نقش زنان در پیشبرد نهضت کربلا و انقلاب
اسلامی ایران از دیدگاه امام خمینی(س)
مقاله خانم اشرف بروجردی
بسمه تعالی
مقدمه:
نهضت خونین کربلا سرمنشأ بسیاری از قیامها، عدالتخواهی ها و انقلابهای حتّیٰ غیردینی در دنیا بوده و هست. زیرا که فطرت عدالتخواهی و مبارزه با ظلم که سرمنشأ قیام اباعبدالله الحسین(ع) بود در نهاد همۀ بشریّت به ودیعه گذاشته شده، مسلمین نیز بر این اساس و بنابر امر الهی که می فرماید: و ما لکم لا تُقاتلون فی سبیل الله و المستضعفین مِنَ الرّجال و النساء و الولدان الذین یقولون ربّنا أَخرجنا منْ هذه القریة الظالم أهلُها و اجعَلْ لنا مِنْ لدُنکَ وَلیّاً و اجعل لنا مِنْ لَدنْکَ نصیراً. همواره پیشتاز مبارزه با ظلم و بی عدالتی بوده و هستند. تجلّی این مبارزات در مقاطع مختلف تاریخ چهره نمایانده و تاریخ خونین تشیع را نمایشگر قیامها و انقلابات متعدد از جمله انقلاب اسلامی ایران ساخته است. با این اوصاف قیام حسینی در کربلا و نهضت خمینی در سرزمین ایران یک مبنا و ریشۀ فطری و به عبارتی الهی داشته که از نحوۀ نگرش و تربیت دینی سرچشمه گرفته است. این الگوها و رهبران دینی که عشق ورزی به آنها لازمۀ عشق به خداوند جهان است، سردمدار مبارزه با کفر و نفاق و استکبار بوده و اساس مبارزه برای رضای حقّ تعالیٰ و
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 149 فدا شدن برای تثبیت ارزشها، و کشته شدن برای احیای دین را سرمنشأ و انگیزه مبارزات خود قرار داده اند آنچنانکه خود آن حضرت می فرماید: ان کان دین محمّد لمْ یستقم الاّ بقتلی فیا سُیوف خُذینی.
اگر چه انگیزه ها و علل مختلفی را برای قیام حسین بن علی(ع) می توان برشمرد، امر به معروف و نهی از منکر که در کلمات خود حسین بن علی(ع) تصریح قاطع به این مطلب شده است. شناساندن اسلام راستین، عمل به تکلیف الهی و ... است امّا نکتۀ بارزی که در کلام خود آن حضرت به عنوان دلیل و انگیزه قیام مطرح فرموده اند جای تأمّل دارد آن حضرت می فرمایند: ألا و انَّ الدَّعی ابن الدَّعی قد رکزنی بین اثنتین بین السِّلَةِ و الذِّلة و هیهات منّا الذلة یأبی الله لنا و رسوله و المؤمنون و حجورٌ طابت و طَهُرت، ای مردم کوفه آن کس پسر ناکس، آن کسی که شما به فرمان او آمده اید به من گفته است که از این دو کار یکی را انتخاب کن یا شمشیر یا تن به ذلّت دادن! آیا من تن به ذلّت بدهم، هیهات که ما زیر بار ذلّت برویم ما تن خودمان را در جلوی شمشیرها قرار می دهیم ولی روح خودمان را در جلوی شمشیر ذلّت هرگز فرود نمی آوریم. خدای من که وابسته به مکتب او هستم می گوید نکن، رسولش به من می گوید نکن، آن دامنه ایی که من در آنها بزرگ شده ام به من می گویند تن به ذلّت نده. و همین پیامها بود که سبب شد با شهادت امام حسین(ع) رونقی در اسلام پیدا شد. با این حرکت قهرمانانه روح مردم مسلمان زنده شد، احساسات بردگی و اسارت که در تمام دوران معاویه به روح جامعۀ اسلامی حکمفرما شده بود از بین رفت، و جامعۀ اسلامی شخصیّت یافت. احساس عزّت و استغنا از برکات قیام حسین بن علی(ع) که در همۀ انقلابهای بعد از آن خود را نمایاند، بالاخص در انقلاب اسلامی ما بخوبی خود را نشان داده است.
