امام خمینی و الگوی تربیتی دختران؛ به مناسبت خجسته میلاد حضرت معصومه(س)

پرتال امام خمینی(س): یادداشت۱۵۸/ محمد رجائی نژاد

فرزند دختر

دختر در ادبیات فارسی به فرزند مونث که ازدواج نکرده و معمولاً کم سن و سال است، می‌گویند. گاهی نیزدر رابطه به رابطة فرزندی یک موجود مونث با پدر و مادرش بدون دخالت سن و سال و وضعیت تاهل به کار برده می­شود.

امروزه جایگاه و الگوهای تربیتی فرزندان به ویژه فرزند دختر دارای اهمیت فراوانی می­باشد. تا چندین دهة گذشته در اکثر نقاط جهان نگاه به جنسیت دختر نگاهی تحقیرآلود و جنسیت زده بود؛ اما با توجه به تغییرات اجتماعی دهه­های گذشته، این نگاه دست‌خوش تغییر گردید. در این میان دین مبین اسلام که از یک جامعة بدوی و جاهلی بیرون آمد؛ از همان ابتدای تولد به مبارزه با نگاه تحقیرآمیز با دختران پرداخت و به تکریم آنان روی آورد. به گونه­ای که از آیة 49 سورة شوری این گونه برداشت می­شود، فرزند دختر یک هدیة الهی است. در زمان بعثت رسول اکرم(ص) فرهنگ و بافت فکری مردم عرب به گونه‌ای بود که دختران را مایه ننگ و بی‌برکتی می‌دانستند و برای فرار از این ننگ، آنها را زنده به گور می‌کردند و اسلام در مبارزه با جهالت و کج‌اندیشی مردم به دفاع از مقام و موقعیت دختران برخاست و به آنها شخصیت داد. در اسلام دختران دارای جایگاه والایی می­باشند و از آنان با تعابیر زیبایی چون ریحانه (گل)، قواریر (بلورها) و حسنه (نیکی) یاد شده است. در سیرة عملی پیامبر (ص) و ائمه (ع) این جایگاه به وضوح دیده می­شود. پیامبر اکرم (ص) دست دخترش فاطمه (س) را می‌بوسید و می‌فرمود: «پدرش فدای او باد.» همچنین می­فرمود: «بوی بهشت را از دخترم فاطمه استشمام می­کنم». در موقع سفر آخرین فردی که پیامبر با او خداحافظی می‌کرد، فاطمه بود و بعد از بازگشت نیز اولین نفری که به دیدار او می­رفت فاطمه بود. یا می­توان با رفتار مهربانانة امام حسین (ع) با دختران‌شان، به ویژه حضرت سکینه و رقیه (س) در کربلا اشاره کرد و در جای دیگر می­توان به علاقة و احترام امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) به حضرت فاطمة معصومه (س) اشاره کرد.

در روایات نیز به جایگاه والای دختران در اسلام نیز اشاره شده است. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «دختران چه خوبند. مهربان و نرمخو، مددکار و آماده به کار، انیس انسان، با برکت و علاقه­مند به پاکیزگی». و در روایت دیگری می­فرماید: «خداوند به دختر مهربان‌تر از پسر است. کسی که باعث خوشحالی دخترش شود خداوند روز قیامت او را خوشحال می­کند». امام صادق (ع) می­فرماید: «هنگامی که شخصی دارای فرزند دختر می‌گردد خدای عزّوجلّ فرشته‌ای را به سوی آن دختر نازل می‌فرماید و آن فرشته بال خود را بر سر و سینه آن دختر می­کشد و می­گوید: این مخلوق ظریف و نازک است و شخصی که برای او انفاق کند خدای متعال تا روز قیامت کمک حال او خواهد بود». همچنین در حدیث دیگری فرمود: «دختران حسنات‌اند و پسران نعمت و حسنات موجب ثواب و اجر و پاداش‌اند ولی نعمت موجب بازخواست می‏‌شود».

دیدگاه امام خمینی

در همۀ جوامع بشری به تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت ویژه‌ای قائلند. ادیان الهی نیز بر این امر تأکید دارند؛ بر همین اساس بزرگان دین و مذهب نیز در نظر و عمل می‌توانند الگوی مناسبی برای این هدف باشند. در این بین امام خمینی (ره) به عنوان تاثیرگذارترین چهرۀ شیعی معاصر که هم دارای وجهۀ مذهبی است و هم سیاسی، مانند اسلاف طاهرین خویش به تکریم دختران پرداخت که در خاطرات و سیرۀ ایشان این امر مشاهده می­گردد.

در خاطرات اعضای خانوادۀ امام خمینی آمده است که ایشان معتقد بود کسی که می‌تواند مورد علاقه قرار بگیرد دختر است و همچنین به زنان باردار فامیل می­فرمود دعاکنید بچه‌تان دختر باشد؛ دختر به مراتب بهتر از پسر است و کسی که دختر ندارد یعنی اولاد ندارد. ایشان معتقد بود رعایت حال جوانان به ویژه دخترها را باید کرد و همیشه با دخترها گشاده‌رو و شوخ طبع بود. او در ازدواج دخترهایش هیچ‌گاه نظر خود را تحمیل نکرد و به آنان آزادی انتخاب می‌داد و خود مانند یک مشاور عمل می‌کرد. همچنین دختران خویش را در مسائل مختلف مانند تحصیل (انتخاب رشته) و حضور در جامعه با توجه به حفظ حریم شرع آزاد می‌گذاشت به گونه‌ای که در خاطرات آمده است؛ در روزگاری که در محیط سنتی قم تحصیل دختران به‌ویژه که از خانوادة روحانی باشند، چندان رواج نداشت ایشان دختران خود را در تحصیل آزاد می‌گذاشت.

در نحوه رفتار امام خمینی با دخترانشان نکتۀ قابل تامل وجود خط قرمز احکام شرعی است. به این معنی که ایشان در ابعاد مختلف به فرزندان و به ویژه دختران خود آزادی می‌داد و این آزادی در چارچوب شرع بود. به گونه‌ای که به حفظ حجاب از کودکی تاکید داشت. ایشان دختران خود را در منزل برای هر نوع پوشش آزاد می‌گذاشت؛ اما در بیرون منزل به حفظ حجاب آن هم با رنگ‌های غیرجذاب تاکید داشت و معتقد بود دختران جوان می‌بایست خود را بیشتر بپوشانند. ایشان آزادی معاشرت و رفت و آمد دختران خود در چارچوب شرع را به رسمیت می­شناخت؛ اما در مورد اختلاط غیرضرور با نامحرم و صحبت کردن با نامحرم حتی سلام کردن حساس بود و آن را صحیح نمی‌دانست. برای دخترانی که به سن بلوغ نرسیده بودند را سخت‌گیری نمی‌کرد. با این‌که نحوۀ رفتار ایشان با دخترانشان در چارچوب شرع بود؛ اما از سخت‌گیری‌های زیاد نیز امتناع می‌کردند. برای نمونه هنگامی که ماه رمضان مصادف با فصل تابستان می‌بود؛ برای این‌که به دخترها دچار ضعف نشوند، آنها را به مسافرت‌های کمتر از ده روزه می‌فرستاد؛ ولی در عوض پاییز و زمستان قضای آن را به جا می‌آوردند. نکتۀ دیگر می‌توان به انتخاب اسامی دخترانشان اشاره کرد که ایشان نسبت به زمانۀ خویش اسامی به روز، با معنی و موزونی را برای دختران خود انتخاب می‌کرد.