بررسی اصل تقدم تزکیه بر تعلیم برداشتی از دیدگاه های تربیتی حضرت امام خمینی (س)

پدیدآورنده (ها): ندایی، هاشم

چـکیده:

در آغاز به علّت انتخاب این موضوع از دیدگاه حضرت امام خمینی (س) اشـاره و سـپس بـه عنوان مقدمه ورود به بحث، تعریف واژه های تزکیه و تعلیم (پرورش و آموزش) و اصول تعلیم و تربیت آورده می شود. اصل بـحث نیز در سه بخش با عنوانهای: کلیات، نقش مثبت اعمال این اصل، زیان نـاشی از عدم اعمال این اصـل در نـظام تعلیم و تربیت، مورد بحث قرار گرفته، در پایان نتیجه گیری مختصری به عمل خواهد آمد.

علّت انتخاب موضوع:

درباره انتخاب این عنوان لازم به یاد آوری است:

الف-چنانکه می دانیم حضرت امام خمینی (س) در طول حیات پر بـرکت خویش همواره به عنوان یک فقیه، حکیم، استاد، مربی و مرشد گرانقدر به تعلیم و تربیت اشتغال داشته اند. لذا دیدگاه ها و تجربه های عملی ایشان می تواند به عنوان یکی از منابع غنی در این زمینه مورد استفاده مـراکز عـلمی و آموزش قرار گیرد و راهگشای نظامهای تعلیم و تربیت گردد.

ب-ما فرزندان انقلاب، نه تنها حضور خویش را در صحنه های گوناگون فرهنگی، سیاسی، نظامی، علمی، و... وامدار آن بزرگوار هستیم، بلکه تمام هستی عزّتمندمان را نیز مـرهون آن روح بـلند می باشیم، لذا سخت وظیفه داریم که «افکار و اندیشه های» حضرتش را در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، علمی و... به شیوه های گوناگون، بویژه در سطح دانشگاه ها و مراکز علمی مطرح نموده، در حدّ توان ناچیز خود، با پیـ گیری دو هـدف، به ترویج آن بپردازیم، اوّل بهره گرفتن از دیدگاههای راهگشای آن حکیم الهی برای تداوم انقلاب اسلامی و پر بار ساختن فرهنگ جامعه، دوّم رویارویی با توطئه بزرگ توطئه گران که در پی کمرنگ کردن یا بـه فـراموشی سـپردن افکار و اندیشه های بلند و غنی ایـن تـلاشگر بـزرگ قرن هستند.

در همین راستا و بدین امید، اینجانب با کمی توشه ای که دارم، به قول مرحوم جلال ۴ آل احمد خطر کرده و از دریای معارف ایـشان قـطره ای بـرگرفتم، (و این کار فقط مفتاحی است در مصباح و کمبودها مـتوجه ایـنجانب است، لذا از آن روح ملکوتی پوزش می خواهم) امید است ان شاء الله استادان فاضل و دانشجویان خلاق در این راه، گام های بلندی بردارند تا حق مطلب، آن چنان کـه شـایسته آن بـزرگوار است ادا گردد.

مقدمه: تعریفهای تزکیه، تعلیم و اصول تعلیم و تربیت:

۱-تـزکیه (پرورش):

تزکیه از ماده زکا-یزکو به معنی افزایش و پاک شدن است و در اصطلاح به معنای تهذیب به کار می رود بـه عـبارت دیـگر پیراستن نفس از بدی ها و آلودگی ها است، که این خود باعث رشد و تـعالی انـسان می شود، مانند زکاة، استاد علامه طباطبائی (ره) در تفسیر آیه دوم از سوره جمعه درباره تزکیه می فرمایند: التزّکیة من الزکـاة بـمعنی النـمّو الصالح الذّی یلازم الخیر و البرکة (تفسیر المیزان عربی جلد ۱۹ ص ۲۶۵) ترجمه: کلمه تزکیه که مصدر (یزکی) است، از بـاب تـفعیل اسـت که معنای نموّ صالح را می دهد؛ با نموی که ملازم خیر و برکت باشد.

