نقد حجت اول

‏‏نقد حجت اول‏‎[2]‎

‏‏این حجت تام و تمام است، ولیکن با این حجت نمی شود تجرد نفوس کلیۀ‏‎ ‎‏افراد بشر را اثبات کرد، برای اینکه علم به بسایط در نوع جماعت بشر اتفاق‏‎ ‎‏نمی افتد، بلکه به عدّۀ مخصوصی که عارف بالله هستند اختصاص دارد و با برهان‏‎ ‎‏مذکور تنها تجرد نفوس ایشان اثبات می شود. و اما برای عامۀ مردم در‏‎ ‎‏این گونه بسایط، فقط یک مفهومی حاصل است، آنها از حقیقت ذات، خبری ندارند،‏‎ ‎‏بلکه دلشان در معرفت به الله ، به آن مفهوم ذهنی که بیش از مفهوم الله چیزی‏‎ ‎‏نیست، خوش است.‏

‏‏بلی، برای نفوس عارفین بالله ، فیض عظیم حقیقت ذات به اندازۀ وسعت و تجردی‏‎ ‎‏که پیدا کرده اند، حاصل است و به اندازۀ قابلیت فهم، به حسن محبوب نایلند. البته نوع‏‎ ‎‏بشر دارای صور خیالیه هستند؛ گرچه نمی توانند با مرتبۀ تجرد تام عقلانی، اشیاء را‏‎ ‎‏بفهمند. و چون صور خیالیه دارند در نتیجۀ بحث ـ که معاد است و ما برای معاد این‏‎ ‎‏منزل را طی می کنیم ـ فرق نمی کند؛ به جهت اینکه اگر بشر به مرتبۀ تجرد خیالی ـ که از‏‎ ‎‏ماده مجرد باشد و از مقدار وشکل مجرد نباشد ـ برسد در مبحث معاد، معاد برای او‏‎ ‎‏ثابت می شود.‏

‏‏از این رو ما قائلیم: حتی از حیوانات، آنها که به تجرد خیالی رسیده اند، محشور‏‎ ‎‏می شوند.‏‎[3]‎

‏‎ ‎

‏‎

‎