در آن جا ذکر شد که نتیجه بررسی های علمی و دریافتن علل عدم پیروزی های نهضت های پیشین مثل قیام مشروطه، نهضت میرزا کوچک خان جنگلی و کلنل محمدتقی خان پسیان، توجه دست اندرکاران را به این امر مهم جلب کرد که:
اولاً ـ هر حرکت سیاسی و هر جنبش اجتماعی به منظور رهایی از وابستگی و استبداد در ایران، منهای مذهب محکوم به شکست است و ثانیاً ـ شروع حرکت باید بر سه محور تلاش های عقیدتی و سیاسی و قهرآمیز مبتنی باشد تا در نتیجه آن بتوان یک حرکت عمیق و سه بعدی را که کل جامعه را در بر خواهد گرفت سامان بخشد.
علل شکست قیام های گذشته بر این مبنی، به این دلیل بوده است که هر کدام از حرکت های گذشته یکی از این سه بعد را فاقد و لذا حرکتی در سطح و در نتیجه ناموفق بوده است. در مقیاس جامعه باید روی سه خط و از یک نقطه آغازین، به مثابه
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 276 حرکت بر روی سه بُعد طول و عرض و عمق یک مکعب به پیش رفت تا بتوان تحولات عظیم اجتماعی را پی افکند.
مطالب و دستاوردهای این بررسی را شهید بهشتی در یک سخنرانی در یکی از سمینارهای اتحادیه آلمان تحت عنوان مراحل اساسی یک نهضت مطرح نمود.
در جهت تحقق عینی بخشیدن به این نتایج مطالعاتی:
الف ـ در بعد عقیدتی فعالیت های علمی و فقهی توسط معدودی از یاران و شاگردان امام در حوزه آغاز گشت. از جمله تاسیس مدرسه حقانی به منظور پروراندن طلاب و روحانیونی که بتوانند به سلاح ایدئولوژی و فقه پویا مسلح بوده و نیازها و مقتضیات زمان را دریابند و راه حل ها را از متون و منابع فقهی استخراج کنند. در همین راستا آشنایی با مسائل اجتماعی، فراگرفتن زبان خارجی مطالعه و شناخت مکاتب اجتماعی حاکم بر روز و روزگار و نیز ارتباط پیوسته و سازنده با بزرگان دانشگاهی از جمله اهداف و برنامه های شاگردان امام قرار گرفت. ارتباط مستمر با رهبر قیام و دادن اطلاعات از شرایط جامعه به او و هم چنین گام هایی جهت روشن ساختن افکار دیگر مراجع پیوسته در دستور کار قرارداشت.
ب ـ در زمینه سیاسی: به منظور ارتقای بینش سیاسی مردم و جلب افکار عامه کارهای اصولی صورت گرفت. از رهگذر این رشد بینش اجتماعی در مردم، زمینه ها و ابزار تحریف عقاید و به بیراهه کشاندن افکار عامه به حداقل تنزل کرده و حضور مردم را در تمامی میادین نهضت تضمین و تامین کرد.
روشنگری های امام در کلیه مقاطع و در پی تحولات جامعه، افشای مسائل کامل و مربوط به فساد رژیم توسط شاگردان امام در کل جامعه و توسط بزرگان دانشگاهی در سطح روشنفکران، از زمره تلاش در این بُعد از حرکت اجتماعی باید قلمداد گردد.
افشاگری های دانشجویان خارج از کشور به دلیل فراهم بودن فضای سیاسی خاص و تماس موثر پیوسته آنان با محافل بین المللی و روشن کردن افکار عمومی غرب از تحولات درون کشور که از وابستگی به قطب های مسلط قدرت جهانی نشات می گرفت و بازتاب این مبارزات در داخل کشور توسط روشنفکران دانشگاهی و
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 277 حوزوی، خود موجب رشد افکار عمومی و آگاهی مردم به اوضاع سیاسی داخل کشور و جهان پیرامون می گردید.
فشار بر سازمان های بین المللی مدافع حقوق بشر و سازمان عفو بین الملل و صلیب سرخ جهانی در مقاطع مختلف، جهت دفاع از زندانیان سیاسی و محکومان دادگاهای نظامی ایران و اعتراض آنان به عوامل رژیم و آشنا ساختن مردم از نتایج این اقدامات، از دیگر عوامل رشد سیاسی مردم جامعه مان بوده است.