۲-آموزش (تـعلیم):

آمـوزش ایـجاد عوامل و زمینه ها و شرایط مناسب است تا دانش پژوه واجد دانشی گردد. استاد محمد تقی جـعفری در تـعریف آموزش و ارتباط آن با پرورش می نویسند: آموزش عبارت است از فراگیری؛ فراگیری واقعیاتی که بهترین وسـیله روشـنایی مـسیر زندگی است با ابعاد مادی و معنوی. پرورش، گردیدن است و گردیدن اگر چه به فـراگیری نـیازمند است ولی عین آن نیست، بلکه تحوّل و دگرگونی در «من» یا حداقل در عناصر فعّال اساسی مـن اسـت. (تفسیر نهج البلاغه جلد ۱۷ -صفحه ۱۵۰)

البـته باید توجّه داشت که معمولا تعلیم و تربیت (تزکیه و تعلیم) با هم صورت می گیرد و نمی توان ایـن دو را جـدا کرد؛ چنان که واژه تعلیم و تربیت در مقابل noitacudE مطرح شده است (مجله پژوهش شـماره ۶ و ۷ ص ۳ اسـتاد دکتر شریعتمداری و واژه نامه آمـوزش و پرورش مـرکز اسناد و مـدارک عـلمی ۱۳۶۲) (و با واژه gniniarT به مـعنی عـادت (کـتاب اصول و فلسفه تعلیم و تربیت / استاد دکـتر شـریعتمداری) دادن و یـا کار آموزی (واژه نامه آموزش و پرورش) فرق دارد).

۳-تعریف اصول تعلیم و تربیت:

یکی از مباحث مهّم در تعلیم و تربیت بحث «اصول» اسـت (از جـمله مـباحث در این زمینه اهداف، روش ها، محتوی، مبانی، ویژگیها، و... است) لذا به تعریف آن می پردازیم تـا در نـتیجه گیری مقاله مورد استفاده قرار گیرد. از میان تعریفهای مختلف تعریفی که استاد، دکتر شریعتمداری ارائه نمودند، جامع تر اسـت. بـه نظر ایشان اصول تعلیم و تربیت عبارت است از «مفاهیم، نظریه ها و قواعد نسبتا کـلی کـه در بیشتر موارد صادق است و باید راهنمایی مـربیان و مـعلمان، مـدیران، اولیای فرهنگ، و والدین دانش آموزان در تمام اعـمال تـربیتی باشد.

این اصول بر تعلیم دینی، تحقیقات روانشناسی، جامعه شـناسی، فـرهنگ و نظرات مربیان بزرگ مبتنی است. » (کتاب اصول و فلسفه تعلیم و تربیت / دکتر شریعتمداری صفحه ۱۱)

بـخش اول: کلّیات:

اکنون با در نـظر داشـتن این مقدمات به بررسی نـظرات امـام راحل (س) می پردازیم؛ چنان که قبلا نیز اشاره شد، اگر چه آموزش به گـونه ای تـربیت است و لازمه هر تربیت و تـزکیه ای نـیز کـسب آگاهی است و ایـن دو در عـمل از یکدیگر جدا نیستند و تـوأمان صـورت می گیرند، امّا از نظر حضرت امام (س) و بر اساس آیات قرآنی (قد افلح من تزکی (آنکه خویشتن را تزکیه کرده رستکار شد) قرآن کریم / سوره اعلی / آیه ۱۴) «تقدم و اولویت با تزکیه و تـربیت» اسـت.

۱-علّت مقدّم ذکر شدن تزکیه بـر تـعلیم در قرآن کـریم:

حـضرت امـام خمینی (ره) با استناد بـه دو آیه از قرآن، که در هر دو، کلمه یزکیهم قبل از یعلّمهم آمده است، بر علّت این تقدم و تأخر اشاره فرموده، نـکات پر ارزشـی را بیان می فرمایند:

اولین آیه مورد اسـتناد و «و لقـد مـن الله عـلی المـومنین اذ بعث فیهم رسـولا مـن انفسهم یتلو علیهم آیاته یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة (قرآن کریم / سوره آل عمران / آیـه ۱۶۴)... است، ایشان خاطر نشان می فرمایند: «خدای تبارک و تـعالی مـی فرمایند کـه من منت گذاشتم بر مردم به ایـنکه پیـامبری را فـرستادم کـه آیـات مـرا برای مردم تلاوت کند «و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة»... (خداوند) تزکیه را مقدّم ذکر فرموده از علم و حکمت، باید توجه داشت که آیات شریفه قرآن در هر ذرّه ذرّه از آن نکاتی هـست، بی جهت این طور نیست که مثل یک نویسنده باشد که مقدّم و موخر بودنش ممکن است در نظر نباشد» (کـتاب راه امام از کلام امام-دفتر ۲۲ (فرهنگ و تعلیم و تربیت) صفحه ۳۰۵)

