فصل پنجم: بعض اسرار قرائت

‏‏فصل پنجم‏‏ ‏‏در بعض از اسرار قرائت است‏

‏‏ ‏

‏‏     ‏‏و از برای آن، چون سایر اجزای نماز، مراتب و مقاماتی است حسب‏‎ ‎‏مقامات اهل عبادت و سلوک. و ما به طریق اجمال اشاره ای به آن می کنیم:‏‎ ‎‏     اول، قرائت عامه است؛ که اصل آن، تجوید و تصحیح صورت‏‎ ‎‏ ‏

‏
‏‎

‎‏است؛ و کمال آن، تفکر در معانی و مفاهیم عرفیه است.‏

‏‏     دوم، قرائت خاصه است؛ و آن احضار حقایق لطایف کلام الهی است‏‎ ‎‏در قلب به قدر قوّت برهان یا کمال عرفان؛ و کمال آن، به وصول به بعض‏‎ ‎‏مراتب اسرار قرائت است.‏

‏‏     سوم، قرائت اصحاب معرفت است؛ و آن ترجمان مشاهدات خویش‏‎ ‎‏است پس از معرفت به حقیقت کلام و کتاب الهی.‏

‏‏     چهارم، قرائت اصحاب قلوب است؛ و آن ترجمان حالات قلبیه است‏‎ ‎‏پس از تحقق به بعض مراتب حقیقت قرآن.‏

‏‏     پنجم، قرائت اصحاب ولایت است؛ و از برای آن به طریق اجمال سه‏‎ ‎‏مقام است: اول، مقام ترجمان تجلّیات فعلیه است بر قلب ولیّ؛ دوم،‏‎ ‎‏ترجمان تجلّیات اسماییه است؛ و سوم، ترجمان تجلّیات ذاتیه. و در این سه‏‎ ‎‏مقام، قاریْ حمد و ثنای حقّ به لسان حقّ کند، زیرا که نمونۀ قرب نوافل از‏‎ ‎‏مقام تجلّیات افعالیه شروع شود: وَالله یَصیرُ لِسٰانَ الْعَبْد. پس، سالک حمد‏‎ ‎‏حقّ به لسان حقّ کند؛ چنانچه در قرب فرایض حقّ تعالی حمد خود به لسان‏‎ ‎‏عبد کند: وَالْعَبْدُ یَصیرُ لِسٰانَ الله ‏‎[1]‎‏: ‏‏عَلِیٌ عَیْنُ الله وَ یَدُالله و لِسٰانُ الله تَعٰالیٰ.‏‎[2]‎

‏‏    ‏‏و از برای هر یک از این مقامات نیز مراتبی است که بیان تفصیلی آن به ‏‎ ‎‏طول انجامد.‏

‏‏     ‏‏وصل: ‏‏پس، چون رفع حجاب کردی و فتح ابواب نمودی، داخل حریم‏‎ ‎‏کبریا شو و پناه ببر از شرّ شیطان قاطع طریق الی الله به مقام مقدس اسم‏‎ ‎‏جامع اعظم، ربّ انسان کامل، و او را از سر صدقْ رجیم خوان اگر او را در‏‎ ‎‏رفع ید در تکبیرات به دور افکندی و خود او و مظاهر او را رجم کردی. و این‏‎ ‎‏رجم را از رجم در رمی جمرات در حج، اکمل دان، چه که اینجا رمی به پشت‏‎ ‎‏ ‏

‏
‏‎

‎‏سر است و آنجا رمی به پیش رو؛ و آنجا به حجاره است و اینجا به اشاره؛ و‏‎ ‎‏حجاره توسل به اسباب است، و اشاره حکم به فنای آنها.‏

