کتاب فصوص الحکم تألیف شیخ اکبر محى الدین عربى از عرفاى نامدار جهان اسلام است که شروح زیادى بر آن نوشته شده و شرح قیصرى بر این کتاب از بهترین شرح ها شناخته شده است. امام خمینی (س) در سال 1355 هجرى قمرى ( 1315 شمسى) تعلیقۀ خود را (به زبان عربى) بر شرح فصوص الحکم قیصرى به اتمام رسانیده است که خود گویاى تسلط نویسنده بر آراى اساطین عرفان، نظیر شیخ اکبر، قونوى، ملاعبدالرزاق کاشانى، فرغانى، عراقى و قیصرى است. 

 جایگاه رفیع محیی الدین در عرفان با کسی قابل مقایسه نیست، و گرچه ام الکتاب او «الفتوحات المکیّة» است، ولی زبده و عصاره افکار خود را در «فصوص الحکم» قرار داده است. به همین جهت این کتاب مورد توجه موافقان و مخالفان عرفان قرار گرفته است. کتاب فصوص - طبق مکاشفه شیخ - عطیه رسول خداصلی الله علیه وآله است که از عطایای الهی برای هدایت و ارشاد طالبان است.(1) بر این کتاب شرح های فراوانی نوشته شده است، اما شرح فصوص الحکم قیصری به عنوان متن درسی حوزه های عرفانی قبول عام یافته است، و امام خمینی (س) آن گاه که این کتاب را نزد مرحوم شاه آبادی می خوانده، حواشی و تعلیقاتی بر آن نگاشته است.

حضرت امام در حواشی خود بیشتر به کلمات قیصری - نه محی الدین - توجه دارد، و نوعاً توضیحات علامه قیصری را ناتمام می داند، و معتقد است که او به عمق معانی عرفانی آیات و روایات نرسیده است.(2) بلکه معتقد است که قیصری به عمق کلام شیخ اکبر نیز نرسیده است.(3) گاهی نیز می فرماید: کلام فاضل شارح - یعنی قیصری - در کمال سقوط است(4) گاهی می فرماید: معنایی که ما برای کلام شیخ ذکر کردیم بهتر از معنایی است که قیصری ذکر کرده است.(5) گاهی حضرت امام با توجه به سایر آثار و کتاب های محی الدین به شرح عبارت های فصوص می پردازد و در نتیجه اشتباه قیصری را در فهم کلام شیخ، مشخص می کند(6) و گاهی کلام قیصری را مطابق ذوق عرفانی نمی داند. (7)

امام خمینی(س) در تعلیقات خود بر کلمات قیصری غالباً وجهه اعتراض و نقد دارد، ولی نسبت به کلام محی الدین غالباً امام وجهه توضیحی و شارح بودن را دارد،(8) گرچه در موارد اندکی به کلام محی الدین نیز اعتراض دارد.(9) مثلاً: محی الدین معتقد به عدم خلود در عذاب است، ولی امام خمینی(س) خلود در آتش را از ضروریات دین می داند.(10) همچنین محی الدین عبد بودن را برای رسول خداصلی الله علیه وآله اسائه ادب می داند. اما امام خمینی(س) خود این کلام محی الدین را نوعی اسائه ادب دانسته و می گوید: عبد بودن برای آن حضرت از افتخارات است.(11)

کتاب مصباح الانس بین المعقول و المشهود، شرحى است از محمدبن حمزة بن محمد فنارى بر رساله «مفتاح غیب الجمع والوجود» ، اثر ابوالمعالى محمدبن اسحاق قونوى، از شاگردان نامدار محى الدین عربى که در عرفان نظرى نوشته شده است. این کتاب نیز از متون درسی عرفانی است. امام خمینی (س) آرا و نقد علمى خویش را به صورت حاشیه بر بیش از یک سوم کتاب مذکور در سال 1355 هجرى قمرى (1315 شمسى) نوشته اند.

تعلیقات امام خمینی رحمه الله بر «مصباح الانس» بسیار اندک و غالباً توضیحی بوده و از نقد و اعتراض بر کلمات قونوی یا ابن فناری به دور است. 

دو حاشیه فوق الذکر (بر شرح فصوص و مصباح الانس) تحت نام «تعلیقات على شرح فصوص الحکم و مصباح الانس» با تصحیحات و تعلیقات به همراه چندین نامه عرفانى ـ اخلاقى از حضرت امام به مناسبت یکصدمین سالگرد تولد حضرت امام از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) منتشر شده است.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.  تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ، ص 52.

2.  همان، ص 7، 17، 18، 24.

3. همان، ص 16، 27، 29، 42، 43، 46 و... .

4. همان، ص 66، 80 .

5. همان، ص 49.

6. همان، ص 57. در این جا امام از کتاب انشاءالدوائر محی الدین شاهد آورده بر آن که معنای عرفانی جوهر و عرض با معنای فلسفی آن ها و نیز با آنچه که قیصری ذکر کرده است متفاوت است.

7. همان، ص 32.

8. همان، ص 20.

9. همان، ص 195.

10. همان، ص 76.

11. همان، ص 55.

منابع: روزنگار زندگی و تاریخ سیاسی اجتماعی امام خمینی، ص 112 و 113 و تبیان

. انتهای پیام /*