پرتال امام خمینی(س): آنچه می آید، متن کامل تازه ترین گفتگوی دکتر حمید انصاری قائم مقام موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) است که در آن به اهمیت نگاه جامع به اندیشه امام، رمز ماندگاری این اندیشه و خطرات نگاه کلیشه ای بدان پرداخته است.
پرسش: امسال بیست و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام(ره) است. دلیل ماندگاری راه و خط امام خمینی(ره) پس از این همه سال چیست؟
پاسخ به این پرسش از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است. رمز ماندگاری نام و اندیشه امام (ره) اخلاص و اندیشه ناب ایشان است. همواره و به ویژه در سده اخیر در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آسیب‌های بسیاری از ناحیه نگرش‌های التقاطی و ناخالص دیده ایم. امام(ره) منادی اسلام نابی است که آیین پاسخگویی به نیازهای فطری همه انسان‌ها بوده و این نگرش برای همیشه مخاطبان خود را خواهد داشت. درک شرایط، موقعیت‌ها و نیازهای زمانه و اجتهاد در متن دین برای پاسخگویی به نیازهای روز به عنوان عناصر پویندگی و بالندگی در این اندیشه، باعث شده است که اندیشه امام(ره) برای همیشه پاسخگو باشد.
به لحاظ اجتماعی هم باید گفت، امام(ره) شخصیتی صادق و همراه با مردم بود و ملت ایران از زمانی که حضرت امام(ره) را شناختند تا لحظه رحلت و حتی مخالفین و منتقدین امام، باور داشتند که امام(ره) اهل بازی‌های سیاسی پشت پرده نبود، با ملت صادق بود و صادقانه سخن می‌گفت و راهکارهایی که در سخنان و آثار امام(ره) مطرح شده، همراه با صداقت محض بوده است.
مسأله دیگر جایگاه امام(ره) به عنوان یک فقیه، عارف، فیلسوف، اندیشمند، محدث، مفسر و تحلیلگر مسائل سیاسی و اجتماعی است که مجموعه‌ای از شرایط، باعث شده شخصیتی بارز و ممتاز برای امام(ره) در عصر کنونی ایجاد شود که می‌توان همچون فرصتی استثنایی به آن نگاه کرد. در تاریخ شخصیت‌های بزرگی داشته ایم؛ اما اینها غالبا یک بعدی بوده اند و فیلسوفان ما هیچ گاه نتوانسته‌اند نظریه‌های قابل ارائه در متن میدان عمل و در مسائل زمانه خود داشته باشند.
می‌توان گفت، تعبد حضرت امام(ره) به مسأله دین و اسلام ناب و همچنین توجهی که به خدای متعال داشت و خلوص نیت و اخلاص عمل ایشان، رمز اصلی ماندگاری یاد و نام ایشان بوده و هست.
پرسش: هم‌اکنون انتقاداتی در شناساندن حضرت امام(ره) به جامعه وجود دارد، به ویژه برای نسلی که دوران زندگی ایشان را درک نکرده‌اند. در روزهای خاصی به این موضوع پرداخته می‌شود و تبلیغات به گونه‌ای است که ایشان را شخصیتی فرازمینی معرفی می‌کنند یا... چقدر این انتقادات وارد است؟
انصاری: مؤسسه نشر آثار امام(ره) اصول مشخصی را از آغاز در مورد اندیشه‌های امام دنبال کرده و به دنبال این بوده‌ایم که امام(ره) همان گونه که بود و آثار و اندیشه امام بدون کمترین دستکاری و تغییر و تصرف به مردم شناسانده شود. ما هم گله‌هایی داشته و داریم از مراکزی که بعضا با اندیشه امام(ره) ابزاری و متناسب با نگاه سیاسی خود برخورد کرده‌اند. این تنها در موضوعات مرتبط با امام(ره) نبوده، بلکه به طور کلی در موضوعات دینی و ارزش‌های اسلام و انقلاب نیز شاهد افراط و تفریط و حتی بعضا در سطح رسانه ملی هم چنین رویکردهایی را در مواردی دیده‌ایم.
آسیبی که در عرصه تبلیغات دینی با آن مواجهیم این بوده که عمدتا در حوزه تبلیغات افراط و تفریط و به ویژه افراط در کمیت‌ها، بی توجهی به محتوا و تبلیغ سطحی، وسیع و مکرر بدون توجه به غنای پیام و محتوا رخ داده است.