پس مسأله مقدّم ذکر شدن تزکیه در قرآن به جهت اهمیت آن است و باید مـورد دقـّت نظر قرار گیرد و نباید سطحی از کنار آن گذشت.

حضرت امام (س) در یکی از سخنرانیهای خود با استناد بـه آیـه دوّم از سوره جمعه (هو الذی بـعث فـی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین) می فرمایند: «تزکیه مردم در اینجا مقدّم بر تـعلیم و حـکمت است. تزکیه و تربیت را ذکـر فـرموده تا اینکه آنان تزکیه و پاک شوند، آنگاه حکمت را بر آنان عرضه دارد و تعلیم کند، سازندگی روحی مقدمّ بر همه است». (کتاب راه امام از کلام امام-دفتر ۲۲ (فرهنگ و تعلیم و تربیت) صـفحه ۳۱۰) (در این دو آیه که ذکر شد منظور از تعلیم کتاب عبارت است از بیان الفـاظ آیـات و تفسیر آنچه مشکل است. و امّا در مقابل آن تعلیم حکمت است که آن عبارت است از تعلیم معارف حقیقه ای که قرآن آنها را در بر دارد). (تفسیر المیزان عربی جلد ۱۹ صفحه ۲۶۵)

نکته: در سوره بقره آیه ۱۲۹ از قول حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل آمده اسـت کـه... ربنا و ابـعث رسولا منهم یتلوا علیهم آیاتک و یعلمهم الکتاب و الحکمة و یزکیهم. که در این آیه بر خلاف دو آیه ذکر شـده که استناد حضرت امام (س) بود، تزکیه بعد از تعلیم کتاب و حکمت آورده شـده اسـت. در رفـع این ابهام، بیان علامه طباطبائی (ره) در تفسیر آیه دوم سوره جمعه عینا آورده می شود. ایشان می فرمایند: و قد قدم التزکیة هـهنا عـلی تعلیم الکتاب و الحکمة بخلاف ما فی دعوة ابراهیم (ع) لان هذه لایه تصف تربیته (ص) لمـومنی امـته، و التـزکیة مقدمة فی مقام التربیة علی تعلیم العلوم الحقة و المعارف الحقیقة و أما ما فی دعوة ابـراهیم (ع) فانها دعاء و سؤال ان یتحقق فی ذریته هذه االزکاة و العلم بالکتاب و الحکمة، و العـلوم و المعارف اقدم مرتبة و ارفـع درجـة فی مرحلة التحقق و الاتصاف من الزکاة الراجعة الی الاعمال و الاخلاق». (همان منبع (شماره دو) ترجمه: در اینجا تزکیه بر تعلیم کتاب و حکمت مقدم آمده، برخلاف آنچه در دعای حضرت ابراهیم (ع) آمد (در چند سطر قبل) چون این آیه در مقام تـوصیف تـربیت رسول خدا (ص) بر مومنین امت و در مقام تربیت، تزکیه مقدم بر تعلیم علوم حقه و معارف حقیقه است و امّا در ابراهیم (ع) مقام، مقام تربیت نبود، تنها دعـا و در خـواست بـود، از خدا می خواست که این زکاة و علم به کتاب و حکمت را به ذریه اش بـدهد و مـعلوم اسـت که در عالم تحقق و خارج، اول علم پیدا می شود بعد تزکیه، چون تزکیه از ناحیه عمل و اخـلاق تـحقق مـی یابد، پس اول باید به اعمال صالح و اخلاق فاضل عالم شد و سپس به آنها عمل کرد تـا بـه تدریج زکات هم به دست آید. ) با توجه به این توضیح است که حضرت امام (س) نیز در مقام دعای امت، تقدّم تزکیه به تعلیم را مورد تأکید قرار می دهند.

