امام خمینی (س) در روز دوشنبه 24 مهر 1357 دوبار سخنرانی کردند. این سخنرانیها در حالی ایراد شد که ملت ایران، به مناسبت اربعین شهدای جمعۀ خونین، کارها را تعطیل کرده و مراسم گوناگونی برپا نموده بودند. این ایام، علاوه بر چهلم شهادت تظاهرکنندگان میدان ژاله، سالگرد شهادت فرزند امام، شهید آقا مصطفی خمینی نیز بود. بهشت زهرا، از جمعیت موج می زد و مردم بدون توجه به حضور نظامیان و زره پوشهایی که در نقاط حساس شهر استقرار داشتند، به سوی آرامگاه شهیدان در حرکت بودند. و این، در حالی بود که به طور گسترده ـ چنان که در پیش اشاره شد ـ شایع بود که مأموران حکومت نظامی، به دستور مستقیم شاه، قصد دارند مردم را به رگبار ببندند.

در همین روز، گروهی از مردم در خیابان امیریه (ولی عصر) تهران دست به تظاهرات زدند که بلافاصله مأموران انتظامی در محل حاضر شدند و تظاهرکنندگان را متفرق کردند. مأموران راهنمایی و رانندگی، راه را بر خودروهای نظامی باز می کردند. نیروهای نظامی، در کاروانهایی مرکب از تانک و جیب و کامیون با سربازانی مسلح به تفنگ و مسلسل، در شهر به گردش درآمده بودند. یک هلیکوپتر ارتشی نیز در مسیر حرکت کاروان نظامی در پرواز بود. نیروهای انتظامی، همۀ قسمتهای شهر را علی الخصوص خیابانهای مرکزی و اطراف ژاله را زیر نظر داشتند. مراکز مهم شهر از جمله میدان سپه (امام خمینی) و سایر میادین بزرگ و خیابانهای پر رفت وآمد، محل استقرار نیروهای نظامی بود.

خبرگزاری رویتر گزارش داد: «اگر عزاداری امروز به مسالمت سپری شود، دولت فرصتی برای آرام ساختن تب سیاسی و حرکت در جهت اصلاحات سیاسی موعود، از جمله انتخابات آزاد پارلمانی بعد از اتمام حکومت نظامی، به دست خواهد آورد.»

محوطه خارجی بهشت زهرا به وسیلۀ مأموران به محاصره درآمده بود ولی هر لحظه بر تعداد جمعیت افزوده می شد. هزاران دختر و پسر سیاه پوش، بر آرامگاه شهدا گل نثار می کردند و قبرها را شستشو می دادند. دهها هزار نفر در محکومیت جنایت رژیم و به طرفداری از امام خمینی (س) شعار سر می دادند. نوار سخنرانیهای امام، در بهشت زهرا پخش می شد و اعلامیه های ایشان نیز در تیراژی گسترده توزیع می گردید. شعار «مرگ بر شاه» و «درود بر خمینی» تمام فضای بهشت زهرا را پر کرده بود[1].

امام خمینی (س) پس از سالها تبعید و در حالی که هزاران کیلومتر از وطن دور بودند، مسائل نهضت را به دقت زیر نظر داشتند. همۀ ترفندهایی که از سوی تشکیلات امنیتی و سیاسی رژیم، کارشناسان غربی و یا توسط احزاب و شخصیتهای وجیه المّله سیاسی و مذهبی، برای نجات رژیم شاه از ورطۀ سقوط، به کار گرفته شده بود از سوی امام خنثی می شد. پیامها، سخنرانیها و مصاحبه های امام، هر یک زمینه ساز قیامهای بعدی و افشاگر طرحهای سازشکاران بود.

از ویژگیهای انقلاب اسلامی که امام از پیش از 15 / خرداد / 1342 تا پیروزی قیام، و پس از آن تا لحظۀ ارتحال، همواره بر آن تأکید داشتند، توجه به ارزشهای معنوی و اخلاقی جامعۀ انقلابی بود. نهضت امام خمینی (س)، پیش از آن که یک حرکت سیاسی علیه نوعی از نظامهای حکومتی باشد، یک انقلاب واقعی در ارزشهای حاکم بر جامعه بود. سرعت سیر حوادث انقلاب از 19 / دی / 1356 به بعد، و موج فزایندۀ گرایش جوانان و اقشار مختلف مردم به اهداف سیاسی انقلاب، در عین حال این آفت را نیز می توانست به همراه داشته باشد که ابعاد سیاسی انقلاب، سایر جنبه ها و در واقع اهداف متعالی و ارزشهای معنوی آن را تحت الشعاع قرار دهد؛ به ویژه آن که گروههای سیاسی متعددی که چندان به مبانی عقیدتی و اخلاقی نهضت اسلامی پای بند نبودند یا اساساً ایدئولوژی اسلام را نپذیرفته بودند، از فرصت استفاده کرده به بهره برداری از قیام مردم بپردازند. بدین جهت امام، همزمان با رهبری سیاسی نهضت، در هر مناسبتی هشدارهای لازم را در مورد انحرافهایی که ممکن بود از ناحیۀ گروههای غیر مقید به اخلاق و آداب اسلامی در مسیر نهضت پدید آید، می دادند؛ و به موازات آن، به تربیت نسلی می پرداختند که می بایست از فردای پیروزی، مسئولیت تداوم نهضت را برعهده گیرد.

