هنر دینی، مهمترین پشتوانه تمدن بشری – استاد نصرالله ایسانوویچ

‏‏اشاره‏

‏‏همزمان با برگزاری کنفرانس بوسنی‏‎ ‎‏هرزه‌‌‌ گوین و چشم‌‌‌ انداز آینده آن که در‏‎ ‎‏شهریور ماه سالجاری در دفتر مطالعات‏‎ ‎‏و تحقیقات وزارت امور خارجه برگزار‏‎ ‎‏شد گفتگویی داشتیم با دو تن از شرکت‌‌‌ ‏‎ ‎‏کنندگان در کنفرانس بنامهای ‏‏«استاد‏‎ ‎‏نصرت ایسانوویچ»‏‏ رئیس دانشکده‏‎ ‎‏اسلامی «زنیت» و مدرس «تاریخ تمدن‏‎ ‎‏اسلامی» و استاد ‏‏«ابراهیم کارازاویچ»‏‎ ‎‏مدرس «تاریخ هنر» که توجه خوانندگان‏‎ ‎‏عزیز را به متن این دو مصاحبه کوتاه‏‎ ‎‏جلب می‌‌‌ کنیم.‏

[[column]]

[[column]]

‏
‏‏حضور: یکی از رویدادهای مهم‏‎ ‎‏انقلاب اسلامی ایران این بود که‏‎ ‎‏رهبری نهضت به دنبال عدم امکان‏‎ ‎‏استقرار در کشورهای منطقه تصمیم‏‎ ‎‏گرفتند از پاریس انقلاب ایران را‏‎ ‎‏هدایت کنند. در آن زمان، زندگی‏‎ ‎‏ساده، زهد و نفوذ معنوی امام، حتی‏‎ ‎‏مردم و رسانه‌‌‌ های گروهی غرب را به‏‎ ‎‏شدت تحت‌‌‌ تأثیر قرار داده بود، و از‏‎ ‎‏آن پس، انقلاب اسلامی و شخصیت‏‎ ‎‏رهبری آن همواره کانون توجه غرب‏‎ ‎‏بوده است. شما به عنوان یک صاحب‏‎ ‎‏‌‌‌ نظر در مسائل هنری و فرهنگی‏‎ ‎‏غرب، چه تصوری از شخصیت و‏‎ ‎‏اندیشه‏‎‌‌‌ ‎‏های امام خمینی(س) دارید.‏

‏‏کارازاویچ: ‏‏بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم ‏‎ ‎‏متاسفانه من تا قبل از پیروزی از جنبش و‏‎ ‎‏حرکت امام خمینی اطلاعی نداشتم. در‏‎ ‎‏واقع پس از پیروزی انقلاب، این مخالفت‏‎ ‎‏غرب و تبلیغات رسانه‌‌‌ های غربی علیه‏‎ ‎‏انقلاب ایران بود که ما را به حقانیت انقلاب‏‎ ‎‏ایران و شخصیت انقلابی و سازش‌ناپذیر‏‎ ‎‏رهبری آن دلالت نمود. حضرت امام مردی‏‎ ‎‏بسیار قدرتمند و دانشمندی صاحب‌‌‌ نظر و‏‎ ‎‏متفکر بزرگی است که در جهان اسلام ظاهر‏‎ ‎‏شد و مسلمانان را به راه خدا و برپایی‏‎ ‎‏حکومت اسلامی و وحدت کلمه دعوت‏‎ ‎‏کرد، و در ایران حکومت اسلامی بنیان نهاد.‏‎ ‎
‏‎

‎
‏‏بعد از اینها بود که ما متوجه شدیم آرمانهای‏‎ ‎‏این مرد بزرگ، یک ارزش در سطح جهان‏‎ ‎‏است.‏

‏‏حضور: بدون تردید یکی از‏‎ ‎‏آرمانهای والای امام خمینی که خود‏‎ ‎‏از منادیان حق بودند و همیشه انسان‏‎ ‎‏معاصر را به حق دعوت‏‎ ‎‏می‌‌‌ فرمودند، تربیت و خودسازی‏‎ ‎‏انسان معاصر به گونه‌‌‌ ای بود که مورد‏‎ ‎‏عنایت و توجه ویژۀ حضرت حق قرار‏‎ ‎‏گیرد. و از سوی دیگر، این آرمان،‏‎ ‎‏نقطۀ تکوین و عزیمت هنر اسلامی‏‎ ‎‏نیز بوده است. هنر اسلامی همواره‏‎ ‎‏عرصه تجلی قدسی است. به نظر‏‎ ‎‏شما دستاورد معنوی هنرهای دینی‏‎ ‎‏چگونه می‌‌‌ تواند خلاء معنوی زندگی‏‎ ‎‏بشر امروزی را جبران کند و راه توجه‏‎ ‎‏حق و بازگشت حق به زندگی انسان‏‎ ‎‏معاصر را هموار نماید.‏