۲-هدف پیامبران از بـعثت:

حـضرت امام (س) در یکی دیگر از سخرانیهای خود می فرمایند: «انبیا اصلش آمده اند برای تزکیه نفوس انسانی، تعلیم و تربیت و مهار کردن این طبیعت، سّر بعثت رسول اکرم تزکیه و تعلیم است» (کتاب راه امام از کلام امام دفتر ۲۲ (فـرهنگ و تـعلیم و تـربیت) صفحه ۳۰۵) در این بـیان از دیـدگاه دیگری اهمیّت تزکیه مورد نظر قرار می گیرد؛ یعنی اصولا امام (س) مأموریت انبیا را تعلیم و تربیت و تزکیه انسان و مهار کردن طبیعت و جنبه حیوانی می داند و این سخن ایشان در واقع برداشتی از این حـدیث پیـامبر (ص) اسـت که فرمود: بعثت لاتمم مـکارم الاخـلاق. (سفینة البحار جلد اوّل صفحه ۴۱۱)

از انـسان شناسی اسلام این گونه برداشت می شود که اصولا انسان گونه ای آفریده شده است که متوجه خیرات و کمالات است و به فرموده اسـتاد شـهید دکـتر باهنر، «مبدأ خیرات و کمالات در خود انسان و ذات و جانش وجـود دارد؛ یـعنی خداوند استعدادی به انسان داده است که می تواند به سوی کمال و رشد حرکت کند و اوج بگیرد. » (گفتارهای تربیتی / استاد دکتر باهنر / صفحه ۳۰۵) انسان ذاتا این گـونه آفـریده شـده است؛ ونفس و ما سّویها فالهمها فجورها و تقویها (قرآن کریم / سـوره شـمش آیه ۷ ۸) «قسم به نـفس و آن که او را بیافرید و به او شر و خیر را الهام کرد» اما چون بر اثر عدم تزکیه و پیروی از هواهای نفسانی ممکن اسـت دل زنـگار گـیرد و مانع رشد بسوی کمالات گردد، لذا نقش پیامبران، چنانکه امام راحل (س) نـیز فـرمودند آشکار می شود که برای تهذیب و تزکیه نفوس انسانی آمده اند.

پرورش بالاتر از علم و حکمت است: امام راحل (س) در مجمعی می فرمایند: «خداوند تزکیه را مـقدّم ذکـر فـرموده است (در آیه و لقد من... که ذکر شد)، معلوم می شود تزکیه نفس از علم و حکمت بالاتر اسـت و بـعد تأکید می فرمایند همین طور هم هست (زیرا) اگر افراد یک ملّت تـزکیه و تـربیت شـده باشند آن ملّت پیشرو است». (کتاب راه امام از کلام امام-دفتر ۲۲ صفحه ۳۰۵)

تقدّم پرورش، تقّدم رتبی است: رهبر کبیر انقلاب اسلامی در یکی دیگر از بـیانات خـود، تـقّدم پرورش بر آموزش را «تقدّم رتبی» می دانند و می فرمایند: «پرورش قبل از آموزش است، اگر قبل هـم نـباشد همراه باید باشد و رتبه آن مقّدم است به حسب رتبه بر تعلیم کتاب و حکمت». (کتاب راه امام از کلام امام-دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۶)

حضرت امام (س) در ایـن بیان به جایگاه رفیع و ویژه پرورش در نظام تعلیم و تربیت می پردازند؛ آنچه که نـظام آمـوزش و پرورش اسلامی را از همه نظامهای تربیتی دیگر برتر مـی سازد؛ زیـرا چـنانگه اشاره شد اصل مهّم و اساسی در تربیت اسـلامی تـزکیه است، همان اصل مهمّی که در نظامهای غیر دینی مورد غفلت قرار گرفته اسـت. هـدف مکاتب تربیتی غیر دینی پرورش بـعد مـادی انسان و تـکیه صـرف بـر علم و تخصص است و از همین غفلت اسـت کـه تمدّن امروزی، بشر را به پرتگاه سقوط کشانده است. امام راحل (س) با آنـ دیـد وسیع و الهامات الهی بر امر اسـاسی تزکیه تأکید فرموده و راه نـجات را فـرا راه انسانها می گشایند.

