پرتال امام خمینی(س) - منصورعبدی؛ عضو هیأت علمی دانشگاه اراک: هدف از مطالعه روان شناسی ورزش مطالعۀ انسان و حرکات او در جریان تمرینات بدنی، مسابقات ورزشی و فعالیتهای بازی گونه در هوای آزاد است. روان شناسی ورزش سطوح مختلف ژنتیک، نتایج مؤثر این فعالیتها در فرد و گروه و تأثیر آن در ضعیف ترین و قوی ترین و پراستعدادترین فرد در تمام زمینه های روانی ـ حرکتی و تربیت بدنی و ورزش را مدنظر دارد. روان شناسی ورزش در تکمیل و راه اندازی روشهای مطالعۀ شخصیت مؤثر بوده است[1] و از آن می توان در تشویق نسل جوان برای روی آوری به ورزش نیز بهره گرفت و موجب نوعی تفاهم عمیق و همه جانبه انسان و کشف اصول و قوانین حاکم بر مهارت و موفقیت بدنی و ورزش گردید.
سلامتی عمده ترین نیاز انسان برای بقا، شاید یکی از مهمترین فاکتورهایی است که محققین و پژوهشگران در ورای تمام فعالیتهای خویش در انتها بدان می اندیشند. در این مقوله نیز آنچه بیش از همه مدنظر است حفظ سلامتی است، یعنی فاکتوری که سازمان بهداشت جهانی در اوایل قرن بیستم پرچمدار نهضت آن بوده است. پس اگر تک تک خوب بیندیشیم خواهیم دید سلامتی نه رازی است که پنهان مانده و نه اسطوره ای است دست نایافتنی، بلکه پدیده ای است که غالباً در دسترس انسان بوده و کمتر بدان اندیشیده و اهمیت داده و امروزه ثابت شده است که سلامتی همانند تمام ارزشها، در وجود انسان است و او در انتخاب آن نقش اصلی و تعیین کننده خواهد داشت. افراد بر مبنای کار خویش و نگرش خود معنای گوناگون از سلامتی را بیان می دارند یک مربی ورزش سلامت ورزشکار خود را در تمرین مرتب، تغذیه منظم، کنترل وزن، و شرایط مطلوب آمادگی می داند و یک پزشک سلامتی را در نبود یا دوری از بیماری می داند، یک روان شناس سلامتی را به مفهوم توانایی فرد در مقابله با مشکلات روحی و روانی و برخورداری از یک جسم و روان سالم می پندارد ولی سلامتی تنها از بعد جسمی مورد ارزشیابی قرارنمی گیرد بلکه ابعاد روحی، فکری و اجتماعی و معنوی در تأمین و حفظ آن لازم و ملزوم یکدیگرند.
دانشمندان بزرگ و صاحبنظران حال و گذشته ایران نیز به خوبی به نقش ورزش در تأمین سلامتی و تندرستی جسم و روان آگاهی داشته و بخش قابل توجهی از آثار علمی خود را به تشریح این مطلب اختصاص داده اند حتی احادیث بسیاری نیز در ضرورت نیرومندی بدنی از پیامبر و ائمه اطهار(ع) وارد شده است که به ذکر یک مورد آن بسنده می کنیم.
قال رسول اللّه (ص): «طوبی لمن اسلم و کان عیشه کفافا و قواه شداوا».[2]
اگرچه مسأله ورزش و مسابقات ورزشی به معنایی که امروز توجه جهانیان را به خود جلب کرده و به اشکال مختلف اجرا می شود، در آیین مقدس اسلام مورد بحث و گفتگو واقع نشده است. اگر ورزش به عنوان یک تفریح سالم و منزه و به منظور سلامت بدن و نیرومندی جسم باشد، نه تنها از نظر مقررات اصولی اسلام بلامانع است بلکه با توجه به این مطلب که اولیای گرامی اسلام طبق حدیث فوق به سلامت و نیرومندی پیروان خود علاقه دارند و در یک کلام می توان گفت ورزش مفید و سلامت بخش مطلوب پیشوایان مذهبی است.[3]
امام خمینی(س) نیز به عنوان یکی از بزرگ ترین اندیشمندان قرن حاضر دیدگاه و نظر خود را در چهارچوب قوانین اسلام در مورد ورزش و نقش آن در همه ابعاد وجودی انسان و روان شناسی ورزش به شرح و تفصیل بیان می دارند که در اینجا به ذکر این دیدگاهها می پردازیم.
