جایگاه و حقوق زنان در حکومت اسلامی با تاکید بر اندیشه امام خمینی (س)

دکتر معصومه ابتکار

جایگاه حجاب در حکومت اسلامی چیست؟ آیا حجاب الزامی است یا اختیاری. نظر امام خمینی در این رابطه چیست؟

البته بنظر می رسد سوالات شما به دقت مطرح نشده است. اولا ما از جایگاه حجاب در جمهوری اسلامی باید صحبت کنیم، نه حکومت اسلامی. زیرا کشور اکنون براساس رژیم «جمهوری» اداره می شود. این که آیا حجاب الزامی هست یا اختیاری را نیز باید علماء پاسخ دهند، چون در تخصص ایشان است. در مورد نظر امام خمینی (ره) هم نظر موسسه نشر آثار امام در واقع صائب است.

اما اگر بخواهم در این زمینه صحبت کنم باید بگویم امروزه ورود به چنین مباحثی نیازمند درک درست از شرایط اجتماعی ایران و جهان، زبان و ادبیاتی همه فهم و به کارگیری ظرائف لازم در چنین مباحثی است. قرآن کریم به صراحت در آیاتی نسبت به ضرورت داشتن حجاب برای همسران پیامبر و زنان مومن تاکید کرده است. در عین حال ما نیازمند توجه به نگاه اعتدالی حضرت امام (ره) در حوزه زنان هستیم. آن هم در مقابل تحریف های عامدانه ای که از سوی فرقه های مختلف علیه اسلام صورت می گیرد تا چهره ای خشن، منفی و ضد زن ارائه دهند.

در سال های نخستین پس از انقلاب زمانی که حضرت امام (ره) ولادت فاطمه زهرا(س) را به عنوان روز زن اعلام کردند، روشن شد که در جمهوری اسلامی الگوی رفتاری حضرت فاطمه به عنوان دستور کار نه فقط در بحث حجاب بلکه برای حرکت سیاسی و اجتماعی زنان و بلکه مردان در ایران مطرح است. حال آیا ما می توانیم حضرت زهرا را فقط از یک بعد «حجاب» ببینیم. اگر توانستیم «حجاب» را در کنار کرامت زن، فراهم کردن ارتقای جایگاهش در همه عرصه های سیاسی و اجتماعی و غیره ببینیم، به نظر امام نزدیک شده ایم.

تفاوت آزادی زنان در نظام اسلامی و نظام های سکولاریا لائیک چیست، دیدگاه حضرت امام خمینی در این مورد چگونه است؟

از شاخص های کارآمدی یک نظام، رویکرد آن به زنان است. حضرت امام (ره) با یک برنامه ریزی درباره موضوع زنان نگاهی پیشرو را در مقابل نگاه متحجرانه ای که می رفت تا سیطره یابد، مطرح کردند. نگاه متحجرانه سعی در محدود کردن زنان داشت تا از رشد و تعالی آنان جلوگیری کند. در این شرایط حضرت امام (ره) همواره تاکید کردند که هیچ مانعی برای رشد و تعالی زنان به معنی آزادی واقعی وجود ندارد و این دیدگاه را در سخنرانی های خود طرح و در زمینه های مختلفی حتی صنعت مطرح کردند. این مطالب از امام یعنی این که به لحاظ اجتماعی و سیاسی زنان آزادند که فعال باشند و این خود نوعی تجدد در جوامع اسلامی بود. اما زن مسلمان الگویی از تجدد را پیروی کرد که با الگوی غربی تجدد همخوانی ندارد. الگوی انقلاب اسلامی در عین حال که فضا را برای استقلال فکری و عملی زن فراهم ساخت، نسبت به رعایت شئونات انسانی و اخلاقی حساس بوده تا مانع از شکسته شدن حرمت زن و انسان شود. این الگو بلافاصله در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کشورهایی که جمعیت های مسلمان داشتند مورد استقبال گرفت. چون پشتوانه فکری داشت و دیدگاههای اندیشمندانی چون دکتر علی شریعتی و شهید آیت الله مطهری منشاء آن بود. به دلیل همین پشتوانه فکری مترقی بود که بعد از انقلاب ما، گرایش زنان مسلمان به حجاب در خاورمیانه و حتی اروپا ایجاد شد و گسترش یافت و حالا بعد از چند دهه که مشخص شده چنین گرایشی مثبت و همه گیر است، فرقه های جعلی را از اسلام مانند طالبان و داعش با ریشه های وهابیگری به زور اسلحه و وحشت رواج داده اند تا جلوی رشد اسلام مترقی و منطبق بر واقعیات را بگیرند.