پرورش بالاتر از آموزش اسـت: امـام بزرگوار (ره) در اهمیّت و برتری پرورش بر آموزش و تعلیم می فرمایند: «مسأله تزکیه نفس اهمیّتش بیشتر از مـسأله کـتاب و حکمت است و مقدمه ای برای ایـن اسـت کـه کتاب و حکمت در نـفس انـسان واقع بشود» (کتاب راه امـام از کـلام امام-دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۴ و ۳۲۵) این سـخنان گـهربار امام (س) از آیات و روایـات الهـام گرفته اسـت، خـداوند در قـرآن می فرمایند: پرهیز پیشه کـنید، خدا خود به شما خواهد آموخت» (قـرآن / سـوره بقره آیه ۲۸۲) و امام علی (ع) می فرمایند: «هوای نفس دشمنی عقل است» (الحیات (فارسی) جلد یک صفحه ۱۹۶) و امـام صـادق (ع) نیز می فرمایند: خود بینی آدمی را از دانـش طـلبی مـنصرف مـی کند و او را بـه انکار حق و نـادانی مـی کشاند». (الحیات (فارسی) جلد یک صفحه ۱۹۹)

از آیات و روایات چنین استنباط می شود که اگر انسان تقوی پیشه کند و اسیر هوای نفس خویش نـگردد، خـداوند عـلم و حکمت را در نفس او قرار می دهد.

کسب حقایق عـلمی و تـهذیب: امـام (س) مـی فرمایند: «مهذب کنید خودتان را؛ مهذب بشوید به آداب الله؛ به سُنَن الله؛ اگر چنانچه این نباشد علم اثری ندارد. آن نوری که خدای تبارک و تعالی

یقذفه فی قلب من یشاء، اگر مهذب نباشد قذف نخواهد شد. » (صحیفه امام، ج ۲، ص ۳۸)

 «باید هر قدمی که در راه تحصیل برداشته می شود، اگر عرض نکنم دو قدم، لا اقل یک قدم هم در باب تهذیب اخلاق، در باب تحکیم عقاید، در باب استقرار ایمان در قلب [برداشته شود]. ». (صحیفه امام، ج ۲، ص ۴۹)

بخش دوّم: نقش مثبت اعمال و اجرای این اصل (جنبه ایجایی):

۱-پرورش راه و وصول به کمال مطلوب:

بر اساس دیدگاه حضرت امام (س) بین پرورش و رسیدن به کمال مطلوب، رابطه مستقیم وجود دارد چنانکه مـی فرمایند: «اگـر تزکیه بشود انسان، تربیت شود به تربیتی که انبیا (ع) هدیه آورده اند، بعد از تزکیه، کتاب و حکمت هم در او به معنای حقیقی خودش در نفس انسان نـقش مـی بندد و انسان به کمال مطلوب می رسد». (کتاب راه امام از کلام امام دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۵ و ۳۲۹)

۲-نقش پرورش در مراکز آموزش:

امام (س) عقیده دارند در صورتی کـه ایـن اصل اساسی تربیتی در دانـشگاه ها و مـدارس مورد توجه قرار گیرد و بدان عمل بشود، می تواند نقش سازنده ای به عهده گیرد؛ لذا می فرمایند: «مدرسه های ما، دانشسراهای ما، دانشگاه های ما و همه مدارس علوم، چه اسلامی و یا غیر اسلامی، اینها اگـر چـنانچه در آن تربیت باشد، تزکیه باشد، آنها می توانند خدمت بکنند و برای بشر سعادت هدیه بیاورند و همه سعادتهای بشری از علم و ایمان و تزکیه است». (کتاب راه امام از کلام امام دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۵ و ۳۲۹)

پرورش و برنامه های مراکز آموزشی: برای اینکه تزکیه (پرورش) تنها به صورت بـحثهای نـظری مطرح نـگردد، و بتواند به صورت عملی نیز در زندگی انسان مؤثر واقع بشود، چنین می فرمایند: «تهذیب باید در رأس برنامه های مراکز آمـوزشی قرار گیرد... در رأس برنامه های مدارس و مراکز آموزشی، در این جمهوری اسلامی باید ایـن مـعنا بـاشد که مهذب باشند، قبل از اینکه عالم هستند، مهذب باشند، قبل از اینکه محصل هستند». (کتاب راه امام از کلام امام دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۹)

