جهان آفرینش بر پایه علم و حکمت بنا شده است و این همان علم و حکمت الهی است که در تحقق کل هستی و طبیعت و آفرینش انسان متجلی و سبب ایجاد نظامی هماهنگ و هدفمند شده است. انسان به عنوان خلیفه الهی در پی کشف این نظام هدفمند و تدوین قانونمندیهای آن در خود و سایر پدیده‌ها است. مهمترین پدیده، خود انسان و تحقیق در مورد انسان و کشف استعدادهای او به عبارتی آغاز ورود انسان به قدرت شناخت جهان هستی است.
نتیجه شناخت و کشف روابط پدیده‌ها بنا به آیه شریفه او (سخّرلکم الشمس والقمر...) (ابراهیم/33) تسلط و بهره‌گیری انسان از طبیعت می‌باشد که نتیجه آن بهره‌مندی بیشتر از مواهب الهی است. تلاش تعلیم و تربیت امروز، شناخت و کشف روابط پدیده‌ها به ویژه در زمینه رفتار آدمی به منظور سازگاری هر چه بیشتر‌‌‌‌‌‌انسان با محیط می‌باشد. روانشناسان‌‌‌‌معتقدند در صورت تامین نیازهای بدنی، روانی و عاطفی، انسان خوشبخت و موفق و سعادتمند خواهد شد. اما برای درک وصول به جریان حقیقت الهیه و تربیت انسان کامل و رسیدن به لقای پروردگار که غایت تربیت اسلامی و سعادت حقیقی است، نیاز به وحی و تدبر و بهره‌گیری از آن را داریم.
با مطالعه و بهره‌گیری از سیره پیامبران - صلی‌الله علیهم اجمعین - و ائمه معصومین - علیهم السلام - که به فرمایش قرآن کریم الگوی حسنه می‌باشند و پیروی از آن ها سبب سعادت دنیا و آخرت فراهم خواهد شد که البته سیره پیامبران، به ویژه خاتم ایشان مخالفتی با کارهای علمی و تحقیقی و ثمرات عاقلانه آنها ندارد. با این توصیف اهمیت و جایگاه تعلیم و تربیت اسلامی و ضرورت تربیت انسان روشن می‌شود.
در این عصر حضرت امام خمینی(س) با استفاده از نفحات جان بخش تعلیم و تربیت اسلامی خواست با دم‌‌‌مسیحایی خود انسان رنجور و خسته از جهل و ستم قدرت ها را رها ساخته و آنها را حیاتی دوباره بخشد و جان تشنه آنان را سیراب کند و آنان را متوجه تعلیم و تربیت حقیقی بنماید. حضرتش در کلام و نوشته و عمل هماهنگ عمل می کرد و تجلی ایمان او به عنوان یک مومن واقعی در این راز و رمزها می‌باشد. هدف این نوشتار بیان اختصاری رهنمودهای آن امام راحل پیرامون اهمیت و جایگاه و عوامل موثر بر تعلیم و تربیت است که نشأت گرفته از اندیشه اسلام ناب محمدی(ص) آن بزرگوار است.
1.از دیدگاه حضرت امام خمینی(س)، اسلام، قرآن، انبیا و ائمه علیهم‌السلام همگی در تربیت انسان نقش مهمی دارند. به طور مثال قرآن کتاب تربیت و انسان‌سازی است. اسلام و مکتب توحیدی می‌تواند انسان را در همه ابعاد وجودیش تربیت کند.
"انبیاى خدا براى این مبعوث شدند که آدم تربیت کنند؛ انسان بسازند؛ بشر را از زشتیها، پلیدیها، فسادها و رذایل اخلاقى دور سازند، و با فضایل و آداب حسنه آشنا کنند." (جهاد اکبر، ص25)
2. حضرت امام خمینی(س) پیرامون اهمیت تعلیم و تربیت بارها به این موضوع اشاره دارند که گرفتاری همه ما برای این است که تزکیه و تربیت نشده‌ایم. اشتغال به تهذیب نفس و تصفیه اخلاق را از بزرگترین مهمات و واجبات عقلیه می‌دانند. در اهمیت تربیت همین بس که ایشان غایت بعثت انبیا را تعلیم و تربیت انسانها گفته‌اند.(ن. ک صحیفه امام، ج14، ص391و 393)
3. همراهی تعلیم با تربیت و تقوا در آموزش و به عبارتی دیگر همراهی آموزش با پرورش، از چنان اهمیتی برخوردار است که بارها در بیان حضرت امام جلوه می‌یابد: " شما آقایان و آقایانى که در هر جا هستند و این شغل شریف را در آن وارد شدهاند که آموزش بدهند به ملت ما و این ملت مظلومى که از همه چیز در رژیمهاى سابق محروم بود، و آنها هى دم مىزدند از بزرگى و از تمدن و ملتشان در جهالت غوطهور بود، شمایى که امروز همت این معنا را گماشتهاید که مردم را سوادآموزى کنید توجه داشته باشید که ارزش کار شما ارزشى است که قرآن کریم این ارزش را تصدیق فرموده است. لکن در کنار این آموزش، پرورش هم باشد؛ دعوت به تقوا هم باشد. آموزش تنها نباشد، آموزش و تربیت باشد. انسان تا آن آخر عمرش، هم به علم احتیاج دارد و هم به آموزش و هم به پرورش. هیچ انسانى نیست که مستغنى از علم باشد و مستغنى از پرورش و تربیت. اینکه بعضى از اشخاص گمان مىکنند که ما دیگر وقت درس خواندنمان گذشته است، این صحیح نیست. درس یک وقت معین ندارد، علم یک وقت معین ندارد. همان طورى که در حدیث است که علم از گهواره است تا قبر ". (صحیفه امام، ج17: ص187)
