اثبات توحید فعلی با برهان عقلی
این است که باید در بیان توحید فعلی با برهان عقلی یا سمعی سخن بگوییم، با ادلۀ سمعیه نمی توان عقیدۀ جزمی پیدا کرد، گرچه دلیل سمعیِ سورۀ مبارکۀ توحید از امتن براهین عقلیه است ولکن محتاج بیانی است که با آن چند مطلب با برهان عقلی ثابت می شود:
1ـ توحید ذات. 2ـ واحدیت.
3ـ احدیت. 4ـ صمدیت.
وبالجمله: ما سابقاً گفتیم: باید واجب الوجود بالذات واجب الوجود من جمیع الجهات باشد. واجب در ذات باید واجب در علم و واجب در فیاضیت باشد. وجود واجب، ازلی و ابدی و قدیم است، علم او هم ازلی و فیض او هم ازلی است. ماهیاتی که وجود نمی یابند به واسطۀ نقصان در فاعلیتِ فاعل نیست، بلکه او تام الفاعلیه بوده و
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 80
ماهیات ممتنعة الوجود مثل اجتماع نقیضین قابلیت قبول فیض را ندارند. واجب الوجود در فاعلیت ناقص نیست که این ماهیات وجود پیدا نمی کنند، بلکه این ماهیات بطلان محض بوده و نمی توانند فیض را نگه بدارند.
بالجمله: هر چیزی که قابلیت وجود و افاضۀ فیض الهی را داراست، افاضۀ فیض بر او واجب بوده و تعطیل فیاضیت محال است، پس تأخر وجودات به این جهت است که باید مواد، مراحلی را سیر کرده تا قابل اخذ فیض باشند و به محض اینکه ماده قابل گردید، تام الفاعلیه او را ایجاد می نماید؛ لذا اگر دو واجب فرض کنیم، باید هر دو تام الفاعلیه بوده و هر کدام مستقلاً موادی را که قابل اخذ فیض می باشند، ایجاد نمایند و یکی از آن دو نمی تواند کار را به دیگری محول نموده و به او بگوید من خسته شده ام و فاعلیت آن مادۀ قابله به عهدۀ تو باشد، زیرا ایجاد فعل برای واجب الفاعلیه واجب است و واجب تام الفاعلیه است. و اگر دو علت مستقلۀ الهیه بر چیزی توارد نمایند، افساد و ابطال لازم می آید و موجودیت موجود محال می شود و هیچ موجودی وجود پیدا نمی کند و لذا ابطال موجودات و افساد فعل الهی لازم می آید، پس باید فاعل الهی و معطی الوجود، یک وجود واجب باشد.
این است بیان:
و فی کل شی ءٍ له آیة تدلّ علی أ نّه واحد
و معنای:
هر گیاهی که از زمین روید وحده لا شریک له گوید
و بالجمله: با این بیان ثابت شد که شرکت در فعل الهی ممکن نبوده و محال است که حضرت احدیت عقل اول را مثلاً خلق نموده و به او بفرماید: به همراهی تو در خلقت اشیاء دیگر فعالیت می کنیم، چنانکه محال است فعل الهی را به او تفویض نماید.
بنابراین: با این بیان اثبات نمودیم که باید فعل الهی لا شریک فیه و لا تفویض فیه
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 81
باشد و ان شاء الله در مباحث آتیه کیفیت حدوث کثرت در عالم را که از مسائل غامضۀ حکْمیه است، ذکر خواهیم کرد.
تقریرات فلسفه امام خمینی (س)(ج. 2)صفحه 82