خصال لازم برای تحقق این هدفها

‏‏خصال لازم برای تحقق این هدفها‏

‏‏     ‏‏حاکمی که می خواهد به وسیلۀ تشکیلات دولت و قدرت آمرانه ای که دارد هدفهای‏‎ ‎‏عالی اسلام را عملی کند، همان هدفهایی را که امام(ع) شرح داد، بایستی همان خصال‏‎ ‎‏ضروری را که سابقاً اشاره کردیم داشته باشد؛ یعنی، عالم به قانون و عادل باشد. به همین‏‎ ‎‏جهت، حضرت امیرالمؤمنین(ع) به دنبال فرمایشات خود در تعیین هدفهای حکومت به‏‎ ‎‏خصال لازم حاکم اشاره می فرماید:‏

‏‏     ‏‏الّلهُمَّ اِنّی أَوَّلُ مَنْ اَنابَ وَ سَمِعَ وَ أَجٰابَ. لَمْ یَسْبِقْنی الاَّ رَسُولُ الله ِ صلّی الله عَلَیهِ وَ آلِه بِالصّلاةِ.‏‎ ‎‏وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنّهُ لاٰ یَنْبَغی اَنْ یَکُونَ الْوالی عَلَی الْفُروُجِ وَ الدّماءِ وَ الْمَغانِمِ وَ الأَحْکامِ وَ إِمامَةِ‏‎ ‎‏الْمُسلِمینَ الْبَخیلُ. فَتَکُونَ فی أَموالِهِمْ نَهمَتُهُ.‏

‏‏     ‏‏خدایا، من اولین کسی بودم که رو به تو آورد؛ و (دینت را که بر زبان رسول الله (ص) جاری‏‎ ‎‏شد) شنید و پذیرفت. هیچ کس جز پیغمبر خدا(ص) در نمازگزاردن بر من سبقت نجست. و شما‏‎ ‎‏مردم خوب می دانید که شایسته نیست کسی که بر نوامیس و خونها و درآمدها و احکام و قوانین و‏‎ ‎‏پیشوایی مسلمانان ولایت و حکومت پیدا می کند بخیل باشد تا بر اموال مسلمانان حرص ورزد.‏

‏‏     ‏‏و لاَ الْجاهِلُ فَیُضِلَّهُم بِجَهلِهِ.‏

‏‏     ‏‏و باید که جاهل (و ناآگاه از قوانین) نباشد تا از روی نادانی مردم را به گمراهی بکشاند.‏

‏‏وَلاَالْجافِی فیقطعَهم بِجَفائِهِ، وَ لاَالْخائِفُ لِلدُّوَلِ فیَتَّخِذ قَوْماً دُونَ قَوْمٍ.‏

‏
‏‎

‎‏     ‏‏و باید که جفاکار و خشن نباشد تا به علت جفای او مردم با او قطع رابطه و مراوده کنند. و‏‎ ‎‏نیز باید که از دولتها نترسد تا با یکی دوستی و با دیگری دشمنی کند.‏

‏‏     ‏‏وَ لاَالْمُرْتَشی فِی الْحُکْمِ فَیَذْهَبَ بِالْحُقُوقِ وَ یَقِفَ بها دُونَ الْمَقاطِعِ، وَ لاَ الْمُعَطَّلَ لِلسُّنَةُ‏‎ ‎‏فَیُهْلِکَ الاُمَّةَ‏‎[1]‎‏.‏

‏‏    و باید که در کار قضاوت رشوه خوار نباشد تا حقوق افراد را پایمال کند و نگذارد حق به‏‎ ‎‏حقدار برسد. و نباید که سنت و قانون را تعطیل کند تا امت به گمراهی و نابودی نرود.‏

‏‏     درست توجه کنید که مطالب این روایت حول دو موضوع دور می زند: یکی «علم»، و‏‎ ‎‏دیگری «عدالت». و این دو را خصلت ضروری «والی» قرار داده است. در عبارت‏‎ ‎‏ولاالجاهل فیضلّهم بجهله روی خصلت «علم» تکیه می کند. و در سایر عبارات روی‏‎ ‎‏«عدالت»، به معنای واقعی، تأکید می نماید. عدالت به معنای واقعی این است که در‏‎ ‎‏ارتباط با دول و معاشرت با مردم و معاملات با مردم و دادرسی و قضا و تقسیم درآمد‏‎ ‎‏عمومی، مانند حضرت امیرالمومنین(ع) رفتار کند؛ و طبق برنامه ای که برای مالک اشتر‏‎[2]‎‏، و‏‎ ‎‏در حقیقت برای همۀ والیان و حکام، تعیین فرموده است‏‎[3]‎‏؛ چون بخشنامه ای است عمومی‏‎ ‎‏که فقها هم اگر والی شدند بایستی دستورالعمل خویش بدانند.‏

‏‎ ‎

‏‎

‎