نمونه های عینی در تعلیم و تـربیت اسـلامی: در توضیح کلام امام (س) باید یادآور شد که مسأله همراه بودن تزکیه و تـعلیم و اولویـت قـائل شدن برای تزکیه در طول قرن ها همواره به شدت مورد توجه بوده است و علما و دانشمندان بـزرگ اسلامی، نه تنها بدان اهتمام تمام مبذول داشته اند، بلکه تعداد بسیاری از طریق سـیر و سلوک و تزکیه نفس و یـاری جـستن از خداوند به حقایق علمی دست یافته، مشکلات و معضلات علمی خویش را از طریق توسل به منبع فیاض حلّ کردند که برای نمونه به دو مورد اشاره می شود:

نمونه اوّل: شیخ الرئیس ابو علی سینا، عـالم، فیلسوف و پزشک دنیای اسلام می گوید: من هر گاه در یک مسأله علمی دچار حـیرت و سـرگشتگی می شدم و حدّ وسط و رمز کشف مجهول را نمی یافتم، به مسجد می رفتم و نماز دوگانه ای در برابر خدای یگانه می گزاردم و در نتیجه این برکات ایمان و توجه به خداوند درهای بسته به رویم گشوده می شد و مـشکلات و نـاهمواریهای علمی برای من آسان می گشت ۱». (جزوه آموزش در اسلام صفحه ۳۶)

نمونه دومّ: مرحوم علامه بزرگوار طباطبائی فیلسوف و مفسر بزرگ قرآن در عصر حاضر نیز می فرمایند: «در اوائل تحصیل که به صرف و نحو اشتغال داشتم، علاقه زیادی بـه ادامـه تحصیل نداشتم و از این روی هر چه می خواندم نمی فهمیدم، چهار سال به همین نحو گذراندم، پس از آن یکباره عنایت خداوندی دامنگیرم شد (بر اثر عبادت و تزکیه و توسل)، عوضم کرد، در خود یک نوع شـیفتگی و بـی تابی بـرای تحصیل کمال حس کردم... ». (جزوه آموزش در اسلام / صفحه ۳۶)

دسـتورات امـام (س) بـه جوانان:

حضرت امام (س) در یکی از نامه های عرفانی که بنا به در خواست عروس خود مرقوم نموده اند، اشاره می فرمایند: «... به تو (دخترم) و سایر جـوانها کـه طـالب معرفتید، وصیت می کنم که شما و همه موجودات جـلوه اویـند و ظهور اویند کوشش و مجاهدت کنید تا بارقه ای از آن را بیابید و در آن محو شوید و از نیستی به هستی مطلق رسید». (ره عشق / نامه های عرفانی امام (س) صفحه ۲۹)

رفع حجب نه جـمیع کـتب: در قـسمتی دیگری از نامه خود امام (س) اشاره می فرمایند: شب گذشته اسماء کـتب عرفانی را پرسیدی، دخترم در رفع حجب کوش نه در جمع کتب... خداوند عزّ و جل برای بیداری علما، آیه شریفه «مـثل الذیـن حـملو التوراةرا آورده تا بدانند انباشتن علوم-گر چه علم شرایع و توحید بـاشد از حـجب نمی کاهد بلکهافـزایش دهـد. و از حـجب صغار او را به حجب کبار می کشاند». (ره عشق / نامه های عرفانی امام (س) صفحه ۲۹)

بخش سوّم: زیانهای ناشی از عدم اجرا و اعـمال ایـن اصـل (جنبه منفی):

عدم تزکیه دولتمردان منشاء تمام گرفتاریها:

حضرت امام (س) با آن بینش الهی و دقـیق خـویش و بـا کوله باری از تجربه های پربار نقش مهم و سرنوشت ساز تزکیه را در اداره جامعه خاطرنشان ساخته، عدم تـزکیه دولتـمردان را منشا تمام گرفتاریها ذکر می فرمایند: «منشا تمام این گرفتاریها در همه جا این اسـت کـه آنـهایی که عهده دار امور ملّت هستند تزکیه نشده اند». (کـتاب راه امـام از کـلام امام دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۶)

