براهین حکمای طبیعی بر اثبات واجب‏

‏‏براهین حکمای طبیعی بر اثبات واجب‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ثمّ الطبیعی طریق الحرکه‏  ‎ ‎‏یأخذ للحقّ سبیلاً سلکه‏

‏‏ ‏

‏‏بعد از بیان این مطالب به اثبات ذات واجب الوجود رجوع می شود.‏

‏‏هر ذی فنی و هر صاحب علمی از فن و علم خود بر ذات واجب برهان اقامه‏‎ ‎‏می نماید. چون عالم الهی، الهی است ازطریقۀ خویش برهان اقامه می کند، بلکه متأله و‏‎ ‎‏آنکه در الهیات توغّل دارد، از جنبه تأ لّه خود در مقام اثبات برای غیر ذات واجب،‏‎ ‎‏برهان اقامه می نماید.‏

‏‏مثلاً دو دلیل گذشته ـ برهان خلف و استقامت ـ دلیل حکیم الهی و حکیم متأله بود‏‎ ‎‏و چون موضوع علم حکیم الهی وجود است و وی به مراتب و نظام و سلسلۀ وجود‏‎ ‎‏نظر می کند، از راه نظر به مراتب وجود، بر اثبات صانع دلیل اقامه نموده است.‏

‏‏و دلیل استقامت که ذکر شد از طرف حکیم الهی بوده؛ زیرا حکیم الهی به موجود‏‎ ‎‏نظر کرده و از کثرات وجود و مراتب آن به ذات احدیت پی برده است و به مراتب‏‎ ‎‏ممکنه بما اینکه موجودات ممکنه اند، نظر نموده و آن دلیل را اقامه نموده است.‏

‏‏و حکیم متأله که در الوهیت متوغّل و در وحدت فرو رفته است، از وحدة الوجود‏‎ ‎‏به صرف الوجود تام الوجود نظر نموده و از ذات خود واجب بر ذات خود او برهان‏
‏‎

‎‏اقامه نموده و گفته است: ‏‏«یا من دلّ علی ذاته بذاته».‏‎[1]‎

‏‏و چون حکیم طبیعی نه طبیعی به معنای منکر الله، بلکه طبیعی الهی که کار وی‏‎ ‎‏تحقیق وضعیت و کیفیت و حقایق علم طبیعی بوده و این صفحۀ طبیعت و ماده را باز‏‎ ‎‏کرده و شغل او مطالعۀ حقایق و کتابهای این موجودات واقعه در این عالم طبیعت‏‎ ‎‏است و جسم را بما انّه قابل للتغیر و بما انّه متحرک أو ساکن مورد بحث قرار می دهد،‏‎ ‎‏از حرکت طبیعت بر ذات پاک اقدس مبدأ این عالم طبیعت و مادی دلیل اقامه می کند. و‏‎ ‎‏این حکیم طبیعی یک دفعه با اصل حرکت؛ اعم از اینکه حرکت مطلق اجسام یا‏‎ ‎‏حرکت فلکیه یا حرکت نفس باشد، برهان اقامه نموده‏‎[2]‎‏ و یک بار از راه حرکت فلکیه‏‎[3]‎‎ ‎‏که حکمای قدیم با کمک از مقداری حدس و مقداری برهان برای افلاک حرکت قائل‏‎ ‎‏بوده اند،‏‎[4]‎‏ برهان اقامه نموده، و یک مرتبه از حرکت نفس بر وجود مبدأ برهان اقامه‏‎ ‎‏نموده اند.‏‎[5]‎

‏‎ ‎

‏‎

‎