اسامی هیولی

‏‏اسامی هیولی‏

‏‏ ‏

‏‏اسامی هیولی در اصطلاح به واسطۀ اعتباراتی که ذکر می شود از حیث مفهوم‏‎ ‎‏مختلف است، یعنی هیولی بر چند معنی اطلاق می شود و هر یک از این اطلاقات به‏‎ ‎‏خاطر اعتبار خاصی است:‏

‏‏الف) عنصر: بر هیولی عنصر اطلاق می شود از حیث اینکه بین هیولی و صور التیام‏‎ ‎‏واقع می شود. و به عبارت دیگر: از این جهت که ترکیب از هیولی شروع می شود، مثلاً‏‎ ‎‏هیولی با صورت جسمیه و صورت معدنیه و غیر آن ملتئم می شود.‏

‏‏ب) اسطقس: به هیولی اسطقس گفته می شود؛ چون ترکیب به سوی آن منتهی شده‏‎ ‎‏ومنحل می شود، یعنی اگر بخواهیم ترکیبی را که واقع است به اجزاء منحل نموده و آن‏‎ ‎‏را از هم باز کنیم، آنچه در پایان باقی می ماند هیولی است.‏

‏‏ج) موضوع: به هیولی موضوع گفته می شود از این حیث که نسبت به قبول صورت‏‎ ‎‏بالفعل است، پس موضوع بین سه چیز مشترک می باشد:‏

‏‏1ـ هیولی، به این اعتبار که هیولی نسبت به قبول صورت بالفعل بوده و الآن‏‎ ‎‏صورت مورد قبول اوست.‏

‏‏2ـ موضوع عرض، یعنی محل مستغنی از حالّ که در مقابل عرض است که‏‎ ‎‏استقلال ندارد.‏

‏‏3ـ موضوع، یعنی آنچه در مقابل محمول قرار دارد.‏

‏‏د) هیولی: و آن از این حیث اطلاق می شود که هنوز به صورتی تلبس پیدا نکرده و‏

‏
‏‎

‎

‏‏دارای قوۀ تلبس است، یعنی می تواند صورت را قبول کند.‏

‏‏ه) طینت و ماده: طینت و ماده از حیث اشتراک هیولی بین صوری که استعداد آنها‏‎ ‎‏را داراست، اطلاق می گردد.‏

‏‏شیخ در اوایل سماع طبیعی ‏‏شفا‏‏ گفته است: هیولی از این جهت که بالقوه قابل‏‎ ‎‏صورت یا صوری است، هیولی نامیده می شود.‏‎[1]‎

‏‏مخفی نماند: تردیدی که در عبارت وی هست که گفته است: «قابلة لصورة أو‏‎ ‎‏لصور» به این منظور است که هیولای فلک فقط قابل یک صورت است ولی هیولای‏‎ ‎‏این عالم قابل صور متعدده است.‏

‏‏و از این حیث که هیولی بالفعل حامل صورت است موضوع نامیده می شود و‏‎ ‎‏موضوع در اینجا به معنای موضوعی که آن را در منطق به عنوان جزء رسم جوهر اخذ‏‎ ‎‏کرده ایم و گفته ایم جوهر آن است که «اذا وجد وجد لا فی الموضوع» نیست؛ چون‏‎ ‎‏هیولی به آن معنی موضوع نیست، چون آن موضوع از حالّ و عرض مستغنی است‏‎ ‎‏ولی هیولی از حالّ و صورت مستغنی نیست.‏

‏‏و از این حیث که هیولی بین همۀ صور مشترک است ماده و طینت نامیده می شود و‏‎ ‎‏از این جهت که به واسطۀ تحلیل، انحلال به سوی او حاصل می شود و هیولی جزء‏‎ ‎‏بسیط قابل صورت از مجموع مرکب است، اسطقس نامیده می شود و همچنین به هر‏‎ ‎‏چیزی که در خصوص انحلال ترکیب به سوی آن مانند هیولی است، اسطقس گویند‏‎ ‎‏مثل آب و آتش و خاک و باد که موالید ثلاثه یعنی معدن و نبات و حیوان به سوی آنها‏‎ ‎‏منحل می شوند. و از این حیث که ترکیب از هیولی شروع می شود به آن عنصر‏‎ ‎‏گویند.‏‎[2]‎

‏‏و چه بسا این فرقها را مراعات نمی کنند: چنانکه صدر المتألهین فرموده است: چه‏‎ ‎‏بسا علما این اصطلاحات را ترک کرده و لفظ هیولی را بر آن جزء قابلی که برای فلک‏

‏
‏‎

‎

‏‏هست اطلاق می کنند؛ گرچه آن قابل همیشه بالفعل است و صورت فلکیه را دائماً‏‎ ‎‏قبول کرده است و اگر اصطلاح رعایت شود باید به آن موضوع گفته شود.‏

‏‏همچنین به همان جزء فلک، ماده هم می گویند، با اینکه هیولای هر فلکی به‏‎ ‎‏صورت فلکیه همان فلک اختصاص دارد.‏‎[3]‎

‏‏به موضوع عرض و همچنین به متعلق نفس هم ماده می گویند و به آن مادۀ بالمعنی‏‎ ‎‏الاعم گفته می شود و اینکه می گویند: «کل حادث له مادة و مدة» از همین باب است.‏

‏‎

‎