علم بدون پرورش و اثر سوء آن: امام (س) در فرازی دیـگر بـر اثرات منفی و مخرب دانش بدون پرورش اشاره می فرمایند: «اگر چنانچه نفوس تزکیه نشوند و تـطهیر نـشوند، از آن اوصـاف فاسد بیرون نروند علم اثر سوء در آنها می کند». (کتاب راه امام از کـلام امـام دفتر ۲۲ صفحه ۳۲۶) امام در یکی دیگر از سخنرانیها که شخصیتهای مـملکتی و مـهمانان خارجی دهه فجر حضور داشتند، می فرمایند: «اگر بخواهد کسی تهذیب بشود، با علم تهذیب نمی شود؛ علم انسان را تهذیب نمی کند. گاهی علم، انسان را به جهنم می فرستد؛ گاهی علم توحید انسان را به جهنم می فرستد؛ گاهی علمِ عرفان انسان را به جهنم می رساند؛ گاهی علم فقه انسان را به جهنم می فرستد؛ گاهی علم اخلاق انسان را به جهنم می فرستد. با علم درست نمی شود. تزکیه می خواهد- یُزَکِّیهِمْ - تزکیه مقدم است بر همه چیز». (صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۱۳۳)

خطر علمای روحـانی و اسـتادان پرورش نیافته:

امام (س) آن حکیم حاذق و الهی می دانند که بزرگترین خطر برای جـوامع بـشری از ناحیه علما و استادان و دانشمندانی است که همراه افـزایش عـلم و تخصص خود به تزکیه و پرورش خـویشتن نـپرداخته اند، لذا می فرمایند: «تـمام ادیـان بـاطله را علما و دانشمندان اختراع کردند، برای ایـنکه عـلم وارد شده بود در جایی که پرورش نشدند، تزکیه نشدند، وقتی علم آمد در جـایی کـه تزکیه نشده این عالم که حـاصل این علم است و مـزکی هـم نیست خطرناک می شود برای جـامعه و فـرقی نیست مابین علمای روحانی و علمای دانشگاهی و غیره». (کتاب راه امام از کلام امام دفتر ۲۲ صفحه ۳۱۴)

علم و حجاب اکبر: امام بزرگوار (س) در کـتاب نـفیس و ارزشمند جهاد اکبر به بـحث پیـرامون جـمله العلم هو الحجاب الاکـبر» مـی پردازند و از تحلیل آن اهمیّت تزکیه و پرورش را بـه خـاطر نشان می فرمایند: «... در نفسی که مهذب نشده، علم حجاب ظلمانی است، العلم هو الحجاب الاکـبر، لذا شـرّ عالم فاسد برای اسلام از همه شـرور خـطرناکتر و بیشتر اسـت. عـلم نـور است ولی در دل سیاه و قلب فـاسد دامنه ظلمت و سیاهی را گسترده تر می سازد، علمی که انسان را به خدا نزدیک می کند در نفس دنیا طـلب بـاعث دوری بیشتر از درگاه ذی الجلال می گردد». (کتاب جهاد اکبر / حضرت امـام خـمینی / صفحه ۲۸)

نمونه های عـینی نـحصیل کـرده های بـدون پرورش: امام (س) به خاطر ایـنکه خـطر آموزش بدون پرورش را بطور عینی و آشکار نشان بدهند به ذکر نمونه هایی چند از این گونه افراد در زمان مـا مـی پرازند: «جـوانهای ما به خارج می روند، آنجا آموزش بـرای مـمالک اسـتعماری اسـت... لذا از پرورش آنـان و از آمـوزش آنان امثال شریف امامی ها و نصیری ها بیرون می آیند، این همه در فرهنگ کار کردند و تحصیل نمودند، دکتر و مهندس و امثال ذالک شدند، لکن وقتی یک شوره زاری بوده است، علم وقتی کـه در یک نفس غیر سالم واقع شده مثل بارانی می ماند که ببارد در جایی که عفونت بار است، عفونتش زیاد می شو... ». (کتاب راه امام از کلام امام صفحه ۳۱۵)

