نتیجۀ ‏‏اصول یازده گانه

‏‏نتیجۀ اصول یازده گانه‏

‏‏این همه تفاصیل، مقدماتی بود که در عود به نشئه لازم بود و با این مقدمات،‏‎ ‎‏کیفیت معاد و رجوع معلوم شد. ‏

‏‏معاد آن نیست که در همین نشئۀ طبیعت باشد؛ زیرا این انکار معاد و انکار رجوع‏‎ ‎‏الی الله و تثبیت عالم طبیعت و تخلید آن است و مثل فساد و خاک شدن شجره و دوباره‏‎ ‎‏به صورت شجره درآمدن همان اجزاء به مرور دهور و تحولات و انقلابات طبیعت‏‎ ‎‏است. و البته این برگشتن به نشئۀ دیگری نمی باشد، در صورتی که ضرورت تمام‏‎ ‎‏شرایع این است که معاد، نشئۀ دیگر و فوق طبیعت است و در معاد، عودت الی الله ‏‎ ‎‏است به جهت قربی که آن نشئه به عالم الوهیت دارد، و رجعتی که در اکثر آیات‏‎ ‎‏هست، به همین مناسبت است: ‏‏«‏‏إنَّا لِلّٰهِ وَ إنَّا إلَیْهِ رَاجِعُونَ‏‏»‏‏.‏‎[1]‎

‏‏والحاصل:تسمیۀ معاد به جهت همان معنی است که فرمود:‏‏«‏‏کَمَا بَدَأکُمْ تَعُودُونَ‏‏»‏‏.‏‎[2]‎

‏‏وبالجمله: از حیث تمسک به ظهور لفظ معاد و تطبیق آن بر معاد طبیعت، دغدغه ای‏‎ ‎‏نیست،بلکه به معاونت معنایی که در آیات رجعت است، معاد را به آن اعتبار معنی می کنیم.‏

‏‏و اما آیاتی مثل قضیه عُزَیر که می فرماید: ‏‏«‏‏أوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلَی قَرْیَةٍ وَ هِیَ خَاوِیَةٌ‏‎ ‎‏عَلَی عُرُوشِهَا قَالَ أنَّی یُحْیِی هٰذِهِ الله ُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأمَاتَهُ الله ُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ کَمْ‏‎ ‎‏لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ یَوْماً أوْ بَعْضَ یَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إلَی طَعَامِکَ وَ شَرَابِکَ لَمْ‏‎ ‎‏یَتَسَنَّهْ وَ انْظُرْ اِلَی حِمَارِکَ وَ لِنَجْعَلَکَ آیَةً لِلنَّاسِ وَانْظُرْ إلَی الْعِظَامِ کَیْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ‏‎ ‎‏نَکْسُوهَا لَحْماً فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ قَالَ أعْلَمُ أنَّ الله َ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ‏‏»‏‏.‏‎[3]‎‏ و مثل قضیۀ‏‎ ‎‏حضرت ابراهیم ‏‏علیه السلام‏‏ که می فرماید: ‏‏«‏‏وَ إذْ قَالَ إبْرَاهِیمُ رَبِّ أرِنِی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوْتَی قَالَ‏‎ ‎‏أوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَی وَلٰکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی قَالَ فَخُذْ أرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إلَیْکَ ثُمَّ‏‎ ‎

‎

‏‏اجْعَلْ عَلَی کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءً ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتِینَکَ سَعْیاً وَاعْلَمْ أنَّ الله َ عَزِیزٌ حَکِیمٌ‏‏»‏‏.‏‎[4]‎‏ بعد‏‎ ‎‏از آنکه با برهان امتن، به آن طوری که گفتیم و طبق ظهور آیات و احادیث و نصوص‏‎ ‎‏متواتره و طوایف مختلفه از آیات و اخباری که در وصف جنات و نار و موجودات و‏‎ ‎‏کیفیات آنها می باشد، معاد و ضرورت نشئۀ اُخری ثابت شد و استحالۀ انحاء ادعائیۀ‏‎ ‎‏دیگر از معاد اثبات گردید، اگر در مقابل این همه ادلۀ عقلیه و شرعیه در اثبات یک‏‎ ‎‏معنی و استحالۀ غیر آن، ادعا شود که ظهور چند آیه برخلاف آن دلالت می کند، باید‏‎ ‎‏بعد از ذکر اقسام احتمالات متصورۀ احیاء، متعمّقین را به قضاوت عقولشان واگذار‏‎ ‎‏نماییم.‏

‏‎

‎