استحاله تناسخ در موت طبیعی و اخترامی

‏‏استحالۀ تناسخ در موت طبیعی و اخترامی‏

‏‏علی کل حال: به موت طبیعی و یا به فوت اخترامی، تناسخ ممکن نیست. اما در‏‎ ‎‏موت طبیعی چنانکه گفتیم وقتی که نفس مستقل شد و از افق طبیعت ذاتاً گذشت،‏‎ ‎‏دیگر ممکن نیست آن را بیاوری و طبیعی اش کنی؛ چیزی که ذاتاً مستقل شده، چگونه‏‎ ‎‏ذاتاً غیر مستقل می شود؟‏

‏‏و اما در موت اخترامی هم به اندازه ای که نفس، تجرد حاصل نموده است، امکان‏‎ ‎‏ندارد دوباره آن را وارد ماده ای نمود که نفس قبل از رسیدن به اولین مرتبۀ تجرد‏‎ ‎‏می توانست صورت آن ماده باشد. و به عبارت دیگر: امکان ندارد نفس، دوباره در‏‎ ‎‏درجه ای قرار بگیرد که کمتر از لمس کرم خراطین شود.‏

‏‏و به بیان دیگر: باید برای نفس آن چنان مرتبۀ ضعیفی از تجرد تعیین شود که بتواند‏‎ ‎‏به ماده ای که فعلاً لیاقت پیدا کرده است که اول درجۀ نفس به او افاضه شود افاضه‏‎ ‎‏گردد، و این غیر ممکن و محال است.‏

‏‏و علاوه بر همۀ اینها: حرکت جوهریه فریاد می زند که نفس هر ماده باید از تبدلات‏‎ ‎‏و ترقیات آن ماده به عمل آید، پس تناسخ ابداً ممکن نیست و حتی در حد شبهۀ‏
‏‎

‎‏صادقی که در عقول ممیزه و رشیده مطرح باشد نیز نیست و این از محالات واضحۀ‏‎ ‎‏عالم است، اگر این مقدماتی را که ما گفتیم و برهانی نمودیم در نظر گرفته شود.‏

‏‎

‎