قضیه موسی و خضر در قرآن

‏‏قضیۀ موسی و خضر در قرآن‏

‏‏حضرت موسی ‏‏علیه السلام‏‏با آن مقام و عظمتی که در رسالت داشت وقتی روی منبر نظری‏‎ ‎‏به خود کرد و گفت: آیا اعلم از من روی زمین هست؟ به او اشاره شد که همین الآن از‏‎ ‎‏منبر پایین بیا و نزد آن کسی که ما به او خصوصی تعلیمها کرده ایم برو و تعلم کن. پایین‏‎ ‎‏آمد و ننشست و گفت: ننشینم مگر او را پیدا کنم و با آن رفیق خود آمد تا به آن شخص‏‎ ‎‏رسید.‏‎[1]‎

‎

‏‏ببین با چه تعبیری به او التماس می نماید: ‏‏«‏‏قَالَ لَهُ مُوسَی هَلْ أتَّبِعُکَ عَلَی أنْ تُعَلِّمَنِ‏‎ ‎‏مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً‏‏»‏‏.‏‎[2]‎

‏‏شهید‏‎[3]‎‏ می گوید: یازده ادب از آداب متعلم در این آیۀ شریفه هست.‏‎[4]‎‏ البته شاید‏‎ ‎‏انسان بتواند بگوید: امر به تعلم تنها برای چیزهایی که در ظاهر شنیده می شود نیست،‏‎ ‎‏بلکه شاید یکی از تعلمها قضیۀ «امر بین الامرین» باشد چنانکه می بینی در یک مورد‏‎ ‎‏می فرماید: ‏‏«‏‏فَأرَدْتُ‏‏»‏‎[5]‎‏ و در مورد دیگر ‏‏«‏‏فَأرَدْنَا‏‏»‏‎[6]‎‏ و در جای دیگر ‏‏«‏‏فَأرَادَ رَبُّکَ‏‏»‏‎[7]‎‎ ‎‏می فرماید. انسان دارای سه مقام است؛ در مقام اول، در صرف کثرات و در بحر انانیت‏‎ ‎‏مستغرق است و می گوید: من گفتم، من کردم، من اراده نمودم.‏

‏‏قدری که ترقی می کند می بیند تنها او نیست دست دیگری هم در کار است و‏‎ ‎‏می گوید: ‏‏«‏‏فَأرَدْنَا‏‏»‏‏ و چون بالاتر می رود می بیند چیزی ندارد و هیچ است و همۀ‏‎ ‎‏قهاریت مال اوست؛ اراده، ارادۀ اوست.‏

‏‏بلی در این مقام است که از روی معرفت نگاه می کند ونقص وعیب وتعییب و‏‎ ‎‏تنقیص و احداث کردن را که امر عدمی است به خودش نسبت می دهد و می گوید:‏‎ ‎‏«‏‏فَأرَدْتُ‏‏»‏‏.‏

‎

‏‏و در جایی که امر خشیت است که امری متشابک از وجود و عدم است چون‏‎ ‎‏خشیت ادراک ناملایم است و ادراک عقلانی کمال است، من و غیر را در کار می آورد و‏‎ ‎‏می گوید ‏‏«‏‏فَأرَدْنَا‏‏»‏‏ تا عدم از او و کمال از غیر باشد.‏

‏‏و در آنجا که صرف کمال و کنز خالص است ‏‏«‏‏فَأرَادَ رَبُّکَ‏‏»‏‏ می گوید؛ چون مقام،‏‎ ‎‏مقام انانیت نیست؛ انانیت در جایی است که نقصی باشد و یا نقصی با کمال متشابک‏‎ ‎‏باشد که بتوان آن را به اعتبار کمالش به صرف الکمال نسبت داد چنانکه در ‏‏«یا من‏‎ ‎‏جعل الظلمات والأنوار ویا من خلق الظل والحرور»‏‎[8]‎‏ جعل به نور که مخلوق بالاصاله‏‎ ‎‏است و به ظلّ که اگر نور نباشد او هم پیدا نمی شود تعلق گرفته است. و اگرچه ظلّ امر‏‎ ‎‏عدمی است، ولی چون عدم متشابک با وجود است لذا جعل به ظلّ هم متعلق شده و‏‎ ‎‏ظلّ مخلوق و مجعول بالعرض می باشد.‏

‏‎

‎