نقش سلامت جسم بر سلامت روان
سدۀ بیستم که به قرن صنعت و تکنولوژی شهرت یافته همراه با رفاه و آسایش بیشتر با سلب حرکت و تحرک از انسانها، معضلات متعدد روانی، اجتماعی و جسمی را برایش به ارمغان آورده است که وجود 10 الی 15 درصد بیمار روانی از کل جمعیت جهان، بیانگر این عارضه است چرا که بی تحرکی خلاف فطرت و ذات بشر بوده و او را به مرز عدم نزدیکتر می سازد، در زندگی ماشینی آنچه که جایگاهی برای خود ندارد، انسان بویژه خویشتن اوست و زمانی که آدمی نسبت به خود بیگانه باشد نه تنها به ارزش خود پی نبرده بلکه دیگران نیز برایش اهمیتی نخواهند داشت که حاصل انسانی سردرگم و بی هدف و پریشان حال خواهد بود، چرا که
یکی از اصول بهداشت روانی، حرمت به خویشتن و داشتن عزت نفس می باشد لذا ثابت شده است که برای رهایی از اینگونه مشکلات، میادین ورزشی به عنوان پناهگاهی مستحکم و مطمئن محسوب می گردد. تحقیقات نشان می دهند که برنامه های ورزشی موجب کاهش افسردگی، افزایش حس احترام به خویشتن، احساس عمومی شادابی و آمادگی خوب سیستم قلبی ـ عروقی می شود. بنابراین میادین ورزشی می توانند به عنوان میدان ارزیابی فرد از خویشتن مطرح باشند و زمانی که فرد خود را خوب ارزیابی کرد و به قابلیتهای خویش پی برد خود و دیگران را مورد احترام قرار داده و از تهدید، نومیدی و افسردگی، اضطراب و سایر اختلالهای روانی مصون مانده و از جنبۀ روانی نیز فردی خودشکوفا و سالم خواهد بود و به قول امام خمینی(س):
«عقل سالم در بدن سالم است. ورزش همان طور که بدن را تربیت می کند و سالم می کند، عقل را هم سالم می کند و اگر عقل سالم شد، تهذیب نفس هم دنبال او باید باشد. شما همان طور که ورزش می کنید و اعصاب خودتان را قوی می کنید و ان شاء اللّه برای مملکت و آتیۀ مملکت مفید واقع خواهید شد، لازم است که همۀ ابعاد وجودی خودتان را تحت تربیت ورزشی در آورید».[4]
«همان طوری که با ورزش قوت جسمانی خودتان را تقویت می کنید، قوای روحانی تان را هم تهیه و تقویت کنید. همان طوری که کوشش می کنید که جسمتان قوی باشد، کوشش کنید که روحتان قوی باشد».[5]
قدرت جسمانی در جهت دفاع از کشور
در مکاتب فلسفی دو گونه در مورد فرد و اجتماع قضاوت صورت پذیرفته: فرد آزاد مطلق که در بهره وری از آنچه تمنا دارد ذیحق و مختار است و فرد مقید و کاملاً در خدمت اجتماع و پیکره جامعه.