پرسش: در ایام ارتحال امام(ره) و یا دهه فجر، دو سه روز بمباران تبلیغاتی گسترده‌ای انجام می‌شود. مؤسسه نشر آثار امام(ره) متولی این کار است و مردم هم خواستار واقعیت‌ها هستند. راهکار چیست؟
کارآمدترین تبلیغ این است که بتوانیم ذهنیت مخاطبین را در وضعیت طبیعی با حقیقتی که می‌خواهیم تبلیغ کنیم، مرتبط سازیم. امام خمینی(ره) نزدیک به یک قرن عمر با برکت و فعال داشته است. در زندگانی ایشان مناسبت‌های فراوان تاریخی و موضوعی وجود داشته و امام(ره) در یکایک موضوعات جامعه نظر دارد. در فضاها و مکان‌های مختلف از قم گرفته تا نجف حضور فعالی داشته‌اند. می‌توان یاد امام(ره) و اندیشه‌های ایشان را در همین مراکز مرتبط و منسوب به امام از یک سو و در طول سال در مناسبت‌های مختلف با تبیین نظرات و آرای امام زنده نگاه داریم.
رسانه‌ها باید در این مناسبت‌ها اندیشه‌های امام(ره) را به عنوان اندیشه مرجعی که موفقیت آن را در عرصه عمل تجربه کرده ایم و در دشوارترین بحران‌های تاریخ معاصر کشورمان و در مواجهه با قدرتمندترین توطئه‌ها و در هشت سال جنگ تحمیلی در مقابل شرق و غرب راهگشا بوده است، تبیین و تبلیغ کنند. در دشوارترین دوران، امام(ره) سخنان بسیاری برای گفتن و آموختن دارند. این گونه نیست که تنها در قالب عکس و بروشور در مناسبت‌ها و کلیشه ای بتوان تمام گفته‌های امام(ره) را مطرح کرد. البته باید نمادهایی را همواره نگه داریم و از آن پاسداری کنیم.
امام به نیمه خرداد توجه خاصی داشتند و در شعرشان دارند که «انتظار فرج از نیمه خرداد کشم». فرج‌های جامعه ما از همین خردادها شکل می‌گیرد. در این روزها و در آغاز هر سال با برگزاری مراسم سالگرد درگذشت ایشان جدی تر با امام(ره) مرتبط می‌شویم و جوانانمان و قشرهای گوناگون می‌توانند از این فضا بهره کافی ببرند؛ اما در محتوا باید بیشتر از این کار کنیم. این یاد را باید جدی نگه داریم. بزرگداشت امام(ره)، تجلی نمایش عینیت حضور امام و اندیشه‌های ایشان در جامعه است و هر چه مراسم 14 خرداد پررنگ تر باشد، این نمایش پرشکوه تر خواهد بود و این کاری ارزشمند است. کما اینکه 22 بهمن نماد پیروزی حق بر باطل و روز پیروزی مستضعفین بر مستکبرین بوده و باید برای همیشه جشن بزرگ فجر انقلاب ما باشد؛ اما برای انتقال پیام‌ها و اندیشه امام(ره) فرصت‌های بسیاری در سال داریم و رسانه‌ها می‌توانند در این فرصت‌ها برنامه‌ریزی کرده و اندیشه‌های ایشان را بیان کنند.
برنامه و اهداف مؤسسه نیز در همین راستاست. ما روزشمار زندگی امام(ره) را منتشر کرده‌ایم که به صورت مناسبتی و تاریخی ـ موضوعی است. به دنبال ساماندهی اماکن منسوب به امام هستیم و برنامه ریزی‌های نیز انجام شده؛ هرچند چند سالی غفلت شد. دوباره در تلاشیم تا فعالیت بیشتری داشته باشیم؛ برای نمونه، سالگرد ولادت حضرت امام(ره) از نظر تاریخ قمری همزمان با ولادت حضرت فاطمه(س) و از نظر شمسی اول مهر ماه است که آغاز کار دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه است و می‌توانیم برنامه‌های با نشاطی در این روزها داشته باشیم.
پرسش: متخصصان تبلیغاتی برای تبلیغات در عرصه‌های گوناگون، بررسی‌های جامعه‌شناسی و آسیب شناسی انجام می‌دهند؛ اما صدا و سیما با ضریب نفوذی که در جامعه دارد، این کار را آن گونه که باید انجام نمی‌دهد و برنامه‌های کلیشه‌ای تولید می‌شود. در این باره توضیح بفرمایید.