‏‏     پس، چون ترک کونین و طرح نشئتین کردی، خود را مخاطب به خطاب‏‎ ‎‏اَلاْنَ وَصَلْتَ اِلَیَّ فَسَمِّ بِاسْمی دان‏‏151‏‏؛ و الاّ خود را در سلک جنود شیطان و در‏‎ ‎‏شمار عبدۀ اوثان شمار. و چون خطاب الهی را به گوش بصیرت شنیدی و اذن‏‎ ‎‏دخول در حضرت یافتی، بسم الله گفته داخل شو. و اگر از روی اخلاص و‏‎ ‎‏حقیقت متذکر حقّ شدی و حقیقت اسم و مسمّا را به تعلیم ‏‏عَلَّمَ الاْسمٰاء‏‎[3]‎‎ ‎‏دریافتی، مشمول خطاب ‏‏ذَکَرَنی عَبْدی‏‏ شوی؛ و الاّ مطرود به ‏‏یٰا کٰاذِبُ،‏‎ ‎‏اَتُخٰادِعُنی‏‏ گردی. پس ساکت شو و منتظر خطاب ‏‏اَحْمَدَنی‏‏ حقّ شو. پس، از‏‎ ‎‏روی خلوص قلب و صفای باطنْ جمیع محامد را مقصور به حقّ کن، تا‏‎ ‎‏مشمول خطاب ‏‏حَمَدَنی عَبْدی‏‏ شوی؛ و الاّ به ‏‏یٰا مُنٰافِق‏‏ خود را مخاطب دان. و اگر‏‎ ‎‏حقّ را به رحمت رحمانیه و رحیمیه از روی حقیقت خواندی، مفتخر به ‏‏اَثْنیٰ‏‎ ‎‏عَلَیَّ عَبْدی‏‏ شوی. و چون ‏‏مٰالِکِ یَوْمِ الدّین ‏‏گفتی، منتظر ندایِ ‏‏مَجَّدَنی عَبْدی‏‎ ‎‏باش. و در ‏‏ایّاکَ نَعْبُدُ وَ ایّاکَ نَسْتَعین‏‏ خود را به خطاب حضوری از غیب تعیّنات،‏‎ ‎‏بلکه حجاب اسما و صفات، خارج دان تا عبادت و ثنا به لسانِ ذاتِ مفتقر،‏‎ ‎‏برای ذات مستغنی واقع شود. و اگر از اهل خصوصی و به ترک خویشتن‏‎ ‎‏مخصوصی، از حجاب خودی خارج شو تا لایق ‏‏هٰذٰا بَیْنی و بَیْنَ عَبْدی و‏‏ ‏‏لِعَبْدی ‏‎ ‎‏مٰا سَئَل‏‏ شوی. پس به لسان حقّ آنچه را حقّ برای تو قرار داده طلب کن؛ و تا‏‎ ‎‏آخر سوره که رسیدی، منتظر ‏‏هٰذٰا هُوَ الَّذی لِعَبْدی‏‎[4]‎‏ باش.‏

‏‏ ‏

‏‏[‏‏ کلام بعض اهل معرفت‏‏] ‏

‏‎     ‎‏و بعض اهل معرفت گویند: «چنانچه حمد تقسیم شده بین بنده و حقّ ـ‏‎ ‎‏چنانچه در حدیث نبوی‏‎[5]‎‏ است پس، از اول سوره تا ‏‏ایاک نعبد ‏‏از حقّ است‏‎ ‎‏ ‏

‏
‏‎

‎‏و ایاک نعبد و ایاک نستعین‏‏ مشترک بین حقّ و عبد است؛ و از آنجا تا آخر سوره‏‎ ‎‏مختص به عبد است همین طور نماز نیز بدین ترتیب منقسم است: پس سجود‏‎ ‎‏برای حقّ است خاصه، زیرا که عبد فانی است؛ و قیام برای عبد است، چون‏‎ ‎‏در خدمت مولا ایستاده؛ و رکوعْ حالت مشترکه است که در آن انوار الهیّه در‏‎ ‎‏موطن عبد ظاهر می شود.»‏‎[6]‎‏ انتهی.‏

‏‏    ‏‏نویسنده گوید: و نیز مادامی که عبد در کسوۀ عبودیّت است، نماز و‏‎ ‎‏جمیع اعمال آن از عبد است؛ و چون فانی در حقّ شد، جمیع اعمال او از حقّ‏‎ ‎‏است و خود را تصرفی در آنها نیست؛ و چون به صحو بعدالمحو و بقاء‏‎ ‎‏بعدالفناء نایل شد، عبادت از حقّ است در مرآت عبد. و این اشتراک نیست‏‎ ‎‏بلکه «امر بین الامرین» است.‏

‏‏     و نیز تا سالک است، عبادت از عبد است؛ و چون واصل شد، عبادت‏‎ ‎‏از حقّ است. و این است معنی انقطاع عبادت پس از وصول: ‏‏وَ اعْبُدْ رَبَّکَ‏‎ ‎‏حَتّی یَأْتِیَکَ الْیَقین؛‏‎[7]‎‏ اَیِ الْمَوتُ. و چون موت کلی و فنای مطلق دست داد،‏‎ ‎‏حقّ عابد است و عبد را حکمی نیست؛ نه آنکه عبادت نکند بلکه عبادت کند و‏‎ ‎‏کٰانَ الله سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ لِسٰانَهُ‏‎[8]‎‏ و آنچه بعض از جهلۀ از متصوّفه گمان‏‎ ‎‏کرده اند از قصور است ـ و چون عبد به خود آمد، عبادت از حقّ است در مرآت‏‎ ‎‏عبد واقع شود، و ‏‏اَلْعَبْدُ سَمْعُ الله وَ لِسٰانُ الله ‏‏ گردد.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