ج ـ در بعد قهرآمیز: باید زمینه هایی فراهم می آمد که در صورت لزوم بتوان با نیروی نظامی و انتظامی رژیم درگیر شد. در این چارچوب گرچه اتکای اصلی بر تسخیر بدنه ارتش می بود ولی علاوه بر آن لازم بود حداقل برای شکستن دیوارهای رعب و حاکمیت پلیسی رژیم، حرکت های ایذایی را در مقاطع مختلف ساماندهی کرد. البته باید توجه داشت که این امر غیر از مبارزات مسلحانه است که هیچگاه در ایران از اهداف قیام امام و رهروان ایشان نبود. در جهت تقویت قوای قهریه متناسب با دو بعد یاد شده قبل، حرکت هایی صورت گرفت که همه با آن آشنایی دارند و ذکر آن در این مقام ضرورتی ندارد. اجمالاً باید گفت که در جهت تربیت کادر آماده و پرورش یافته برای حرکت های نظامی، ایجاد پشتوانه قهرآمیز برای مبارزات سیاسی و عقیدتی مورد نظر بوده است.
هم چنین دیدیم که درست براساس همین تحلیل، امام موسی صدر توانست در لبنان با شرایطی کاملاً متفاوت با اوضاع آن روز ایران، قیام خود را بر همین ابعاد عقیدتی، سیاسی و نظامی استوار سازد.
تاسیس حرکت المحرومین، تاسیس مجلس اسلامی اعلای شیعیان و تاسیس ده ها سازمان و موسسه خدماتی، آموزشی، درمانی، فرهنگی و هنری وابسته به آن، تاسیس دارالافتای فقه جعفری و مدارس دینی وابسته به آن، ارتباط ارگانیک و پیوسته با آیت الله سیدمحمدباقر صدر، جهت تدوین مبانی فقه حکومتی و امور مستحدثه و نیازهای مبتنی بر مقتضیات زمان و مکان و بالاخره ایجاد سازمان نظامی امل، همه و همه جهت ایجاد یک قیام سه بعدی اجتماعی در مقیاس کل جامعه لبنان بوده است.
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 278 جالب توجه ارتباط پیوسته ای است که میان امام صدر و دکتر بهشتی از یکسو، امام خمینی و شهید سیدمحمدباقر صدر از سوی دیگر وجود داشته است.
ارتباط عمیق با سازمان آزادی بخش فلسطین و فراهم ساختن زمینه های آموزشی کادرهای ایرانی مسلمان جهت اقدام به عملیات قهرآمیز هرآینه در صورت ضرورت، در همین چارچوب قابل تحلیل و ارزیابی است.
جنبش عظیم فکری و فرهنگی حسینیه ارشاد توسط دکتر علی شریعتی، آیت الله مطهری در مقیاس روشنفکران و دانشگاهیان که در مدت کوتاهی عقده زدایی نسبت به آرمان های به اصطلاح آزادی بخش جنبش های مارکسیستی را باعث گردید و نیز بردن احساسات مذهب رهایی بخش از مساجد به حوزه های اندیشه ثمره این تحلیل جامعه شناختی بوده است.
موفقیت انجمن های اسلامی خارج از کشور در تلاش های علمی و عقیدتی برای مقابله با افکار الحادی کمونیستی، تحت هدایت و نظارت امام و کمک های بسیار موثر و بی بدیل و مستمر امام موسی صدر و حمایت های سازمانی دکتر بهشتی و مرکز اسلامی هامبورگ، و اقدام های دیگر از این قبیل، مرهون بازتابها و ثمرات حرکت سه بعدی مذهبی اجتماعی در ایران، بعد از 15 خرداد بوده است.
نتایج این نهضت در اندک مدتی کمتر از 15 سال در جامعه ایران و نیز کمتر از 10 سال در جامعه لبنان نمودار شد.
مسائل مربوط به لبنان را در جلد دوم به تفصیل مطرح کرده ام.
خاطرات سیاسی- اجتماعی دکتر صادق طباطباییج. 1صفحه 279