مکتب آسمانی اسلام را در این بیان نظر خاصی است که نافی هر دو نگرش و بینش مذکور در فوق است لذا در حالی که فرد را آزاد می شناسد و به همین لحاظ بار مسئولیت را بر پشت او می نهد و عامل ساخته شدن وی را آزادی و اراده و اختیار او می داند و در عین حال مسئولیت او را در قبال اجتماع بس خطیر دانسته و وی را متعهد در برابر جامعۀ خویش که جامعه اسلامی در سراسر جهان است می داند و بر همین اساس هنگام هجوم کشوری بیگانه دفاع از مرزها را واجب دانسته و ورزش نیز با همۀ شرایطش باعث تهذیب نفس، تربیت و نیرومندی جسم و اندام، جلوگیری از خمودی و تنبلی، زنده شدن حس غیرت و شرافت می گردد واجب دانسته و به همۀ جوانان توصیه می کند:
«همان طوری که عرضه می دارید ارزشهای بدنی خودتان را، قدرتهای بدنی خودتان را و برای ایران ارزش قائل می شوید و ارزش ایران را به آنها حکایت و نمایش می دهید، ارزشهای اخلاقی، ارزشهای اعمالی، ارزشهای عقیدتی، اینها هم توسط خود شما ان شاءاللّه در آن جاها منتشر بشود و در اینجا هم، و ایران هم که هستید به خدمت این جامعه باشید... اسلام امروز احتیاج دارد به اینکه این جوانها که در اینجا هستند و زورمند هستند، قدرتمند هستند و قدرت روحی هم دارند، اینها همه کوشش کنند تا این کشور از شرّ مفسدین نجات پیدا کند».[6]
هدفمندی ورزش
ورزش یک حرکت هدفمند است، یک حرکت پویا می باشد که هدفهای پرورشی و اخلاقی آن در کنار هدفهای حرکتی و مهارتی، انسان می سازد، انسانی قدرتمند و با اراده که تعادلی بین روح و جسم برقرار می کند. تندرستی جسم لازمۀ سلامت روح و روان است، ارج نهادن به سلامت جسم برای یاری کردن سلامت روح از هدفهای ورزش می باشد. هدف ساختن انسانی است که بتوان از لابه لای جسم تنومندش، تواضع و خشوع را مشاهده کرد، شخصیتی می سازد که زندگی خروشان و گرانباری دارد ولی ایستادگی و مقاومت او زبانزد خاص و عام است.
«این قدرت وقتی با ایمان باشد، وقتی که زورخانه با قرآن باشد، با ایمان باشد، پشتوانۀ یک ملت است. وقتی قهرمانها، قهرمانهای اسلامی باشند، پشتوانۀ یک ملت هستند؛ بازوی یک ملت هستند».[7]
سربلندی کشور و صدور انقلاب اسلامی
ورزشکاران بعد از گذراندن دورانهای متنوع ورزشی در سنین گوناگون و کسب مهارتهای ورزشی و عناوین برتر ورزشی در سطح کشور و قاره و جهان به عنوان یک شخصیت ورزشی در رشته خود محسوب می گردند.
شخصیتهای ورزشی بر دو نوع هستند:
الف) شخصیت ورزشی در رشته های مختلف؛
ب) شخصیت اجرایی و برنامه ریز در رشته های ورزشی.
دسته اول دارای خصوصیات مهارتی و اخلاقی بالایی هستند و می توانند علاقه مندان خود را تحت تأثیر قرار دهند. اطرافیان، تماشاگران از رفتار و عملکرد آنها در میادین ورزشی الگوبرداری می کنند و سعی می کنند رفتار خود را با آنها تطبیق دهند.