از این رو در اوج حوادث سیاسی انقلاب، امام خمینی (س) در این سخنرانی (صحیفه امام، ج‏4، ص: 29- 36) (و بسیاری از بیانات دیگرشان) محور اصلی سخن خود را توجه به معنویات و ارزشهای اخلاقی قرار داده با اشاره به حقانیت عالم پس از مرگ، و حسابرسی دقیق اعمال آدمی در آخرت، و تجسّم عینی اعمال، می فرمایند:

«اگر شما از حالا قیام نکنید بر ضد شهوات فاسده؛ از شهوات مطلقاً جلوگیری نشده است... هم اینجا [= دنیا] را تعمیر بکنید و هم آنجا [= آخرت] را تعمیر بکنید. تمام قوه را صرف شهواتِ خدای نکرده فاسد، نکنید. همۀ قدرتتان را هدر ندهید، صرف این دنیای تنها نکنید.»[2]

امام، سپس به جامعیت دین اسلام و توجه آن به تمامی نیازهای مادی و معنوی انسان می پردازند و در پایان، حقانیت فریاد ملت ایران، و ضرورت همراهی دانشجویان و ایرانیان خارج از کشور را با ملت، یادآور می شوند.

نطق دوم امام خمینی (س) در روز دوشنبه 24 مهر 1357 در حالی ایراد شد که روزنامۀ فرانسوی لیبراسیون، گزارشی از «تدابیر شدید امنیتی در اطراف خانۀ امام» چاپ کرده بود.

فرستادگان کاخ الیزه، قبلاً به طور رسمی مخالفت دولت فرانسه را با اقامت امام در پاریس، به اطلاع ایشان رسانده بودند. امام به فرستادگان دیگری که از سوی کاخ ریاست جمهوری فرانسه حامل این پیام بودند که امام باید از هر اقدام سیاسی خودداری کنند، فرمودند که نمی توانند ساکت بمانند و اگر لازم باشد شروع به سفر کرده از این فرودگاه به آن فرودگاه خواهند رفت تا حقانیت قیام ملت ایران را به گوش جهانیان برسانند[3]. مشتاقان امام از سراسر ایران و دیگر کشورها، برای زیارت رهبر خویش عازم فرانسه شدند. دولت فرانسه، که همانند دیگر دول غربی از متحدان و حامیان رژیم شاه محسوب می شد، در تنگنا قرار داشت. در 16 مهر 1357 نزدیک به یکصد تن از رهبران مذهبی ایران، طی تلگرافی از والری ژیسکاردستن رئیس جمهور فرانسه خواستند تا مانع فعالیتهای امام نشود. در مجموع، افکار عمومی جهان خواستار آزادی عمل امام خمینی (س) است.

با وجود همۀ درخواستها، دولت فرانسه به امام اعلام کرد که انجام مصاحبه، انتشار بیانیه، اقامۀ نماز جماعت در مساجد پاریس و شرکت در اجتماعات، برای ایشان ممنوع است. امام همچنان بر انجام تعهداتی که به خدا و ملت خود داشتند، پای می فشردند. دولت فرانسه از شرکت امام در مراسم ویژه ای که به دعوت اتحادیۀ انجمنهای اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا در مرکز شهر پاریس ترتیب یافته بود، جلوگیری کرد[4]؛ امّا امام مسائل مربوط به نهضت را از طریق بیانیه ها و سخنانی که هر روز در جمع یاران خویش ایراد می کردند، به اطلاع ملت ایران و جهانیان می رساندند.

