مقدمۀ ناشر
قرآن کریم، کتاب انسان‌سازی است. این جمله مشهور امام خمینی(س) بارها توسط رسانه‌‌های مختلف مطرح شده و به گوش همگان آشناست. و می‌توان گفت عصاره تمام اندیشه‌های قرآنی ایشان در همین جمله پرمعنا نهفته است.
به جرأت می‌توان گفت، امام بعد از عصر معصومین(علیهم السلام) محصول کاملی از تربیت و سازندگی قرآنی بود و انسان‌ساز بودن کتاب الهی را نخست در وجود خویش یافته بود. همین بینش بلند او در فهم قرآن و تفسیر و تأویل آن و عمل به آن و اجرای آن در جامعه تأثیر تامّ داشت.
حضرت امام(س) همچون سایر جنبه‌های شخصیتی‌اش که مملو از نوآوری و ابتکار است در زمینۀ تفسیر و فهم قرآن نیز گامی فراتر نهاد و تفاسیر موجود را دون شأن تفسیر خواند و به بیان دیگر، شأن تفسیر را بسیار بالاتر برد.
این شخصیت با جنبه‌های مختلف وجودی‌اش، خود را مدیون و مرهون قرآن می‌دانست و همواره و در همه روز و در چند نوبت به محضر قرآن می‌رسید و انس دائمی خود را با آن حفظ می‌کرد.
گرچه تسلط به علوم قرآنی و فنون تفسیر و دانش‌های پیش‌نیاز تفسیر، در راهیابی مفسر به معارف قرآن نقش عمده دارد، اما مهم‌ترین عنصر در فهم و توفیق در کشف مقاصد و اغراض آیات و سور و موضوعات، انس دائم با این کتاب الهی است. مرور منظم و همراه با تدبر و کلان‌نگری و هماهنگ‌بینی و ارتباط‌یابی آیات و سور، در کنار
مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 1مجموعه مقالاتصفحه ا تفکر و اندیشه در پشت صحنه و دلیل‌یابی استدلالات در آیات، و تحلیل و جزئی‌نگری در واژگان و جملات است که توان فهم قرآن را در مفسر افزایش می‌دهد و افرادی چون علامه طباطبائی(ره) و امام خمینی(س) را از دیگران جدا می‌سازد.
از این رو، تداوم این سیره در زندگی این مرد بزرگ، به او روحی قرآنی بخشید که این روح در تمامی حرکات و سکنات و پیام‌ها و درس‌ها و کتاب‌ها و آثار فرهنگی و سیاسی‌اش نمود یافت و غرض قرآن را که تشکیل جامعه‌ای برپایۀ توحید است، تحقق بخشید. امام برای تمام سطوح معرفتی جامعه دینی و حتی جامعه کفر و الحاد، معارف قرآن را با بیان‌ها و زبان‌های مختلف مطرح نمود. مفسرانی که سه نوع از تفاسیر مبسوط و متوسط و مفصل را ارائه کرده‌اند، کم نیستند، اما کمتر مفسری داریم که برای هر سه سطح معرفتی بتواند تفسیر قرآن ارائه کند. به بیان روشنتر باید گفت: تفاسیر به لحاظ معرفتی و سنگینی مباحث یا عمومی‌اند؛ مانند تفسیرنمونه و تفسیر نور و... و یا از آنِ خواص‌اند؛ مانند مجمع البیان و المیزان و تسنیم و ... و یا از آنِ اخص خواص‌اند؛ مانند بخش‌هایی از المیزان و تسنیم و تفاسیر ابن عربی و ملاصدرا. دلیل این امر این است که تغییر سطح بیان و سطح معرفتی برای مفسران بسیار سخت است و این فقط انبیا و معصومین(علیهم السلام) هستند که می‌توانند برای هر مخاطب، متناسب با سطح فهم او و با ادبیاتی متفاوت مطالب را القا کنند. امام راحل پس از معصومین(علیهم السلام) از جمله نادر شخصیت‌هایی است که در طول زندگی پربار خویش توانست میان این سه سطح جمع کند و برای اقسام مخاطبین سودمند باشد.
