نسبت بین نفس الامر، خارج و ذهن

‏‏نسبت بین نفس الامر، خارج و ذهن‏

‏‏ ‏

‏‏من خارجٍ أعمّ إذ للذهن عمّ‏  ‎ ‎‏کما من الذهنی من وجهٍ أعمّ‏

‏‏ ‏

‏‏نسب اربع مصطلح در منطق بین مفاهیم ملاحظه می گردد، مثلاً  گویند: بین مفهوم‏‎ ‎‏حیوان و انسان، عموم مطلق است، یعنی بر هر فردی که انسان صدق نماید، حیوان بر‏

‎

‏‏همان فرد صادق است، ولکن این عموم و خصوص من وجه بین نفس الامر و ذهن‏‎ ‎‏شبیه به آن است و مانند عموم مطلقی است که بین قضایا گویند.‏

‏‏مثلاً معنای اینکه قضیۀ ضروریه اخص از مطلقه است این نیست که به عین قضیۀ‏‎ ‎‏ضروریه، مطلقه هم گویند، بلکه معنای آن این است که مطلقه از همان ماده ای که‏‎ ‎‏ضروریه متحقق می شود تشکیل می گردد.‏

‏‏از آنچه ذکر شد مطلب در ما نحن فیه واضح می شود؛ زیرا معنای عموم مطلق در‏‎ ‎‏نفس الامر آن است که اشیایی که از خارجیات نیستند و ذهنیات هستند، نفس الامر آنها‏‎ ‎‏همان حاقّ حقیقت آنهاست که حقیقتی از موجودات در عالم ذهن است، مانند کلیات‏‎ ‎‏با وصف کلیت. و بعضی چیزهاست که از عالم خارج و در منظرۀ خارجیات به عمل‏‎ ‎‏می آید، نه اینکه نفس الامر، مانند «حیوان عالم»، یک مفهوم باشد که بر هر فردی‏‎ ‎‏بالسویه صادق باشد و مفهومی که بر فردی صادق است عین آن مفهومی باشد که بر‏‎ ‎‏فرد دیگر صادق است، و الاّ اگر چنین باشد، لازم می آید یک شیئی که از خارجیات‏‎ ‎‏است از ذهنیات باشد، و حال آنکه باید نفس الامرِ هر چیزی را از حاقّ حقیقت آن‏‎ ‎‏ملاحظه نمود.‏

‏‏بنابراین معلوم شد که این عموم و خصوص، همان عموم و خصوص یا عموم من‏‎ ‎‏وجه بین مفاهیم نبوده، بلکه شبیه آن است به لحاظ اینکه از حاقّ حقیقت هر فردی‏‎ ‎‏ملاحظه می شود، نفس الامریت بعضی ذهن و بعضی خارج است. مناط این است که‏‎ ‎‏باید متن واقع را ملاحظه نمود که مثلاً آیا این سبزی از سبزیِ چمنِ خارج است یا از‏‎ ‎‏سبزیِ چمنِ ذهن؟‏

‏‏مثلاً  کلیات با ملاحظۀ کلیت آنها از عالم ذهن و نفس الامر، در مورد آنها قیام در‏‎ ‎‏ذهن است. بنابراین اگر زیدی که در خارج ایستاده، تصور شود و به او حکم وجودی‏‎ ‎‏نشستن داده شود کذب است؛ چون مخالف متن واقعیت آن است.‏

‏‎

‎