حضرت امام (س) در بیان فوق در واقع به نظامهای تعلیم و تربیت فاسد اشاره می فرمایند که اساس آموزش آنان تزکیه و پرورش نیست لذا محصول این سیستمهای آموزشی، افـراد فـاسد و جنایتکاری همچون شریف امامیها و نصیریها خواهد بود و این گونه آموزشهای بدون پرورش نه تنها به حال بشر مفید نیست بلکه بر عکس در جـهت بـه سقوط کشاندن و نابودی بشر اسـت. امـّا اسلام برنامه های سازنده و روش های تربیتی خاصی برای رشد ابعاد جسمانی، عاطفی اخلاقی، عقلانی اجتماعی طرح ریزی کرده است تا بر اساس آنها تعلیم و تـربیت صـورت گرفته و حرکت انسان بـه سـوی کمال نهایی امکان پذیر گردد.

نتیجه گیری: از آنچه از کلام و مکتوبات حضرت امام (س) بیان شد می توان به این نتیجه مهّم رسید که بر اساس دیدگاه ها و نظرات این حکیم الهی و استاد بی بـدیل، «تـقّدم تزکیه بر تعلیم» (پرورش بر آموزش) به عنوان یک «اصل اساسی» در نظام تعلیم و تربیت اسلامی مطرح است و لذا باید در همه موارد و مراحل و در تمام فعالیتهای سیستم آموزش و پرورش کشور، راهنما و راهگشای دولتمردان و سیاستگذاران و بـرنامه ریـزان تعلیم و تـربیت، اولیا فرهنگ، مدیران و مسؤلان، مربیان و معلّمان، والدین، دانشجویان و دانش آموزان قرار گیرد. (بر اساس تعریفی که از اصـول تعلیم و تربیت در مقدمه مقاله آورده شد. ) و به لحاظ اهمیّت این اصل و کـاربرد آن در پاسـخگویی بـه مشکلات حل ناشدنی تمدن بشری، می توان آن را به عنوان نسخه ای شفا بخش برای نجات بشریت ارائه نمود و بکار بـست.

 « والسـلام»

آدرس ثابت: ۱۰۷۵۷۴https: / / www. noormags. ir / view / fa / articlepage /

مقالات مرتبط

چیستی شناخت از دیدگاه اسپینوزا

جاودانگی اصول اخلاقی و نظریه اعتباریات

دیدگاه علامه طباطبایی در حوزه زیبایی شناسی و اخلاق

تربیت دینی در برابر چالش قرن بیست و یکم

تطور تاریخی نظریه فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی

علم اخلاق و فلسفه اخلاق؛ تأملی درباره حوزه های مختلف مطالعات اخلاقی

شالوده شکنی مونتسکیو در نگاه خاور شناسان به ایران و شرق مسلمان

اخلاق مبتنی بر طبیعت؛ بررسی رهیافت هستی شناختی علامه طباطبایی و فینیس

بررسی و نقد هرمنوتیک فلسفی گادامر از دیدگاه هرمنوتیک انتقادی هابرماس

مطالعات پسااستعماری، تلاش متن محور در جهت وارونه سازی چشم اندازها (با تأکید بر بازشناسی رویکردهای متفاوت)

تحلیل اعتبارات اخلاقی در بستر اندیشه عرفانی

مراتب علم از دیدگاه ملاصدرا و اسپینوزا

عناوین مشابه

بررسی اصل تقدم تزکیه (تربیت) بر تعلیم در پرتو دیدگاه های حضرت امام خمینی (س)

مبانی انسان شناختی تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (س) (رویکردی خدامحور و حاکمیت قوانین الهی در مسائل تربیتی)

آثار و ابعاد تربیتی و معنوی اسرار و معارف حج از دیدگاه امام خمینی (س)

شخصیت حضرت امام خمینی (س) از دیدگاه زائران غیر ایرانی خانه خدا

عوامل مؤثر بر قدرت و سیاست از دیدگاه حضرت امام خمینی (س)

تأثیر شهادت طلبی از دیدگاه امام خمینی (س) در تغییر مفهوم قدرت از منظر تئوری سازه انگاری

اخلاص و حضور قلب در دعا از دیدگاه امام خمینی (س)

حج در کلام پیشوای فقید انقلاب حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)

حج در کلام رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی (س)

 

. انتهای پیام /*