‏‏کارازاویچ: ‏‏به نظر من هنر دینی، یکی از‏‎ ‎‏مهمترین پشتوانه‌‌‌ های تمدن بشری است.‏‎ ‎‏انسانیت – در عمیق‌‌‌ ترین وجه خود در هنر‏‎ ‎‏دینی ظاهر می‌‌‌ شود. و همچنین والاترین‏‎ ‎‏ارزشها و آرمان‌های بشری، که همان حسِ‏‎ ‎‏حقیقت‌جویی، و غایتمندی است در این‏‎ ‎‏هنرها ظهور می‌‌‌ کند. حتی می‌‌‌ توانم بگویم‏‎ ‎‏که بزرگترین هنرمندان و معمارانِ زیباترین‏‎ ‎‏مساجد و سایر آثار و بناهای باارزش هنری،‏‎ ‎
‏‎

‎‏در آفرینش آن آثار، به بازتاب همین بعد‏‎ ‎‏قدسی و تجلیات الهی روان خود نظر‏‎ ‎‏داشته‏‎‌‌‌ ‎‏اند. هنر یکی از مهم‏‎‌‌‌ ‎‏ترین راههای‏‎ ‎‏رسیدن انسان به هویت انسانی است. تا قبل‏‎ ‎‏از ورود اسلام به اروپا، آئین مردم بوسنی‏‎ ‎‏کیش مانویت (آتش‌پرستی) بود. خود‏‎ ‎‏ایرانیان نیز قبل از اسلام بدین آئین بودند.‏‎ ‎‏بدین ترتیب، پیشینۀ پیوند فرهنگی مردم ما با‏‎ ‎‏ایران بسیار قدیمی و عمیق است، و در میانِ‏‎ ‎‏این دو ملت تبادل فرهنگی از غنای‏

‏‏قابل ملاحظه‏‎‌‌‌ ‎‏ای برخوردار است. فرهنگ ما‏‎ ‎‏همواره مورد تهاجم دشمنان کاتولیک غرب و‏‎ ‎‏ارتدوکس‏‎‌‌‌ ‎‏های شرق واقع می‏‎‌‌‌ ‎‏شده، ولی ما‏‎ ‎‏هویت خود را هم چنان حفظ کردیم و از‏‎ ‎‏تبادل فرهنگی با دنیای اسلام غافل نشدیم.‏‎ ‎‏تا قبل از قرن حاضر، یعنی در قرن نوزدهم‏‎ ‎‏میلادی، در تمام مدرسه‏‎‌‌‌ ‎‏های ما، بطور‏‎ ‎‏موازی، زبانهای عربی، فارسی و ترکی‏‎ ‎‏تدریس می‏‎‌‌‌ ‎‏شد. هم اکنون کسی را‏‎ ‎‏می‏‎‌‌‌ ‎‏شناسم که کتاب گلستان سعدی شیرازی‏‎ ‎

[[column]]

[[column]]

‏
‏‏را به زبان بوسنیایی ترجمه کرده است. این‏‎ ‎‏تنها بخشی از همکاری و پیوستگی فرهنگی‏‎ ‎‏با فرهنگ ایرانی است که امیدوارم به نزدیکی‏‎ ‎‏بیشتر دو ملت منجر شود. من در رشتۀ‏‎ ‎‏اختصاصی خودم، یعنی تاریخ هنر، همیشه‏‎ ‎‏سعی می‏‎‌‌‌ ‎‏کنم دانشجویان را با غنای هنر‏‎ ‎‏اسلامی، و عمق تاریخ هنر اسلام و به‏‎ ‎‏خصوص هنر ایران آشنا بکنم. ولی‏‎ ‎‏متأسفانه، منابع بسیار اندکی از کتابهای‏‎ ‎‏مربوط به تاریخ هنر ایران در دسترس ما قرار‏‎ ‎‏دارد و همواره غلبه با منابع غربی است که‏‎ ‎‏با سلیقه‌‌‌ ها و اغراض خاص مؤلفان غربی‏‎ ‎‏تألیف شده‌‌‌ اند.‏

‏‏متأسفانه، ما هم در گذشته نتوانستیم این‏‎ ‎‏کمبود را جبران کنیم. در زمان کمونیستها،‏‎ ‎‏چون رژیم‌‌‌ های کمونیستی معارض فرهنگ‏‎ ‎‏دینی بودند، بیشتر منابع غربی را در دسترس‏‎ ‎‏ما قرار می‏‎‌‌‌ ‎‏دادند. و از جانب کشورهای‏‎ ‎‏اسلامی، هیچ کتابی به دست ما نمی‌‌‌ رسید.‏‎ ‎‏ولی در برنامه‏‎‌‌‌ ‎‏های آینده ما، در تألیفاتی که‏‎ ‎
‏‎

