دو اشکال صعب العلاج

‏‏دو اشکال صعب العلاج‏

‏‏شبهۀ اول اینکه: ما حوادثی را در عالم می بینیم و خیلی از موجودات حادث‏‎ ‎‏می باشند، اگر علت آنها قدیم است چطور بین قدیم و حادث ربط درست می شود؟‏‎ ‎‏چرا که اگر علت قدیم باشد، معلول آن هم باید قدیم باشد و گرنه انفکاک معلول از‏‎ ‎‏علت لازم می آید و آن محال است.‏

‏‏اگر علت آن حادث است به آن نقل کلام می کنیم و پیوسته لازم می آید که یک رشته‏‎ ‎‏و سلسله حوادث غیر متناهی بالفعل که مترتب بر یکدیگرند باشد و این همان تسلسل‏‎ ‎‏است و اگر به یک قدیمی منتهی شوند، دوباره اشکال ربط حادث به قدیم زنده‏‎ ‎‏می شود، پس یا باید همۀ اینها قدیم باشند و یا باید سبب اینها حادث باشند و گرنه ربط‏‎ ‎‏حادث به قدیم ممکن نیست.‏

‏‏شبهۀ دوم این است که: اگر مبدأ ثابت است چگونه تغیر در معلول حاصل می شود؟‏‎ ‎‏پس یا باید مبدأ هم متغیر باشد و یا باید معلول متغیر نباشد.‏

‏
‏‎

‎‏و بالجمله: در مسألۀ ربط حادث به قدیم دچار دو اشکال نزدیک به هم هستیم.‏

‏‏توضیح شبهۀ اول این است که: چنانکه متکلم در معنای حدوث می گوید: حادث‏‎ ‎‏چیزی است که بعد از سبق عدم، موجود شود،‏‎[1]‎‏ پس اگر بگوییم حوادث و موجودات‏‎ ‎‏حادثه به علت قدیم مربوط هستند انفکاک معلول از علت تامه لازم می آید و آن محال‏‎ ‎‏است و اگر بگوییم: حادث به قدیم مربوط نیست و قدیم، مربوط الیه برای حادث‏‎ ‎‏نیست، خلاف فرض است و اگر بگوییم: علت این حوادث و موجودات حادثه، یک‏‎ ‎‏سلسله از علل حادث دیگری است، این هم باطل است؛ زیرا این فرض موجب‏‎ ‎‏تسلسل است و گرچه بطلان تسلسل هم ثابت نشود ـ چنانکه بر هر دلیلی که بر بطلان‏‎ ‎‏تسلسل اقامه شده، کسی ایرادی نموده است،‏‎[2]‎‏ البته اثبات صانع به بطلان تسلسل‏‎ ‎‏محتاج نیست، مگر در دلیلی که برای متکلمین بسیار خوب است ـ لیکن چون ثبوت‏‎ ‎‏علت قدیم و واجب الوجود برای اشیاء مفروغ منه است و ثابت شده که علة العلل‏‎ ‎‏قدیم است؛ لذا نمی توانیم این حوادث را به علت قدیم ربط دهیم. پس چگونه باید به‏‎ ‎‏این اشکال که علت قدیم معلول حادث داشته باشد پاسخ داد؟ در صورتی که ارادۀ‏‎ ‎‏خدا، که عین وجود اوست، ازلی و قدیم است.‏

‏‎

‎