بنابراین امروز لازم است نقش زنان مسلمان به پشتوانه آزادی و استقلالی که اسلام به آنها داده است، تبیین شود؛ زنان دانشمند مسلمانی که در سراسر جهان به جهان علم و دانش کمک می کنند، زنان مسلمان فداکاری که سازمان های عظیم خیریه برای توانبخشی به نیازمندان را به راه انداخته اند، زنان مسلمان هنرمندی که جایگاه هنر را اعتبار می دهند و هزاران نمونه از این موارد. به خصوص که در شرایط کنونی با قرائت های انحرافی از دین اسلام، زنان را تا حد برده و کنیز در میادین شهرهای تصرف شده خود فروختند و هزاران کار شنیع دیگری که البته نه به نام سکولاریسم یا لائیسیته، بلکه به نام اسلام صورت گرفته است.

حضرت امام (ره) با تکیه بر آموزه های اصیل دینی نگاه پیش رویی را در زمینه زنان مطرح می کردند؛ البته دیدگاه های ایشان یک حرکت تاکتیکی نبود و بسیار عمیق و برآمده از تعالیم دین اسلام بود.

 آیا نقش زن فقط تعلیم و تربیت فرزند و تدبیر امور منزل است یا فراتر از آن شامل ایفای نقش های اجتماعی نیز می شود، ایده و نحوه برخورد امام با این موضوع چگونه بوده است.

همانطور که گفتم دیدگاههای امام در مورد حوزه فعالیت و حضور زنان در جامعه تاکتیکی نبود و پشتوانه ای اعتقادی داشت. بنظرم ایشان معتقد بودند که در هیچ زمینه ای نباید استعدادها و توانایی های زنان به هدر رفته یا محدود شود. وقتی فرمودند که نقش زنان در پیروزی انقلاب اسلامی حتی بیش از مردان بود و یا تاکید کردند که زنان باید در مقدرات اساسی کشور دخالت کنند، حوزه نقش آفرینی زنان را مشخص کردند. «دخالت در مقدرات اساسی کشور» یعنی حضور در بالاترین سطوح مدیریتی و تصمیم گیری و نه فقط شرکت در انتخابات برای رای دادن.

بر این اساس بنظرم زن مسلمان ابتدا هویت انسانی اش مطرح است و بعد نقش های خانوادگی و اجتماعی اش. متاسفانه گاه اینگونه القاء می شود که همه هویت زن در همسر بودن و مادر بودنش است. بنابراین اگر زنی ازدواج نکرد و بچه دار نشد یعنی موجود بی هویت و بیهوده ای است؟

حضرت معصومه (س) بانوی فرهیخته ای بودند که اگر بگوییم اعتبار کل جامعه علمی و حوزه های علمیه در قم وابسته به اعتبار شخصیت این بانوست، اغراق نکرده ایم. ایشان نمونه ای در رد این مسئله است، چراکه آن بانوی بزرگ نه ازدواج کردند و نه بچه دار شدند.