همچنانکه امام می فرمایند: «همه باید بدانیم که آنچه موجب وحدت بین مسلمین است این مراسم سیاسی، مراسم عزاداری ائمه اطهار و بویژه سیّد مظلومان و سرور شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین(ع) است که حافظ ملیّت مسلمین بویژه شیعیان
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 150 ائمۀ اثنی عشر(علیهم صلوات الله و سلم) می باشد.»
از وصیتنامه سیاسی - الهی امام، صحیفۀ نور، ج. 21، ص 400
انگیزه مشارکت زنان در نهضت حسینی(س) و انقلاب خمینی
در حادثۀ کربلا اقشار و طبقات مختلف از زن و مرد، سیاه و سفید، عرب و غیر عرب با حضور و جانفشانی و تداوم بخشیدن به نهضت ایفای نقش کردند، گویی این تقدیر الهی بوده است که همۀ مسلمین هر یک براساس وظیفه و در مدار خودش مسئولیّت و رسالتش را به نمایش بگذارد چرا که اساساً دستور اسلام است که افراد جایگاه خودشان را بشناسند و به وظایف و تکالیفی که در حیطۀ مسئولیّتشان است عمل نمایند که در این میان نقش بارز زنان بویژه زینب کبریٰ(سلام الله علیها) از واقعۀ کربلا دو چهرۀ بارز ساخت یکی حسین بن علی(ع) با نثار خونش و دیگری زینب کبریٰ(سلام الله علیها) با ابلاغ پیامش که هریک بدون دیگری معنایی پیدا نمی کرد. شما حضور زینب(سلام الله علیها) را از هنگام حرکت اباعبدالله به سوی کربلا می بینید امّا نقشش را از عصر عاشورا شاهد هستید. از عصر عاشورا او رئیس قافله است، خطابه می خواند، حماسه می آفریند دشمن را رسوا می سازد چرا که تربیت یافتۀ مکتب محمّدی در دامان مادر گرامیش فاطمه زهرا(س) است. کلام علی(ع) را بر زبان دارد و خون حسین در رگهایش آنچنانکه وقتی خطابه می خواند گویی سخن علی است که بر زبان او جاری است و زینب آن را باز می گوید. با سخن گفتن او خاطرۀ بیست سال قبل حضور و خطابه های پدرش مردم مدینه را متحیّر می سازد. آنها احساس می کنند که باز روح حماسی علی(ع) در میان آنها ظهور کرده است. چه شهامت و شجاعتی، چه کلام حقّی آنها از رسول خدا(ص) شنیده بودند که برترین نوع جهاد اظهار کلمۀ حقّ در برابر حاکم جور و ظلم است افضل الجهاد کلمةُ حقٍ عند امامٍ جائر و اینک تربیت یافتۀ این مکتب را می بینند که در مقابل ظلم و جور در دربار
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 151 یزید ایستاده و با صلابت می گوید: ای یزید! تو خیال می کنی اینکه امروز ما را اسیر کرده ای و تمام اقطار زمین را بر ما گرفته ای و ما در مشت نوکرهای تو هستیم یک نعمت و موهبتی از طرف خداوند بر تو است؟! به خدا قسم تو الآن در نظر من بسیار کوچک و حقیر و بسیار پست هستی و من برا ی تو یک ذرّه شخصیّت قائل نیستم.
این نوع تربیت یعنی تربیت در مکتب آسمانی که مربیان آن خدا و اولیایش هستند ثمره اش جوش و خروش و شجاعتی است که می تواند بنیان ظلم و ظالم را برکند. امام بزرگوار این امر را یک معجزه می دانند و می فرمایند: «این یک معجزه است، یک معجزۀ بزرگ است که شما خواهران و برادران با هم همصدا و با مشتهای گره کرده درمقابل قدرتهای شیطانی ایستاده اید. این قدرت اسلام است که در شما تجلّی کرده است. این قوّت ایمان است که شما را در این مبارزه پیروز کرده است.»
