اثبات واجب از طریق مطلق حرکت

‏‏اثبات واجب از طریق مطلق حرکت‏

‏‏اما از راه حرکت مطلق گفته اند: حرکت عبارت است از خروج من القوة الی‏‎ ‎‏الفعل‏‎[1]‎‏ و یا انتقال از مکانی به مکانی دیگر و چون حرکت یکی از حوادث است لابد‏‎ ‎‏باید به محرک غیر متحرک مستند باشد؛ زیرا معنای خروج از قوه به فعل واجد بودن‏‎ ‎‏شی ء نسبت به چیزی و صورت کمالیه ای است بعد از آنکه آن را فاقد بوده است.‏

‏‏البته شی ء در صورتی که فاقد کمالی باشد نمی تواند خود او آن را به خودش اعطا‏‎ ‎‏نماید؛ چون اگر بخواهد خود او معطی باشد، باید قبل از وجدان خودش واجد آن‏
‏‎

‎‏کمال باشد تا به خودش اعطا کند و اگر خودش قبلاً واجد بوده پس فاقد نبوده تا‏‎ ‎‏مستحق بخشش بوده و دور لازم آید.‏

‏‏بنابراین: با اینکه می بینیم حرکت اشیاء ضروری است ولی باید دیگری معطی و‏‎ ‎‏محرک باشد که این اشیاء را حرکت دهد. و هکذا در حرکت انتقالی از مکانی به مکان‏‎ ‎‏دیگر، آن انتقال و حرکت حادث است، پس باید غیر آن حرکت قوه ای در انسان باشد‏‎ ‎‏که موجب آن حرکت باشد. و اگر بگوییم برای متحرک محرک دیگری است، آن‏‎ ‎‏محرک دیگر یا خودش محرک بلامتحرک است و یا متحرک است با محرکیت غیر.‏‎ ‎‏اگر بگوییم آن محرک خودش غیر متحرک است پس واجب ثابت می شود و‏‎ ‎‏اگر بگوییم آن هم به محرک دیگری قبل از خود احتیاج دارد و هکذا، تسلسل‏‎ ‎‏لازم می آید.‏

‏‏و ما سابقاً گفتیم تسلسل در اینجا به دو راه علی نحو الترتب است: یکی اینکه این‏‎ ‎‏متحرک محرکی داشته و چون آن محرک خودش متحرک است، محرک لازم دارد و‏‎ ‎‏هکذا. پس علت این متحرک، حلقۀ اول از حلقه های متحرکین است، چون معلول،‏‎ ‎‏متحرکِ حلقۀ ثانی است، فلذا چنانکه سابقاً گفتیم باید معلول همان گونه که در حدوث‏‎ ‎‏محتاج علت است در بقا هم به علت احتیاج داشته باشد. پس محرک این متحرک باید‏‎ ‎‏موجود باشد و چون فرضاً حرکت خودِ آن محرک، معلول غیر است، پس آن محرک‏‎ ‎‏ثانی هم باید موجود باشد و همین طور هرچه از سلسله بالا رویم به خاطر حفظ‏‎ ‎‏معلول خود، بقاءً باید موجود باشد. بنابراین محرکهای بالفعل از ورای یکدیگر‏‎ ‎‏موجود و محیط و سابق بر یکدیگر بوده و از نظر وجود باید مقارن با هم موجود شوند‏‎ ‎‏و این تسلسل ترتبی باطل است. پس باید برای حرکت مبدأی تام التمام که حرکت بر‏‎ ‎‏او جایز نباشد و تمام فعلیات در او به نحو اتمّ و اکمل من ازل الآزال الی ابد الآباد در‏‎ ‎‏لایزال و لم یزل بوده، وجود داشته باشد که محرک غیر متحرک باشد و آن عبارت از‏‎ ‎‏ذات اقدس ذوالجلال است یا محوّل الحول و الاحوال!‏

‏‎

‎