کتاب شرح دعای سحر امام خمینی، شرح و تفسیری عرفانی است بر دعای معروف سحر که از ادعیه منسوب به امام محمد باقر است. این کتاب نخستین اثر امام خمینی است که آن را در سن 27 سالگی به رشته تحریر درآورده‌اند. کتاب به زبان فنی عرفان نظری نوشته شده و همین باعث شده است که فهم نکات کتاب با دشواری صورت پذیرد. سایت جماران به مناسبت شب‌های قدر در صدد برآمده است که به بخش‌هایی از شرح امام خمینی از دعای سحر بپردازد و مضامین اصلی و کلیات موضوعات مطرح شده در کتاب را -که فواید اخلاقی، تربیتی و عرفانی فراوانی بر آن مترتب است – بیان کند. آنچه در ادامه می‌آید سومین بخش از این سلسله یادداشت‌هاست.
«اللهم انی اسئلک من رحمتک باوسعها و کل رحمتک واسعه ,اللهم انی اسالک برحمتک کلها»
«بار الها!من از تو سوال می‌کنم به گسترده ترین رحمتت، و همه رحمت‌های تو گسترده است، بار الها !از تو سوال می‌کنم به همه رحمتت.»
فرق میان رحمت رحمانیه و رحمت رحیمیه
رحمان و رحیم از صفات اصلی حضرت حق هستند. امام خمینی تفاوت این دو صفت را بدین گونه بیان می‌دارند که خداوند بنا به صفت رحمانیت خود اصل وجود موجودات را به آن‌ها می‌بخشد و بنا به صفت رحیمیت موجودات را به کمال معنوی و هدایت باطنی‌شان می‌رساند. و به همین دلیل در روایات آمده است که خداوند رحمان است نسبت به همه مخلوقات و رحیم است نسبت به مومنان. در بعض ادعیه هم آمده است :«یا رحمن الدنیا و الاخره و یا رحیمهما » و حکمت این نحوه خطاب این است که خداوند در همه موجودات عشقی طبیعی برای سیر در مسیر کمال قرار داده است تا به تدریج به مقام خویش برسند و در آخرت هم به هر کس به میزانی که توانسته کمال‌های خویش را به فعلیت برساند پاداش می‌دهد. و یا در صورت کفران نعمات الهی، آن‌ها را مجازات می‌کند. امام خمینی در جای جای شرح دعای سحر هرکجا بحث از عذاب یا نعمت الهی می‌شود بلافاصله به تقدم و گستره رحمانیت الهی اشاره می‌کند. در شرح این فراز از دعا هم امام خمینی نقل قولی از ابن عربی می‌آورد که ایشان اشاره می‌کنند در روز قیامت صفت ارحم الراحمین الهی بر صفت منتقم او حاکم است و شفاعت کننده، و خداوند با صفت ارحم الراحمین‌اش بر بندگان حکم می‌راند و نه با صفت منتقم‌اش.
رحمانیت و رحیمیت ذاتی و فعلی
هر کدام از صفات رحمانیت یا رحیمیت هم وجهی ذاتی دارند و هم وجهی فعلی. در عرفان اسلامی همه مراتب وجود را در 5 دسته قرار داده‌اند که به اصطلاح آن‌ها را «حضرات خمس» یا مراتب پنج‌گانه گویند. مرتبه نخست را مرتبه غیب‌الغیوب گویند. یا عماء،این مرتبه حضور فی‌نفسه الهی است. خداوند چنان که هست، قدرت فکر هیچ متفکری یارای رسیدن بدان مرحله را ندارد. . و از تفکر دراین مرحله منع شده‌است که :لا تفکروا فی ذات الله، بل تفکروا فی آلاءالله. در ذات خداوند تفکر نکنید، بل در نعمات الهی تفکر کنید، البته این نهی بدین معنی نیست که انسان می‌تواند به ذات الهی فکر کند. بل به این معنا است که اساسا تفکر در آن مرحله فوق طاقت هر آفریده‌ای است، چه نبی مطلق و چه ملک مقرب.