در سرتاسر ایران، اعتصاب حکمفرماست و بسیاری از ادارات و سازمانهای دولتی به صورت تعطیل و نیمه تعطیل درآمده اند. دولت ـ عملاً ـ فلج شده و حتی بین اعضای کابینه هم ناهماهنگیها و اختلافاتی به وجود آمده است. ارتشبد قره باغی، که در کابینۀ شریف امامی، سمت وزارت کشور را برعهده داشته، در کتاب خود ـ اعترافات ژنرال ـ چنین اعتراف می کند:

«با وجود اعلان حکومت نظامی در کشور، تظاهرات و اعتصابات روز به روز توسعه می یافت. برابر گزارشات واصله، چون تظاهرات در شهرستانها جنبه عمومی پیدا کرده بود، به تدریج عده ای از مقامات دولتی و حتی بعضی از فرمانداران هم در آنها شرکت می کردند... در تهران هم به علت عدم اجرای قانون و مقررات حکومت نظامی، برابر گزارشات واصله، اغلب کارمندان دولت، حتی به تدریج مقامات عالیرتبه وزارتخانه ها نیز در تظاهرات شرکت می کردند!»

اردشیر زاهدی پسر فضل اللّه  زاهدی ـ از عوامل بسیار مؤثر در کودتای 28 مرداد ـ و سفیر ایران در ایالات متحده، به تهران آمده و خبرها حاکی است که وی پس از تسلیم گزارشهای رسمی خود به شاه، یک بار نیز به ملاقات آقای سیدکاظم شریعتمداری رفته است.

کیهان اینترنشنال (انگلیسی) در 23 مهر 1357، ضمن درج خبر مسافرت زاهدی و 14 ساعت مذاکرۀ وی با شاه، عکسهایی از دکتر امینی، اردشیر زاهدی و ارتشبد جم ـ 3 نفری که نام آنها به عنوان کاندیدای نخست وزیری بر سر زبانها بوده ـ چاپ کرده و زیر عکس دکتر امینی نوشته بود «کاندیدای صبح»، زیر عکس اردشیر زاهدی «کاندیدای بعد از ظهر» و زیر عکس ارتشبد جم «کاندیدای شب»! این گزارش خود گویای اوج سردرگمی کاخ سفید و رژیم شاه در این ایام است.

یادآوری این نکته ضروری است که امام خمینی (س) تمامی راههای نجات رژیم سلطنتی را که دلخواه آمریکا و غرب است با بن بست مواجه ساخته اند و بدین لحاظ می بینیم که شرایط به هیچ وجه قابل مقایسه با 28 / مرداد / 1332 نیست.

***

امام خمینی س) در دوّمین سخنرانی خود (صحیفه امام، ج‏4، ص: 37-41) در 24 / مهر / 1357، که توسط خودشان به مناسبت اربعین شهدای 17 شهریور عزای عمومی اعلام شده بود، به بررسی حکومت 50 سالۀ اختناق دودمان پهلوی پرداخته با اینجملۀ صریح که «سلطنت مساوِق[5] با استبداد و قلدری و دیکتاتوری است».[6] مخالفت خود را با اساس نظام سلطنتی بیان داشتند و بر طرحهایی که از سوی ملی گرایان و سازشکاران ارائه می گردید، خط بطلان کشیدند.

امام، با اشاره به حمایتهای آمریکا از جنایات رژیم شاه، منطق حقوق بشر رئیس جمهور آمریکا و دول غربی را فریبی برای اغفال ملتها دانستند. بخش دیگر بیانات رهبر انقلاب، ناظر بر اوضاع ایران، غارت نفت در طول سالهای حکومت شاه و قیام یکپارچه ملت است. امام با اشاره به شکست طرحهای آمریکا، از قبیل تغییر مهره ها، پیروزی را نوید می دهند و در پایان، مسئولیت ایرانیان مقیم خارج از کشور را در تبلیغ حقانیت قیام ملت و اهداف انقلاب اسلامی، یادآور می شوند[7].

منبع: کوثر، ج1، صص 493-495 و 503 - 505

 

[1]. نگاه کنید به: روزنامه‏ های 24 و 25 مهر 57 و تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران ص 156. [2]. صحیفه امام؛ ج 4، ص 30ـ32ـ33. [3]. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران، ص 153. [4]. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران، ص 156 به نقل از خبرگزاری فرانسه 24 / 7 / 57 . [5]ـ مساوی. [6]. صحیفه امام؛ ج 4، ص 38. [7]. حضرت امام در روز 24 مهر 57 در سه نوبت برای حاضران سخنرانی کردند که نوبت اول و دوم آن تحت عنوان شماره 35 و 36 در مجموعه حاضر درج گردیده است اما سوّمین سخنرانی به لحاظ پائین بودن کیفیت نوار و غیر قابل استماع بودن آن درج نشده است. ان‏شاءاللّه‏ چنانچه نوار مطلوب و گویایی از آن به دست آید در چاپهای بعدی اضافه خواهد شد. 

 

. انتهای پیام /*