البته مادر و همسر بودن دو موقعیت مهم و انسان ساز در زندگی زنان است که خداوند زمینه آن را فراهم کرده و عنایتی خاص به شمار می رود، اما این که هویت زنان را فقط محدود در این دو موقعیت ببینیم، درست نیست و بیشتر به نگاههای انحرافی نزدیک است. در عین حال باید تاکید کنم که در حال حاضر دنیا بیش از هرچیز نیازمند عشق، عاطفه و محبت است. اکنون خشونت، جنگ، یکه تازی ها در دنیا دیده می شود و برای اصلاح این وضعیت چاره ای جز توسل به عاطفه و محبت نیست و زنان می توانند در این زمینه نقش مهمی ایفا کنند.

حقوق متقابل زن و شوهر از دیدگاه حضرت امام چیست؟

به نظرم سیره امام خمینی در این زمینه همه چیز را روشن می کند. رفتار و منشی که ایشان با همسر مکرمه شان داشتند، احترامی که می گذاشتند، عدم توقع در امور منزل و استقلالی که برای ایشان در رفت و آمد و نوع زندگی قائل بودند، نشان می دهد که زن را فقط برای راحتی و پیشرفت شوهر نمی دانند. متاسفانه برخی دیدگاههای انحرافی رابطه زن و شوهر را چنین ترسیم می کنند که زن فقط وسیله ای است که مرد آب در دلش تکان نخورد، موجودی است که فقط آفریده شده تا خدمت مرد را بکند. اما دیدگاه امام چنین نبود. از نظر ایشان بنظرم هر دو باید در کنار هم با رعایت عدالت و اخلاق از یک زندگی مشترک در همه ابعاد بهره ببرند.

در اینجا موقعیت را مناسب می دانم مطلبی در مورد زنان و محیط زیست را نیز عنوان نمایم.

حفاظت از محیط زیست یکی از موصوعات مهمی بود که در تفاهمنامه بین سازمان حفاظت محیط زیست و معاونت امور زنان ریاست جمهوری قرار داشت.

زنان در منزل و جامعه می توانند نقش بسیار مهمی در راستای حفاظت از محیط زیست ایفا کنند. دولت تدبیر و امید فرصت مناسبی را برای حضور زنان و توانمندسازی آنها درعرصه های مختلف فراهم کرده است، از ابتدای دولت یازدهم تاکنون سازمان های مردم نهاد در کشور رشد زیادی کرده اند که بخش زیادی از فعالیت آن ها مربوط به زنان است.

با استفاده از تعاملات بین المللی پروژه ای با هماهنگی یونسکو در حوزه آبریز دریاچه ارومیه در حال انجام است که زنان در آن حضور پررنگی دارند.

جامعه جهانی به دنبال یافتن راهکارهای علمی و اجرایی برای زنان و همچنین تعریف الگوهایی که بتواند برای انسان نمونه باشد و بر اساس آن بتوان برای جامعه جهانی برنامه ریزی کرد، است که به نظر می رسد ایران در این مسیر اقدامات موثری را انجام داده است.

پرداختن به بهبود وضعیت زنان و الگوسازی در زمینه جایگاه زنان در حفاظت از محیط زیست یکی از اولویت های ملی و جهانی است،  به دلیل هم افزایی که زنان برای بهبود وضعیت محیط زیست دارند نیازمند توجه خاص و برنامه ریزی اصولی در جامعه جهانی هستند.

ما در زمینه الگوی مصرف با کاستی هایی مواجه هستیم و مصرف ایرانیان در حوزه هایی مانند آب، انرژی و تولید پسماند با الگوی مطلوب فاصله زیادی دارد. بانو ثقفی، همسر مکرمه حضرت امام خمینی به این جزییات توجه داشتند و اطرافیان خود را نیز متوجه این موارد می کردند. چنین رویکردی بسیار ارزشمند است، به ویژه در جامعه که درآن لازم است به محیط زیست توجه بیشتری کنیم.

 

 

منبع: ویژه نامه همایش حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام، ص 195.


. انتهای پیام /*