انصاری: متأسفانه همین گونه است اما از انصاف هم نباید گذشت. بر پایه نظرسنجی‌ها بیشترین تأثیر را در حوزه ترویج نام و اندیشه‌های امام(ره) صدا و سیما داشته است. البته مدیران و بدنه صدا و سیما همه علاقه‌مند به امام(ره) هستند و در این عرصه فعال هستند و این نقدها برای بهبود شرایط است. اگر بین مؤسسه نشر آثار امام(ره) به عنوان مجموعه ای که در این زمینه کار تخصصی می‌کند و صدا و سیما ارتباط بیشتر باشد ـ در گذشته پیشنهاد تشکیل دفتر مشترک را داشته ایم که می‌توانست در غنا بخشیدن به برنامه‌های تولیدی بیشتر نمود داشته باشد ـ مجموعه ما می‌توانست برنامه‌هایش را متناسب با دیدگاه مخاطبان داشته باشد و از سوی دیگر منابع غنی و سرشارتری در اختیار برنامه سازان قرار می‌گرفت و نظارت بیشتری در تولید برنامه‌ها وجود داشت. راهکار این است که این ارتباط را قوی تر کنیم.
مسأله دیگر آنکه باید سطح کار را بالاتر ببینند. پیش از این نشست‌های مشترکی با مسئولین صدا و سیما داشته ایم که در سالهای اخیر کمرنگ شده است. البته همکاران صدا و سیما ارتباطاتی دارند اما در سطح بالایی نیست. در حوزه دین معمولا برنامه‌های صدا و سیما ضعیف است، ولی برنامه‌هایی هم داشته ایم که سرمایه‌گذاری خوبی در آنها انجام شده و تأثیر آن را هم در جامعه دیده ایم. باید سطح برنامه‌ها را بالا بیاوریم و برای این کار باید سرمایه‌گذاری کنیم. گذاشتن دوربین و گفتن حرف‌های کلیشه ای مخاطبی نخواهد داشت.
کارگردانان و هنرمندان ارزنده و ماهری داریم. توانایی بالایی در تمام حوزه‌ها داریم و در حوزه هنر نیز همین گونه است. برای حضرت علی(ع) فیلمی ساختند که ماندگار شد. 25 سال از رحلت امام گذشته است. چرا برای امام این کار را نکرده ایم؟ چرا دستگاه‌ها به میدان نمی‌آیند و کمک نمی‌کنند. اوایل می‌گفتند عرصه دشواری است و ما برای شکستن این فضا با بزرگان و رهبر انقلاب صحبت کردیم و اجازه‌ها را گرفتیم و با صدا و سیما کار مشترکی انجام شد اما این کارها باید ادامه یابد و کار فاخری برای امام(ره) ساخته شود.
امام(ره) هویت نظام و مؤسس و پدر نظام اسلامی ماست. امام(ره) رستاخیز بزرگی را در جهان اسلام به پا کردند و کم کاری در این زمینه ظلم به امام(ره) است و ما بیش از نسل‌های بعد وظیفه داریم. فرصت کمی داریم تا بتوانیم این وظیفه را انجام دهیم.
پرسش: متأسفانه برداشت‌های موردی و تقطیع شده از بیانات امام(ره) و برای مقاصد خاص وجود دارد و بیانات ایشان دستاویز گروه‌های سیاسی قرار می‌گیرد. مؤسسه چه کاری در این زمینه کرده است؟
انصاری: استفاده ابزاری تنها به امام(ره) برنمی‌گردد و از اسلام و دین و شرع هم استفاده ابزاری شده است. «لا اله» را می‌گیرند و «الا الله» را رها می‌کنند. در منازعات سیاسی تخریب‌ها و تحریف‌هایی می‌شود که از اخلاق به دور است و از تعابیری به نقل از امام(ره) برای مقاصدی خاص استفاده می‌شود که قبل و بعد آن بیان نمی‌شود. این همانندسازی‌ها در بسیاری مواقع تحریف است. با این کارها هم به اندیشه‌های امام(ره) ظلم می‌شود و هم به خودمان؛ هرچند این نوع استفاده‌ها کارکرد خود را به تدریج از دست خواهد داد، همزمان با آن، محتوای ارزشمندی را بی ارزش می‌کنیم؛ محتوایی که باید به عنوان مرجع معتبر همیشگی برای تمام جریان‌ها و جناح‌های حال و آینده کشور حراست شود. استفاده ابزاری و بلاوجه و تقطیع اندیشه امام ظلم به تاریخ انقلاب و امام است. امام سرمایه‌ای است که تنها متعلق به نسل انقلاب نیست. امام(ره) سرمایه ناب اسلام و مکتب اهل بیت برای همیشه خواهد بود و این سرمایه را باید حفظ کنیم.