دسته دوم افرادی که اگر از بین ورزشکاران صاحب نام و یا صاحب تجربه در رشتۀ ورزشی خود انتخاب گردند بسیار در برنامه ریزی و هدایت رشتۀ خود در سطح جهان، قاره و کشور می توانند تأثیرگذار باشند و علاوه بر اینکه اینان باعث سربلندی و افتخار مملکت اسلامی می گردند به عنوان الگو نیز مورد توجه تمام جوانان قرار می گیرند، اخلاق ورزشی و رعایت نظم در ورزش، رعایت شئون و اخلاق اسلامی، همه و همه دست به دست هم می دهند و جوانان ایرانی را بر سکوی برتر میادین جهانی، الگویی برتر و فراتر معرفی می کنند و این خود زمینه ای برای صدور اسلام عزیز می باشد زیرا این جوانان با کمال و شعور از کشور اسلامی
برخاسته اند و هدفشان سربلندی کشور و اسلام عزیز می باشد:
«ان شاء اللّه هر جا می روید قهرمان باشید و موفق شوید انقلاب را در تمام معانی آن صادر کنید. امیدوارم از حیث اخلاقی هم قهرمان باشید، که بحمداللّه اخلاق خوب در ورزشکاران بسیار پیدا می شود».[8]
رشد اسلام
رشد اسلام در گرو دستان پرتوان و اراده پولادین مردان و زنان نیرومندی است که جسم و روح را باهم به معراج الهی می برند، جسم و روح را توأم تقویت می کنند، پرورش می دهند، و جسم را مرکب حرکت روح می سازند و به یاری اسلام عزیز، اسلامی که مظلوم واقع شده است می شتابند:
«ما همه زنده ایم برای احیای سنت پیغمبر اسلام و احیای قرآن کریم؛ و باید دین خودمان را به اسلام ادا کنیم. من وقتی که شما جوانها را می بینم، ماشاءاللّه جوانهای برومند و پهلوان، خیلی خوشم می آید و افتخار می کنم به اینکه این جوانها علاوه بر برومندی بدنی، توجه به دیانت و اسلام دارند و همان طوری که ورزش کردند برای تقویت بدن، ان شاءاللّه ورزش برای تقویت روح هم کرده اند».[9]
بها دادن به ورزشکاران
همان طوری که گفتیم ورزش یک حرکت هدفمند است که مهمترین هدف آن سلامت جسم و روان است، فرد با پرداختن به ورزش تخلیه هیجانی می شود، بدین معنی که برخی عواطف منفی،تضادها و تعارضات درونی فرد برون ریزی شده و بدین گونه تنشهای روانی از بین رفته و از به وجود آمدن یک شخصیت ضد اجتماعی جلوگیری به عمل می آید و ورزش نقش بسزایی در بهسازی جسم و روح افراد اجتماع و حفظ سلامت جامعه دارد و سهم عمده ای در پیشگیری از ابتلای جوانان و نوجوانان به انواع آسیبهای اجتماعی از قبیل بزهکاری و مفاسد اجتماعی دارد که با این توضیحات، اهمیت بها دادن به ورزش و ورزشکاران کاملاً واضح و آشکار می گردد. در این رابطه امام می فرمایند:
«مملکت ما همان طوری که به علما و دانشمندان احتیاج دارد به این قدرت شما هم احتیاج دارد»[10]
و یا در جایی دیگر ایشان می فرمایند:
«من خوشحالم که با شما ورزشکارهای عزیز ورزشکارهایی که برای ملت ما پشتوانه هستید، امروز مواجه هستم».[11]
تشویق جوانان در روی آوری به ورزش
امروز کشور پهناورمان که اکنون دوران بازسازی با برنامه ریزی مدون را می گذراند به جوانان سالم، شاداب و کارآمد نیاز دارد، باید که به تعمیم ورزش در جامعه بپردازد و فرهنگ ورزش را از زمان کودکی رشد دهد. اگر امروز دشمنان در کمین نشسته، جوانان ما را آماج تیرهای زهرآگین خود نموده اند تا آینده و افق روشن مملکت اسلامی مان را با شبیخون فرهنگی و اعتیاد تیره و تار نمایند، یکی از راههای عملی مبارزه با مقاصد این دشمنان پرورش جوانانی سالم و غیور و آینده ساز از طریق همگانی کردن ورزش در تمامی اقشار جامعه بویژه قشر جوان که در واقع سرمایه های عظیم هر کشورند خواهد بود و همگی ما از زبان حضرت امام(س) برای جوانان دعا می کنیم:
«از خدای تبارک و تعالی خواهانم که شما جوانها را که ذخیرۀ این کشور هستید و مایۀ امید ملت و اسلام هستید هر چه بیشتر موفق کند که در همه ابعاد انسانی ورزش کنید. یک بعدش این بعدی است که شما متخصص در آن هستید و امید است که بعدهای دیگری هم که انسان دارد و انسانیت دارد در شما رشد کند. ورزشکارها همیشه اینطور بودند که یک روح سالمی داشتند، از باب اینکه توجه به شهوات نداشتند، توجه به لذات نداشتند توجه به یک فعالیت جسمی داشتند که عقل سالم در بدن سالم است».[12]
اولویت پهلوانی بر قهرمانی
در بین ورزشکاران رشته های مختلف همیشه اندک کسانی هستند که علاوه بر ورزش و قهرمانی به خصلتهای پهلوانی نیز می اندیشند و آن را در جامعه به اجرا در می آورند.