(16 / 2 / 58)
و همین تربیت بود که زنان ما را واداشت به اینکه در این نهضت مشارکت داشته باشند چرا که وقتی امری ملکه انسان شود هیچ مانعی نمی تواند او را از ادامۀ مسیر بازدارد. امام که خود مربی زنان جامعۀ اسلامی ما در این مسیر بوده اند می فرمایند: «کیفیّت اینکه قیام درمقابل یک حکومت قلدری که همه جا را در دست دارد با یک عدّۀ معدود چطور باید باشد اینها چیزهایی است که حضرت سیّدالشهدا به ملّت آموخته است و اهل البیت بزرگوارش و فرزند عالی قدرش فهماندند که بعد از اینکه آن مصیبت واقع شد چه باید کرد؟ باید تسلیم شد؟ باید تخفیف در مجاهدات قائل شد؟ یا باید همانطوری که زینب، سلام الله علیها، در دنبالۀ آن مصیبت بزرگی که تصغر عنده المصائب ایستاد و درمقابل کفر و درمقابل زندقه صحبت کرد و هرجا موقع شد مطالب را بیان کرد.»
(25 / 7 / 61)
این حضور را امام برای زنان لازم می دانند آنجا که می فرمایند: «زن باید
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 152 شجاع باشد، زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت بکند. زن آدم ساز است.»
(12 / 11 / 58)
و در تبیین انگیزۀ حضور با استناد به قیام اباعبدالله الحسین(ع) امام می فرمایند: «سیّدالشهدا(سلام الله علیه) از همان روز اوّل که قیام کردند برای این امر، انگیزه شان اقامۀ عدل بود فرمودند که می بینید به معروف عمل نمی شود و به منکر عمل می شود. انگیزه این است که معروف را اقامه و منکر را از بین ببرند، انحرافات همه از منکرات است، جز خط مستقیم توحید هرچه هست منکرات است اینها باید از بین برود و ما که تابع حضرت سیّدالشهدا هستیم باید ببینیم که ایشان چه وضعی در زندگی داشت، قیامش، انگیزه اش نهی از منکر بود که هر فکری باید از بین برود، من جمله قضیۀ حکومت جور، حکومت جور باید از بین برود.»
(30 / 12 / 66)
به این ترتیب ایدئولوژی اسلامی و تعالیم آن که در انقلاب اسلامی ما توسط امام خمینی(قدس سره) تفسیر و تبیین شده تعیین کنندۀ حرکت و جهت انقلاب اسلامی به طور اعم و حرکت زنان مسلمان به طور اخص بوده است. امام در تشریح جهت حرکت می فرمایند: «سیّدالشهدا و اصحاب او و اهل البیت او آموختند تکلیف را، فداکاری در میدان، تبلیغ در خارج میدان، همان مقداری که فداکاری حضرت، ارزش پیش خدای تبارک و تعالی دارد و در یپشبرد نهضت حسین(سلام الله علیه) کمک کرده است، خطبه های حضرت سجاد و حضرت زینب هم به همان مقدار یا قریب آن مقدار تأثیر داشته است. آنها به ما فهماندند که درمقابل جائر، درمقابل حکومت جور نباید زنها بترسند و نباید مردها بترسند، درمقابل یزید، حضرت زینب(سلام الله علیها) ایستاد و آن را همچو تحقیر کرد که بنی امیّه در عمرشان همچون تحقیری نشنیده بودند.»
(25 / 7 / 61)
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 153 نحوه مشارکت زنان در نهضت کربلا و در انقلاب اسلامی ایران
اگر اسلام را زنده قیام حسین بن علی(ع) بدانیم که به قول امام بزرگوارمان: «سیّدالشهدا زنده نگه داشته است.» (30 / 7 / 58) باید سهمی عظیم در آن را برای زنان قائل شویم. زنانی که در تاریخ مانند آنان کمتر دیده شده، آنها صاحبان کرامت و فضیلت اند که در صحنه های مختلف واقعۀ کربلا و به صورتهای متفاوتی ظاهر شدند. زمانی در عرصۀ نبرد رزمنده و نستوه اند و گاهی در خیام رقیق القلب و حزین و نیز زمانی در دربار یزیدیان سرسخت و انعطاف ناپذیر.
