جواب از اشکال بنا بر مبنای قوم

‏‏جواب از اشکال بنابر مبنای قوم‏

‏‏مرحوم آخوند از این سؤال خواجه  ‏‏رحمه الله‏‏ دو جواب فرموده است: یک جواب از قوم‏‎ ‎‏است با تنقیحی که به وسیلۀ آخوند در آن به عمل آمده است و آن عبارت است از‏‎ ‎‏اینکه: بعد از آنکه ماده تصفیه شد و لطیف گردید، و سیر کمالی خود را به آن اندازه ای‏‎ ‎‏که لازم بود نمود تا به مقامی رسید که لایق شد برای آنکه یک متصرفی باشد که در آن‏‎ ‎‏تصرف نموده و انتظامات آن را حفظ نماید، با زبان استعداد خود، این چنین متصرفی‏‎ ‎‏را که فقط جهت تصرفی داشته باشد از مبدأ جواد می خواهد و آن واهب العطایا هم با‏‎ ‎‏علم ازلی خود این تقاضا را می داند و همچنین می داند که این چنین متصرفی که‏‎ ‎‏انتظامات مادۀ سائله را حفظ می کند، لازم است که جهت روحانیت هم داشته باشد و‏‎ ‎‏تصرف، موقوف بر این تجرد عقلانی است؛ لذا یک موجودی که ذاتاً مجرد و فعلاً‏‎ ‎‏مادی باشد خلق فرمود تا در این ماده تصرف داشته باشد.‏

‏‏آخوند می گوید: من این جواب را در گذشته تبعاً للقوم دادم که آنها هم به این نحو‏‎ ‎‏جواب داده اند، ولیکن از من تنقیحی به عمل آمده است، ولی فعلاً می بینم که بر اساس‏
‏‎

‎‏عقیده ای که در باب پیدایش نفس دارم، جواب دیگری سزاوار است.‏‎[2]‎

‏‎

‎