پرسش: حضرت امام(ره) می‌فرمایند «جمهوری اسلامی نه یک کلام کمتر و نه بیشتر» اما متأسفانه احساس می‌شود افراط و تفریط‌هایی در این زمینه وجود دارد. چالش‌ها در این زمینه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مؤسسه همواره مراقب این موضوع بوده و روشنگری‌ها و اظهار‌نظرهای صریحی نیز داشته است. در جایی که احساس کرده ایم برخی می‌خواهند یکی از این دو وجه را که دو رکن مهم از نظام اندیشه سیاسی امام(ره) است، کمرنگ کنند، موضع گیری صریح داشته ایم. جمهوریت یعنی اینکه مردم در تعیین سرنوشت خود مشارکت کنند و همه چیز با رأی و نظر مردم باشد؛ چه در عرصه کشورداری و چه در انتخابات و تعیین مصادر عالی نظام. اگر این وجه از نظام کمرنگ و متزلزل شود و حق و نقش مردم نادیده گرفته شود، خلاف اندیشه امام(ره) است.
حضرت امام(ره) فرموده اند: «بترسید از روزی که مردم کنار بروند». راجع به اسلام هم حتی چنین صحبتی نفرموده‌اند. حضرت امام(ره) اعتقاد داشتند که مردم ایران با دین و اسلام چنان پیوندی دارند که کسی نمی‌تواند آن را بگیرد و اگر کسی روبروی اسلام بایستد خودش را ضایع کرده و تاریخ ایران همواره این را نشان داده است؛ اما جمهوریت در کشور ما نوپاست. امام(ره) جمهوریت را به متن جامعه آورد. از ناحیه بی توجهی به این رکن می‌توانیم آسیب ببینیم و این بسیار خطرناک است و بیشترین هشدار امام(ره) به مسئولین نظام و آیندگان در این زمینه بوده کاری نکنیم که در مقابل مردم قرار بگیریم. راجع به امریکا فرمودند که هیچ غلطی نمی‌تواند بکند. روزی امریکا می‌تواند بر ما مسلط شود که مردم را از دست بدهیم.
اسلامیت هم اصل و اساس و اعتقاد و هستی ماست. اگر کسی خدا و اسلام را نداشته باشد، چه دارد؟ این ملت در زمانی که غربت اهل بیت بوده، حق جویانه به آنها پناه داده‌اند و ایران پایگاه اسلام علوی و ناب حسینی بوده است. اسلام با جان و خون ما عجین است. اسلام به عنوان محتوای ابدی نظام باید باقی باشد. اسلام بزرگترین ضربه‌ها را از همین حلقه‌های کوچک چند نفره‌ای دیده که به جای مردم تصمیم گرفته اند.
وظیفه همه ماست که نسبت به این دو اصل حساس باشیم. حفظ اسلامیت و جمهوریت نظام از رهگذر حضور جدی همه نیروهای معتقد به ایران و اسلام و قانون اساسی است که در این مسیر باید با سعه صدر برخورد کنیم. افراط را باید کنار بگذاریم، چرا که از افراط در کشور آسیب بسیاری دیده‌ایم که برخی از آنها جبران ناپذیر بوده است. هر چه دایره جذب را تنگ کرده و دفعی برخورد کنیم، زیان می‌بینیم. مشروعیت در ادبیات امروز بر میزان مشارکت مردم استوار است.
پرسش: سید حسن آقا بحث اجتهاد در اندیشه‌های امام(ره) را مطرح کردند. ابعاد اجتهاد مورد نظر ایشان چه بوده که تا الان اجرایی نشده است. مؤسسه چه کاری برای پیشقدم شدن در این زمینه انجام داده است؟
اجتهاد در اندیشه امام بحث بسیار مهمی است. خطر و آسیب جدی که همیشه اندیشه‌های فلسفی و سیاسی ـ اجتماعی را به ویژه در مرحله تمدن سازی ـ جمهوری اسلامی در حال ساخت یک تمدن نوین و جدید دینی و اسلامی است، تهدید می‌کند، دچار جزمیت و تحجر شدن است. در تاریخ تمام اندیشه‌ها و مکتب‌های فلسفی و سیاسی این را می‌بینید. یکباره از درون اندیشه ناب وحیانی و توحیدی حضرت موسی(ع)، تفکر خشن، منجمد، متصلب بعد از ایشان را می‌بینیم که امروزه مظهر آن را در اندیشه و رفتارهای صهیونیستها می‌بینیم. در یکایک ادیان همین حالت بوده و در متن تفکر دینی اسلام به طور ملموس بعد از پیامبر این موضوع را در قالب ظهور اندیشه خوارج می‌بینیم.