بنابراین در حادثۀ کربلا ما منحصراً حضرت زینب(سلام الله علیها) را نمی بینیم که امامش را یاری می کند بلکه زن شهیده ای داریم که همان همسر عبدالله بن عمیر کلبی است و با شهادتش حقانیت مبارزه برای احقاق حقّ را اثبات می کند و دو زن دیگر داریم که رسماً وارد میدان جنگ شده اند؛ مادر عمرو بن جناده و مادر وهب تا با حرکت خود یزیدیان را رسوا و امام را یاری دهند که اباعبدالله(ع) مانع از ادامۀ نبردشان شدند و فرمودند برگردید و یا زنان بسیاری را در صحنۀ کربلا داریم که ناظر شهادت همسران و فرزندانشان بودند و مشوق آنها در انتخاب مسیر و این را در راه خدا به حساب آوردند. همچون مادر جنادةبن حارث و مادر مسلم بن عوسجه و همسر زهیر بن قیس و ... بنابراین تاریخ عاشورا نشان داد که زن هم می تواند در جهت نیل به والاترین مقام انسانی مجاهدت نموده و به منزلت انسانی که شایستۀ آن است برسد و اگر چه خداوند جهاد را بر زنان واجب نکرده ولی هنگامی که اسلام و کشور اسلامی مورد تهاجم دشمنان قرار می گیرد بر زنان لازم است که از حریم شریعت محمّدی دفاع نمایند. امام بزرگوار این امر را یک فریضه دانسته می فرمایند: «این از مهماتی است که بر هر مردی و بر هر زنی و بر هر کوچک و بزرگی واجب است. دفاع از اسلام و دفاع از کشور اسلامی. احدی از علمای اسلام و احدی از اشخاصی که در اسلام زندگی کرده اند و
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 154 مسلم هستند در این جهت خلاف ندارند که این واجب است.»
(سال 64 پیام امام به مناسبت روز زن)
تأکید حضرت امام بر لزوم دفاع تا پای جان از خطوط بارزی است که آن حضرت بر آن تأکید داشتند آنجا که می فرمایند: «من به تمام جهان با قاطعیت اعلام می کنم که اگر جهانخواران بخواهند درمقابل دین ما بایستند ما درمقابل همۀ دنیای آنها خواهیم ایستاد و تا نابودی تمام آنان از پای نخواهیم نشست.»
(7 / 5 / 66)
امام هرگز نقش بسزای زنان در پیشبرد اهداف انقلاب را نادیده نگرفتند و کراراً تأکید فرموده اند که زنان در همۀ صحنه های انقلاب حضور دارند و در پیشبرد اهداف انقلاب نقش دارند آنجا که می فرمایند: «زنها هستند که ملّتها را تقویت می کنند، شجاع می کنند، بانوان در صدر اسلام با مردان در جنگها هم شرکت داشته اند.»
(12 / 11 / 58)
مشارکت زنان در جنگها از صدر اسلام تاکنون چه مستقیم و چه غیرمستقیم مبحث جداگانه ای را می طلبد که اکنون درصدد بیان آن نیستم امّا آنچه که در واقعۀ عاشورا رخ داد نشانگر آن بود که زنان بخوبی ایفای نقش کردند آنان حماسه آفریدند، پیام شهادت را به وجهی نیکو ابلاغ کردند و در نتیجه اسلام را از زوال نجات بخشیده و موجب بیداری خفتگان و چشم و گوش بستگان شدند. و بالاخره برخی از آنان چون شمع سوختند تا انسانیّت را زنده سازند. نمونۀ اتم و اکمل آنان حضرت زینب(سلام الله علیها) بودند که با سخنان پرشور و حماسی خود در تشریح اهداف انقلاب حسینی و افشای جنایات و دسیسه های رژیم اموی عظمتی آفریدند که هیچ زن آزاده ای به پای ایشان نمی رسد. او نمونه ای شد برای زنان گمنامی که با جهادشان در جبهه های مختلف سیاسی و اجتماعی و حتّیٰ نظامی به صیانت اسلام محمّدی پرداختند و لزوم پیشتاز بودن زنان در صف مقدّم برای به نتیجه رساندن نهضت اسلامی در ایران را به
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 155 اثبات رساندند.