سخنرانی‌ها و بیانیه‌های ایشان دربردارنده برداشت‌هایی از قرآن کریم است که قابل فهم و توجه عموم مردم و مخاطبین قرار دارد و با ادبیات بسیار ساده‌ای بیان شده است. کتب فقهی و اصولی و آداب الصلاة ایشان دربردارندۀ بحث‌هایی از تفسیر و قرآن است که به زبان خواص نگاشته شده و تفسیر سوره حمد ایشان و برخی مباحث تفسیری در لابه‌لای کتب دیگرشان برای اخص خواص نگاشته و بیان شده و اندک افرادی توان استفاده و فهم کامل این نوشته‌ها را دارند.
مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 1مجموعه مقالاتصفحه ب از این رو می‌توان گفت: تعالی برهان فلسفی با تجلی اشراق عرفانی به همراه نور تام قرآنی چراغ راه امام بوده است تا همچون خواص مفسران در وادی فهم آن گام نهد و همچون اخص خواص آنان، در وادی تأویل قرآن حرکت نماید و علاوه بر ظواهر عامه فهم قرآن، در ظاهرِ ظاهر و باطنِ باطن آن هم غواصی نماید و دُرّهای ناب معارف را از آن بیرون کشد.
با توجه به آنچه گذشت بر حوزه‌های علمیه و افاضل رشته‌های علوم قرآن و تفسیر فرض است که کاوشی جدی و دقیق در اندیشه‌ها و آرا و تفاسیر قرآنی حضرت امام(س) انجام دهند، تا علاوه بر پیش رفتن دانش تفسیر و نوآوری در آن، جهانیان با این بعد از شخصیت امام(س) که ناشناخته مانده بیشتر آشنا شوند. کاری که پیش روست، یکی از نخستین گام‌ها، در راستای همین هدف است که نیازمند گام‌های بعدی و کامل‌تر است. این مجموعه در چند بخش کلی تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود:
الف. جایگاه و جلوه افکار و شخصیت قرآنی امام؛
ب. علوم قرآن و قرآن‌شناسی؛
ج. روش‌شناسی تفسیر و تأویل و فهم قرآن؛
د. تفسیر ترتیبی؛
هـ . تفسیر موضوعی و استنطاقی
در خاتمه یادکردِ چند نکته لازم است:
1. آنچه که پیش روی خواننده محترم قرار دارد، تلاشی است که با همکاری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) و مدرسه عالی امام خمینی(س) در راه معرفی اندیشۀ قرآنی آن بزرگ‌مرد مبذول داشته و با دعوت از محققان و قرآن‌پژوهان برتر داخلی و خارجی گامی کوچک در مسیر کشف و تبیین اندیشۀ قرآنی و تفسیری ایشان برداشته است. طبیعی است که فهم اندیشۀ شخصیتی چون امام(س) کار ساده‌ای نیست و به توان علمی و فنی بالایی نیاز دارد. از این رو ادعا این نیست که هرچه در این مقالات آمده، تابلوی راهنمای دقیق اندیشۀ ایشان است. بلکه مقالات از لحاظ
مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 1مجموعه مقالاتصفحه ج سطح، عمق و دربرگیرندگی بر آرای امام راحل(س) متفاوت است و خواننده آگاه، خود بر این امر واقف است.
2. مجموعۀ حاضر گزینشی از مقالات ارائه شده توسط محققان داخلی و خارجی به این همایش است که جلد اول آن به مقالات قرآنی محققان داخلی و جلد دوم آن به مقالات محققان خارجی اختصاص یافته است.
3. گرچه به لحاظ ترتیبی و کلاسیک تفسیر مطرح شده توسط امام راحل(س) حجم فیزیکی زیادی ندارد، لکن در زمینۀ موضوعی، آثار بسیاری از کتب و سخنرانی‌های مختلف ایشان می‌توان دریافت که تهیه یک تفسیر موضوعی از نگاه ایشان را نوید می‌دهد. امیدواریم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، به زودی به این مهم نیز همت گمارد.
4. در پایان از تمامی قرآن‌پژوهان و مفسران محترم قرآن که در تدوین این اثر ما را یاری نمودند، کمال تشکر را داریم و از خدا می‌خواهیم همه این عزیزان را از رهروان آن امام همام قرار دهد و در خدمت به قرآن کریم بیش از پیش موفق بدارد.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) ـ دفتر قم
مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی (س) ـ جلد 1مجموعه مقالاتصفحه د