توضیحی پیرامون بعض احادیث وارده در نفی صفات

‏‏توضیحی پیرامون بعض احادیث وارده در نفی صفات‏

‏‏و اما راجع به عباراتی از احادیث که در روایات صدوق‏‎[1]‎‏ نقل شده و غرور قاضی‏‎ ‎

‎

‏‏سعید هم مستند به آنهاست، مثل اینکه از امام ‏‏علیه السلام‏‏ منقول است: أ نّه عالم ای لیس‏‎ ‎‏بجاهل، و أ نّه قادر ای لیس بعاجز‏‎[2]‎‏ می گوییم: نکتۀ تعبیر ائمه ‏‏علیهم السلام‏‏ از معارف به این‏‎ ‎‏الفاظ بدبختی ماست که اغلب محدثین هم به آن التفات ننموده و به بعضی از اخبار و‏‎ ‎‏احادیث مقید شده اند که بر موازین علمی منطبق نیست. و آن بدبختی عبارت است از‏‎ ‎‏اینکه در زمان ائمه ‏‏علیهم السلام‏‏ کسانی که هنوز احکام وضو و نماز را یاد نگرفته بودند‏‎ ‎‏می آمدند و بعضی از مسائل راجع به صفات احدیت را از حضرات سؤال می کردند و‏‎ ‎‏چون حقیقةً ممکن نبود معارف را کما هو حقه به آنها تفهیم نمود؛ زیرا طرف خطاب‏‎ ‎‏که ملا صدرا نبود تا بتواند معارف را از حضرات تحویل گرفته و قبول کند، لذا تا آن‏‎ ‎‏اندازه که ممکن بود حضرات سائلین را از خطر می رهانیدند و اگر می خواستند تمام‏‎ ‎‏مراتب توحید و معارف را کما هو حقه بیان نمایند، سائلین به واسطۀ قصور فهم در‏‎ ‎‏خطر می افتادند. حضرت صادق ‏‏علیه السلام‏‏ چه کند با اشخاصی که اگر به معنای حقیقی علم،‏‎ ‎‏می فرمود: «الله عالم» چون در ذهن سائلین سبق تحقق ذات بر وصف علم مرکوز‏‎ ‎‏بوده، از آن حدوث می فهمیدند و علم را حدوثاً، زاید بر ذات می دانستند. لذا حضرات‏‎ ‎‏به خاطر صون از این مرتبه به این اندازه که سائل بداند و معتقد باشد که «ا نّه لیس‏‎ ‎‏بجاهل» کفایت می فرمودند. و این مرتبۀ نازله از اعتقاد در توحید و معارف کفایت‏‎ ‎‏می کند.‏

‏‏از اینجاست که در بعضی از احادیث علم و حیات از اوصاف ذات گرفته شده‏‎[3]‎‏ و‏‎ ‎‏اراده از اوصاف زاید بر ذات دانسته شده،‏‎[4]‎‏ با اینکه اگر اراده از ذات متأخر باشد ما با‏‎ ‎‏طبیعیین چندان فرقی پیدا نمی کنیم، زیرا لازمۀ این حرف این است که اشیاء بلا اراده و‏‎ ‎

‎

‏‏اختیار صادر شده باشند. پس اگر ما بخواهیم در مورد معارف بدانیم که ائمه ‏‏علیهم السلام‏‏ به چه‏‎ ‎‏نحوه حقایق را به طوری که واقعیت است بیان فرموده اند، بهترین لسان، ادعیۀ آنهاست‏‎ ‎‏که در بعضی از مناجاتها و دعاها معارف را کما هو حقه بیان نموده اند، البته سرّش هم‏‎ ‎‏معلوم است و آن این است که ادعیه مقام اظهار حقیقت بوده بدون اینکه سائل کوتاه‏‎ ‎‏فهمی در میان باشد.‏

‏‏باید در ذیل این مقام به این بحث توجه کرد که: «الارادة هی الرضا بالمراد و الوجود‏‎ ‎‏الصرف عین الرضا و العشق بذاته و بآثاره».‏

‏‏والحاصل: چون که حضرت احدیت عین العلم و الخیر و الطلب است، از این‏‎ ‎‏حیث عاشق و محب است و از حیث اینکه عین الخیر و محض الحُسن و البهاء است‏‎ ‎‏عین المعشوقیة و المطلوبیة است.‏

‏‎

‎