نقش مستقیم زنان در پیشبرد اهداف جامعۀ اسلامیمان به شکل تلاش برای افزایش میزان آگاهی نسبت به مسائل ایدئولوژی و سیاسی، حساس بودن در قبال مقدرات اساسی مملکت و به تبع آن مشارکت در صحنه های مختلفی همچون تظاهرات خیابانی، حمل و توزیع اعلامیه ها، ابلاغ پیامها، هدایت و روشنگری خود را نمایانده است یا نقش غیرمستقیم آنان همچون تشجیع و تهییج مردان برای حضور مستقیم در صحنه های مختلف، تربیت نسلی که توان تحقق اهداف والای امام را به عنوان ولی امر مسلمین دارند و بالاخره بردباری و استقامت درمقابل شهادتها و از دست دادن عزیزان تجلی کرده است و امروز به عنوان نیرویی که در ساختار کلی جامعه نقش داشته در تنظیم اقتصاد و قطع وابستگی، در ارتقاء منزلت اجتماعی زن، در مقابله با تهاجم فرهنگی با هدف تحقق اسلام محمّدی و احیای ارزشهای انسانی می کوشد. و اینها همه در یک نظام ارزشی همچون نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران که تلاش می کند تا به مقاصد الهی نزدیک شود معنی پیدا می کند. حضرت امام در توصیف چنین زنانی می فرمایند: «ما مفتخریم که بانوان و زنان پیر و جوان و خرد و کلان در صحنه های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و همدوش مردان و یا بهتر از آنان در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیّت دارند.»
(وصیتنامۀ سیاسی - الهی حضرت امام)
و در بخش دیگری این حرکت آگاهانۀ زنان جامعه را چنین ارزش گذاری می نمایند: «ما دیدیم که زنان بزرگواری زینب گونه(سلام الله علیها) فریاد می زنند که فرزندان خود را از دست داده و در راه خدای تعالی و اسلام عزیز از همه چیز خود گذشته و مفتخرند به این امر و می دانند که آنچه به دست آورده اند بالاتر از جنات نعیم است چه رسد به متاع ناچیز دنیا.»
(وصیتنامۀ سیاسی - الهی حضرت امام)
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 156 ثمره مشارکت زنان در این دو قیام
ثمره این مشارکت را از زبان امام راحلمان بشنویم که می فرمایند: «درود بی پایان بر بانوان ایران ... رحمت خداوند بر شما شیردلانی که به همّت والای شما اسلام از قید اسارت بیگانه بیرون آمد ... شما بانوان شجاع دوشادوش مردان، پیروزی را برای اسلام بیمه کردید.»
مسلماً تحقق این امر بینش عمیق و آگاهانه ای را می طلبد که امام عزیز در توصیف آن چنین می فرمایند: «زنان و مردان و کودکان نمونه ای که در زیر بمبارانها و از بستر بیمارستانها سرود شهادت سر می دهند ... فوق آنچه ما تصوّر می کنیم و فلاسفه و عرفا به رشته تحریر درآورند و هنرمندان و نقّاشان عرضه می کنند می باشند. آنچه آنان با قدمهای علمی و استدلالی و عرفانی یافته اند، اینان با قدم عینی به آن رسیده اند و آنچه آنان در لابلای کتابها و صحیفه ها جستجو کرده اند اینان در میدان خون و شهادت در راه حق یافته اند.»
(4 / 7 / 62)
از ثمرات دیگر مشارکت زنان در جامعه اسلامی ما حضورشان در همۀ صحنه های اجتماعی است. به فرمودۀ امام دقّت بفرمائید: «بانوان رهبر نهضت ما هستند ما دنبال آنها هستیم. من شما را به رهبری قبول دارم و خدمتگزار شمایم، خداوند شما را برای اسلام حفظ کند. من از همۀ بانوان محترمی که جانفشانی کردند و نهضت ما را به ثمر رساندند و می رسانند تشکّر می کنم. خداوند همۀ شما را عزّت و اسلام را عظمت عنایت فرماید.»
(1 / 3 / 58)
در سیره عملی آن حضرت هم ارج گذاری به زنان را شاهد هستیم مگر نه آن بود که سفیران آن حضرت برای شوروی سابق در کنار یک عالم فقیه یک زن رزمنده و مجاهد است.
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 157 به هر حال در یک نگاه کلی حرکتی را که امام در جامعه اسلامی ما آفریدند سرمنشأ خیرات و برکات بسیاری شده که از ثمرات آن نه تنها زن ایرانی که زن لبنانی و فلسطینی، بوسنیایی و الجزایری، مصری و افغانی بهره برده اند.
پی نوشت:
کتابمجموعه مقالات ششمین سمینار بررسی سیره نظری و عملی حضرت امام خمینی(س) خرداد 1375، تهرانصفحه 158