دومین مرتبه را مرتبه غیب ثانی نامیده‌اند. و به اصطلاح آن را تجلی ذات بر ذات نامیده‌اند. خداوند هنگامی که با اسماء و صفاتش تجلی یافته است.
مرتبه سوم را مرتبه عالم ارواح نامیده‌اند. و خلقت الهی در این مرتبه شروع می‌شود. و والاترین آفریدگان که همان فرشتگان مقرب هستند در این مرحله قرار دارند. مرتبه بعدی، عالم مثال است موجوداتی که نه مانند فرشتگان تجرد محض دارند و نه مانند موجودات عالم طبیعی مادی محض‌اند، بل در حد واسط تجرد و مادیت هستند. انسان در هنگام خواب با موجودات این عالم سرو کار دارد. که آن را عالم خیال منفصل هم گفته‌اند.
پنجمین و پایین‌ترین مرتبه هم عالم طبیعت است که دفتر هستی بدان پایان می‌یابد. حال با تمهید این مقدمه بر سر سخن امام خمینی می‌رویم. ایشان می‌فرمایند که رحمانیت و رحیمیت ذاتیه اختصاص به مرحله تجلی ذات برای ذات یا همان مرتبه دوم از حضرات خمس دارد. و از اسماء ذات هستند. و رحمانیت و رحیمیت فعلی به مرتبه خلق خداوند و تجلی او بر عالم آفریدگان متعلق است. مرتبه‌ای که خداوند موجودات را مشمول فیض خود کرده و آن‌ها را بر طبق نظام احسن و اتم به کمال می‌رساند. پس رحمانیت و رحیمیت فعلی به مراتب سوم تا پنجم حضرات خمس –که مرتبه مخلوقات است– متعلق است.
«بحثی در تفسیر سوره حمد»
امام خمینی سپس به معانی رحمان و رحیم در بسم الله وسوره حمد می‌پردازند. رحمان و رحیم در بسم الله، اشاره به رحمانیت و رحیمیت ذاتی حضرت حق دارد . و رحمان و رحیم در سوره حمد اشاره به رحمانیت و رحیمیت فعلی خداوند که همان لطف او نسبت به مخلوقات است.
امام خمینی سپس در بیان وسعت رحمت الهی به بیان روایتی از پیامبر می‌پردازند که : «خدای تعال را صد رحمت هست که یکی از آن رحمت‌ها را بر زمین نازل کرد و آن را در میان خلق اش پخش کرد. هرچه عاطفه و رحم در میان خلق هست به واسطه آن یک رحمت است، نود و نه رحمت خود را به تاخیر انداخت تا روز رستاخیز به واسطه آن رحمت‌ها بندگان خویش را مورد رحمت قرار دهد».
«بیانی در چگونگی رحمت واسعه الهی»
امام خمینی در انتهای شرح این فراز از دعا به چگونگی رحمت الهی هم می‌پردازند. همه موجوات دو جنبه دارند، جنبه‌ای نوری /وجودی /کمالی. و جنبه‌ای ظلمانی /عدمی /نقصی. لطف خداوند از هر دو جنبه شامل مخلوقاتش می‌شود. موجودات به اعتبار جنبه نورانی شان رو به سوی عالم بالا دارند و اساسا وجود و نورشان هدیه ای است از رحمان مطلق. و از جنبه نقص و صعف شان هم مورد رحمت الهی قرار می‌گیرند و خداوند بر آن‌ها می‌بخشاید. این همان است که در ادعیه رحمت واسعه الهی نامیده شده است.
حال بار دیگر با معرفت بیشتری خداوند را با هم می‌خوانیم که:
«اللهم انی اسئلک من رحمتک باوسعها و کل رحمتک واسعه، اللهم انی اسئلک برحمتک کلها.»
.
انتهای پیام /*