‎‏قرار است انجام بدهیم، پرداختن به هنر‏‎ ‎‏اسلامی و بررسی و تحلیل ساختارهای هنری‏‎ ‎‏اسلام، جایگاه ویژه‌‌‌ ای دارد. ما می‌‌‌ خواهیم‏‎ ‎‏دانشجویان ما آشنایی هر چه بیشتری با هنر‏‎ ‎‏اسلامی داشته باشند. و فکر می‌‌‌ کنم حضورم‏‎ ‎‏در ایران، باعث شده تا ضرورت این کار را‏‎ ‎‏بیشتر احساس کنم. ما حدود ده روز است‏‎ ‎‏که در تهران به سر می‌‌‌ بریم، و همچنین قصد‏‎ ‎‏داریم به چند شهر دیگر ایران نیز سفر کنیم.‏‎ ‎‏من از آمدنم به اینجا بسیار خوشنودم. تهران‏‎ ‎‏شهری است پاکیزه و مدرن، و معماری آن‏‎ ‎‏نیز که ترکیبی از معماری سنتی با معماری‏‎ ‎‏مدرن است، تجزیۀ بسیار ارزشمندی در‏‎ ‎‏معماری شهری است. ملت ایران ملتی‏‎ ‎‏ بزرگ است و من به موفقیت این ملت بسیار‏‎ ‎‏خوشبینم.‏

‏‏حضور: می‌‌‌ خواستم اضافه کنم که‏‎ ‎‏هنر ما بعد از انقلاب رویکرد‏‎ ‎‏تازه‌‌‌ ای دارد و این ملهم از اندیشه‏‎ ‎‏‌‌‌ های حضرت امام است که انسان را‏‎ ‎‏به تزکیه دعوت می‌‌‌ کنند و عقیده‏‎ ‎‏دارند که انسان از طریق تزکیه و‏‎ ‎‏خودسازی می‌‌‌ تواند هواهای نفسانی‏‎ ‎‏خود را از درون مهار کند، و از سوی‏‎ ‎‏دیگر هنر اسلامی را به مبارزه با‏‎ ‎‏غاصبان و ستمگران برانگیختند.‏‎ ‎

[[column]]

[[column]]

‏
‏‏بنابراین حضرت امام که علاوه بر‏‎ ‎‏ابعاد فقهی، سیاسی و رهبری، دارای‏‎ ‎‏منزلت ویژه‏‎‌‌‌ ‎‏ای در شاعری هستند، و‏‎ ‎‏اخیراً دیوانی از اشعار عرفانی‏‎ ‎‏حضرت امام منتشر شده که مؤید این‏‎ ‎‏منزلت ایشان در شاعری است، هنر‏‎ ‎‏معاصر را به دو بعد عمده سوق‏‎ ‎‏دادند: یکی بعد معنوی، یعنی‏‎ ‎‏سازندگی انسان از درون و دیگری‏‎ ‎‏بعد عینی یعنی پیکار با ظلم و ستم و‏‎ ‎‏پلشتی. نظر شما در این‌‌‌ باره چیست؟‏

‏‏کارازاویچ:‏‏ من فکر می‌‌‌ کنم سرچشمه‏‎ ‎‏طبیعی همه هنرها یکی است و همۀ هنرها‏‎ ‎‏ریشه در خواستهای معنوی و الهی بشر‏‎ ‎‏دارند. امام خمینی، در حقیقت، با فراهم‏‎ ‎‏آوردن شرایط مناسب، هنرمندان معاصر را به‏‎ ‎‏همین آبشخور فراخواندند. و همۀ هنرمندان‏‎ ‎‏توانستند از این سرچشمه سیراب شوند. تنها‏‎ ‎‏هنرمندانی می‌‌‌ توانند هنر الهی را در آثارشان‏‎ ‎‏منعکس کنند، که در این دو بعد، یعنی‏‎ ‎‏خودسازی معنوی، و تلاش در جهت پیکار‏‎ ‎‏با ظلم و ستم پیش رفته باشند. در غیر این‏‎ ‎‏صورت، اگر تحت تأثیر بت‌‌‌ ها و الگوهای‏‎ ‎‏دیگری قرار گیرند هنرشان، هنری دروغین و‏‎ ‎‏غیرانسانی خواهد بود.‏

‏حضور: از شما تشکر می‌‌‌ کنیم.‏