امروزه یکی از مصائب بزرگ جامعه بشری و جهان اسلام که حیثیت و آبروی اسلام را نشانه رفته، تفکر سلفی‌گری و بازگشت متحجرانه به سنت، بدون توجه به واقعیت جهان هستی و تحولات و تغییرات جهان است. همواره مکتب‌های فکری با این چالش مواجه هستند که هم اصول ثابت و جوهره اندیشه آنها پایدار بمانند و دچار تصلب و انجماد نشوند چون بدون تردید به بن‌بست التقاط و یا فروپاشی کشیده می‌شود. تغییر و تحول بخشی از واقعیت اجتناب ناپذیر است و زمانی که اندیشه ای متصلبانه می‌خواهد جلو تغییر را بگیرد یا به نابودی می‌رود و یا جامعه را نابود می‌کند.
امام خمینی بنیانگذار یک نظام نوپای دینی است و از طرف دیگر این نظام نوپا در دنیای قرن 21 ایجاد شده و حضرت امام(ره) اندیشه دینی را پس از 1400 سال، هنرمندانه و با نگاه اجتهادی خود، متناسب با نیازهای جامعه و جهان معاصر بیان کرد. در رجوع به اندیشه امام(ره) هم که بنیان این نظام است، اگر می‌خواهیم دچار انجماد نشویم، باید توجه به عنصر زمان و مکان و نیاز سنجی و واقعیت‌بینی و مجموعه شرایطی که رخ داده است داشته باشیم.
از سوی دیگر باید متوجه باشیم اجتهاد اصولی و شرایطی دارد و این گونه نیست که هر کس هر چه خواست بگوید و به اندیشه ای نسبت دهد، ولو خلاف و ضد آن و بعد بگوید دارد اجتهاد می‌کند؛ اجتهاد در مقابل نص باطل است.
برای ماندگاری اندیشه امام(ره) باید تعبد و تقید به اساس و ارکان ثابت اندیشه امام به عنوان اصل مبنا و توجه به لزوم اجتهاد متناسب با اقتضائات و تحولات اجتناب ناپذیر، صورت بگیرد. مخاطرات و آسیب‌هایش نیز همان است که کسانی به نام شرح و تفسیر نظر امام، در حقیقت مکنونات و مافی الضمیر خود را که چه بسا متضاد با نظر امام باشد، بیان کنند. این هم خود نوعی از تحریف و شاید بدترین نوع تحریف باشد. در رابطه با امام(ره) باید ببینیم این افراد تا چه اندازه با امام(ره) بوده اند، چه نسبتی با امام و اندیشه امام دارند و تا چه اندازه با روش و منش ایشان همراهی داشته اند.
پرسش: برخی گفته‌اند در بحث جمهوریت، حضرت امام(ره) به دلیل اقتضای زمانه، بحث‌هایی مطرح کرده‌اند و ته دل راضی نبوده‌اند؟!
انصاری: وقتی کسی چنین ادعایی می‌کند باید دلیل بیاورد. صداقت امام(ره) نخستین چیزی است که در مقابل این ادعا می‌ایستد، چون امام فردی نبود که در جلو مردم چیزی بگوید و پشت آن چیز دیگری باشد. از سوی دیگر این ادعا به طور قاطع و از اساس با سیره و گفتار و اسناد باقی مانده از امام(ره) ناسازگار است. امام(ره) بارها تأکید کرده‌اندکه نظام جمهوری اسلامی نظامی است مبتنی بر رأی مردم.
پرسش: در مورد نقدهایی که به دوران امام می‌شود چه صحبتی دارید؟
باید در این موار‌د دقت کرد، چرا که بسیاری مواقع تحت عنوان نقد، اهدافی مغرضانه دنبال می‌شود. انقلاب و نظام ما ارکانی دارد و بر نمادهایی مقدس استوار است. نگاه هوشمندانه و فطری ملت ایران قداستی خاص برای امام(ره) قائل بوده و هست. زمانی با نقد امام(ره) می‌خواهند این شخصیت و قداست را بشکنند و به دنبال آن، انقلاب و کار عظیم مردم را تخریب و تخطئه کنند. اینجا باید مراقبت کنیم. انقلاب اسلامی ندای بازگشت به دین و ارزش‌های والای آن در عصر حاضر بود. امام خمینی منادی بزرگ دین و آرمان‌های الهی و منجی ملت ایران از سلطه چند هزار ساله ستمشاهی بوده است. خون شهدا و فرهنگ دفاع مقدس جزو مقدسات ماست. کما اینکه اسلامیت و جمهوریت نظام، دو اصل مقدس و تفکیک ناپذیر در منظومه اندیشه سیاسی امام خمینی در باب حکومت دینی هستند.
منبع: جماران
.
انتهای پیام /*