پهلوانان جامعه همیشه خود را با فرهنگ جامعه خویش هماهنگ ساخته و آنقدر به مردم توجه دارند که اجتماع را مجذوب خود می سازند. امام خمینی(س) در جمع کثیری از ورزشکاران قهرمان رشته های مختلف ورزشی قریب به این مضمون می فرمایند: قهرمان بودن خوب است اما پهلوان بودن بهتر است.
ورزشکارانی می توانند خصلتهای پهلوانی را در خود زنده کنند که زندگی و منش حضرت علی(ع) را راه و رسم خویش سازند.
علی(ع) در طول دوران زندگی خود دارای جسمی سالم، ستبر و تنومند بود، به طوری که در جنگ و رزم و زورآزمایی همتایی نداشت، اما در بین مردم آنچنان متواضع و فروتن بود که گویی دارای کمتر توانی باشد به همین منظور بود که امام خمینی(س) در جمع ورزشکاران فرمودند:
«شما ورزشکارها... به علی ـ علیه السلام ـ اقتدا کنید»[13]
یعنی همان طور که در رقابتهای ورزشی دارای مهارتهای ویژه و تواناییهای زیادی هستید باید در امور زندگی و اجتماعی خود نیز بتوانید با غلبه بر نفسانیات منفی خود مورد توجه جامعه قرار بگیرید.[14]
همان طوری که برای ورزشکار شدن برتر باید سعی کرد، برای پهلوان شدن نیز چندین برابر بیشتر باید سعی کرد؛ چرا که غلبه بر خود و نفس بسیار مشکل تر از یادگیری مهارتهای ورزشی است. خصلتها و ویژگیهای پهلوانی را از جمله گذشت و جوانمردی، فتوت و ایثار و انفاق را باید یاد گرفت و یاد داد و با جمله ای از حضرتش این مقاله را به اتمام می رسانیم:
«خداوند ان شاء اللّه به شما قدرت زیادتر، قوۀ ایمان، قوۀ تهذیب نفس، قدرت بر تسلط بر نفس، عنایت کند».[15]
منبع: ورزش و ورزشکاران در اندیشۀ امام خمینی(س)، مجموعه مقالات نخستین همایش دیدگاههای امام خمینی(س) در تربیت بدنی و ورزش، ایران ـ اراک، 18 اسفند ماه 1378، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، صص 91-102
فهرست منابع:
توماس، ریموند؛ روان شناسی ورزش؛ ترجمۀ محمد حسین سروری؛ انتشارات یگانه، تهران: 1370.
مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)؛ صحیفه امام؛ 22 ج، چ 1، تهران: 1378.
فلسفی، محمدتقی؛ گفتار فلسفی، جوان از نظر عقل و احساس؛ هیأت نشر معارف اسلامی، تهران: 1363.
دفتر توسعه و برنامه ریزی امور پرورشی؛ مبانی تربیت بدنی؛ انتشارات تربیت، تهران: 1378.
[1] روانشناسی ورزش. [2] سعادتمند کسی است که آیین اسلام را پذیرفته و به قدر معاش خود درآمد دارد، و قوای یدیاش نیرومند است. [3] گفتار فلسفی. [4] صحیفه امام؛ ج 7، ص 261. [5] همان؛ ج 8، ص 374. [6] همان؛ ج 16، ص 82. [7] همان؛ ج 8، ص 34. [8] همان؛ ج 18، ص 151. [9] همان؛ ج 7، ص 541. [10] همان؛ ج 8، ص 34. [11] همان؛ ج 10، ص 451. [12] همان؛ ج 16، ص 80. [13] همان؛ ج 7، ص 262. [14] مبانی تربیت بدنی. [15] صحیفه امام؛ ج 7، ص 263.
.
انتهای پیام /*