت اجانب و در مورد مسأله اساتید با کمال تأسف یاد می کنند:
دانشگاهها اگر اسلامی، انسانی، ملی بود می توانست صدها و هزارها مدارس به جامعه تحویل دهد. لکن چه غم انگیز و اسفبار است که دانشگاه ها و دبیرستان ها به دست کسانی اداره شد که جز اقلیت مظلوم و محرومی، همه از غرب زدگان و شرق زدگان با برنامه و نقشه دیکته شده در دانشگاهها کرسی داشتند. و بعد در جمع بندی این مطالب با استعانت از فرمایشات امام راحل «عمده این است که از دانشگاهها، چه دانشگاهها که علوم جدید باشد چه دانشگاههای علوم قدیم باشد از آنها انسان بیرون بیاید نه چهارپایی که در گوشش
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 53 کتابی چند گذاشته اند».
دیدگاه های حضرت امام(ره) در مسائل سیاسی
سیاست از نظر اسلام، نوعی هدایت و راهبری جامعه باشد. با ژرف نگری در اندیشه های رفیع امام راحل(ره)، سیاست در ابعاد سه گانه زیر مورد بررسی است:
1 ـ سیاست شیطانی 2 ـ سیاست حیوانی 3 ـ سیاست اسلامی
سیاست شیطانی
وصیت نامه: «البته سیاست به آن معنایی که اینها می گویند که دروغگویی و چپاول مردم و با حیله و تزویر، تسلط بر اموال و نفوس مردم، این سیاست هیچ ربطی به سیاست اسلامی ندارد، این سیاست شیطانی است.»
سیاست حیوانی
«انسان یک بعد ندارد، جامعه هم یک بعد ندارد، انسان فقط یک حیوان نیست که خوردن و خوراک همه شئون او باشد، سیاست اگر صحیح هم باشد، امت را در یک بعد هدایت می کند و راه برد و آن بعد حیوانی است، بعد اجتماعی مادی است، و این سیاست یک جزء ناقص سیاسی است که در اسلام برای انبیاء و اولیاء ثابت است.»
سیاست اسلامی
«... اما سیاست به معنای این که جامعه را راه ببرند و هدایت کند به آن جایی که صلاح جامعه و صلاح افراد است، این در روایات ما برای نبی اکرم(ص) لفظ سیاست ثابت شده است و در دعا و زیارت جامعه است که سیاسة العباد هم هست، در روایت است که پیغمبر اکرم(ص) مبعوث شد که سیاست امت را متکفل باشد».
از محورهای دیگر اندیشه های سیاسی حضرت امام سه محور عمده قابل بررسی است:
1 ـ راز عقب ماندگی مسلمانان (که حضرت امام راز عقب ماندگی مسلمانان را سه چیز
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 54 می دانند):
الف) حکومت های فاسد دست نشانده.
ب) تفکیک دین از سیاست.
ج) بی تفاوتی نسبت به مصلحت امت اسلامی.
می فرمایند: «ریشه همه گرفتاری ها، حکومت های فاسد و دست نشانده مسلمین است. اگر این مشکل از پیش پای مسلمین برداشته شود مسلمین به امان خودشان خواهید رسید و راه حلش به دست ملت است.»
دشمن شناسی برای دشمن ستیزی
در مورد تفکیک دین از سیاست می فرمایند:
«تزریق کرده بودند به ملت ها، به مسلمین، به دیگر اقشار، جمعیت های دنیا که سیاست کار شماها نیست در حالی که رسول الله پایه سیاست را در دیانت گذاشته است، رسول الله تشکیل حکومت داده است و تشکیل مراکز سیاست.»
محور دوم مبارزه با استکبار جهانی، دشمن شناسی و دشمن ستیزی، درسی است که در واقع حضرت امام به همه مسلمانان جهان و ملت ایران داده است که می فرمایند:
«غرب و شرق تا شما را از هویت اسلامی تان ـ به خیال خام خودشان ـ بیرون بزند آرام نخواهند نشست. نه از ارتباط با متجاوزان خشنود شوید و نه از قطع ارتباط با آنان رنجور. همیشه با بصیرت و چشمانی باز به دشمن خیره شوید و آنان را آرام نگذارید که اگر آرام گذارید، لحظه ای آرامتان نمی گذارند...»
مردم گرایی
از ویژ گیهای بارز اندیشه های امام راحل، حمایت از نقش مردم در به ثمر رسیدن انقلاب و تقویت اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد که خود از 4 محور تشکیل شده است:
الف) نقش مردم در به ثمر رسیدن انقلاب.
ب) مقایسه امت اسلامی ایران با امت های پیشین.
ج) نقش حمایتی مردم از دولت ها.
د) حفظ وحدت مردمی در تداوم اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی.
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 55
دیدگاه های اقتصادی حضرت امام«ره»
از مهم ترین ابعاد اندیشه های اقتصادی امام راحل به سه موضوع اشاره شده است:
1 ـ تأمین عدالت اجتماعی.
2 ـ تقویت قدرت ابتکار و پیشرفت در جهت استقلال اقتصادی.
3 ـ سادگی و قناعت.
یکی از هدف های والای اسلام، تأمین عدالت اجتماعی است که حضرت امام با نگرشی عمیق به ایجاد عدالت اجتماعی، به منظور حمایت از محرومین و مستضعفین می فرمایند:
«... شعار «نه شرقی و نه غربی ما شعار اصولی انقلاب اسلامی در جهان گرسنگان و مستضعفین بوده و ذره ای هم از این سیاست عدول نخواهد شد.» و در همین مورد، مسئولیت حساس روحانیت را اشاره می کنند که یکی از مسایل بسیار مهمی که به عهده علما و فقها و روحانیت است مقابله جدی با دو فرهنگ ظالمانه و منحط اقتصادی شرق و غرب و مبارزه با سیاست های اقتصاد سرمایه داری و اشتراکی در جامعه است.
و بعد می فرماید: خدایا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما، پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار شوند و معاذالله، که این با سیره و روش انبیا و امیرالمؤمنین(ع) و ائمه معصومین(ع) سازگار نیست و باز فرمایشات محور دوم، از محورهای برجسته اندیشه های حضرت امام در بعد فرهنگ اقتصادی و تقویت قدرت ابتکار و پیشرفت در جهت استقلال و خودکفایی ملت است.
«بدانید مادامی که در احتیاجات صنایع پیشرفته دست خود را پیش دیگران دراز کنیم و به دریوزگی عمر را بگذرانیم، قدرت ابتکار و پیشرفت در اختراعات در شما شکوفا نخواهد شد.»
ساده زیستن و قناعت، از محورهای دیگر اصول اقتصادی حضرت امام می باشد: «روزی که ما ساده زیستی و قناعت را از یاد ببریم و بخواهیم مانند دولت مردان فاسد دوران طاغوت زندگی اشرافی داشته باشیم همان روز، روز مرگ ارزش های ما و روز جدایی ما از ملت و روز مرگ ما و انقلاب ماست.»
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 56
و در آخر کلام؛
«ملت عزیز ما که مبارزان حقیقی و راستین ارزش های اسلامی هستند به خوبی دریافته اند که مبارزه، با رفاه طلبی سازگار نیست و ... تنها آن هایی تا آخر خط با ما هستند که درد فقر و محرومیت و استضعاف را چشیده باشند.»
(و من الله التوفیق)
کتابمجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1373، تهرانصفحه 57