4. در زمینه جایگاه علم و آموزش حضرت امام(س) نقش علم را تامین سعادت دنیا و آخرت دانسته و سفارش می‌کنند آموزش را باید به خدمت تربیت گرفت. با توجه به اینکه انسان محرک توسعه است و توسعه باید توسط این محرک به حرکت درآید، هرچه این انسان از توانایی های فکری بیشتری برخوردار باشد و آموزش و پرورش بیشتر و بهتری یافته باشد، در حرکت دادن این چرخ، بهتر عمل خواهد کرد و عملکرد او چه در جز و چه در کل، بسیار بهتر خواهد بود و بر این اساس، چنانچه تعلیم و تربیت به طور صحیح صورت گیرد، حرکت جامعه، به سمت پیشرفت و تعالی مطلوب خواهد بود. دراهمیت این نقش، حضرت امام(س) چنین می فرمایند: « مسئله فرهنگ و آموزش و پرورش در رأس مسائل کشور است. اگر مشکلات فرهنگى و آموزشى به صورتى که مصالح کشور اقتضا مىکند حل شود، دیگر مسائل به آسانى حل مىگردد. (صحیفه امام، ج15، ص: 309)
5. به این ترتیب از دیدگاه حضرت امام در صورت وجود علم و تهذیب، می توان از جهالت مادی و معنوی به طرف سعادت و کمال حرکت کرد. با آموزش و پرورش صحیح اسلامی و مطابق مصالح اجتماع، می توان به پیشرفت های مختلف دست یافت و سعادت دنیوی و اخروی جامعه را تضمین کرد. نکته قابل توجه اینکه مساله آموزش و پرورش طبق فرمایش حضرت امام و از دیدگاه ایشان در بین عوامل مؤثر بر توسعه در راس مسایل جامعه قرار دارد و مهمترین عامل است. به طوری که با حل مسایل و رفع مشکلات موجود در آموزش و پرورش، می توان امید داشت که دیگر مسایل به آسانی حل شود.
6. بر طبق فرمایشات بنیانگذار جمهوری اسلامی باید توجه داشت که تعلیم و تربیت در شکل گیری شخصیت انسان ها، نقش کلیدی و اصلی دارد و در واقع می توان گفت شخصیت انسانها را تعلیم و تربیت می سازد و چون عملکرد انسان به طور ویژه ای تحت تاثیر شخصیت اوست، می توان آموزش و پرورش (در مقاطع مختلف) را عامل اصلی در حرکت به سمت توسعه یافتگی در ابعاد مختلف دانست.
«دانشگاه در هر کشورى ... نقششان این است که انسان درست کنند. مأمور ساختن انسان هست دانشگاه. از دانشگاه ممکن است یک انسان پیدا بشود که یک کشور را نجات بدهد و ممکن است که یک انسان پیدا بشود که کشور را به هلاکت بکشد. این نقش مهمى در دانشگاه است. مقدرات هر کشورى به دست دانشگاه و آنهایى که از دانشگاه بیرون مىآیند هست. بنا بر این دانشگاه بزرگترین مؤسسه مؤثر است در کشور؛ و بزرگترین مسئولیتها [را] هم دانشگاه دارد.»(صحیفه امام، ج8، ص: 93)
در همین زمینه حضرت امام(س) علم آموزی را عبادت و از حوائج ضروری و اولیه زندگی افراد می شمارند. آن بزرگوار همچنین، مردم را به قیام عمومی برای ریشه کن کردن مشکل بی سوادی، که آن را در کشوری همچون ایران مایه شرم می داند، فرا می خواند. ایشان در پیامی فرمودند: «تعلیم و تعلم، عبادتى است که خداوند تبارک و تعالى ما را بر آن دعوت فرموده است.»(صحیفه امام، ج11، ص: 447)
همچنین ایشان در پیامی، درباره اهتمام به امر سواد آموزی فرموده اند:
«..از جمله حوایج اولیه براى هر ملت که در ردیف بهداشت و مسکن بلکه مهمتر از آنهاست آموزش براى همگان است... مایه بسى خجلت است که در کشورى که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگى مىکند که طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد. ما باید در برنامه دراز مدت، فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم... لازم است تمام بیسوادان براى یادگیرى و تمام خواهران و برادران با سواد براى یاد دادن بپاخیزند، و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات بپاخیزد... ائمه جماعات شهرستان ها و روستاها مردم را دعوت نمایند و در مساجد و تکایا، با سوادان نوشتن و خواندن را به خواهران و برادران خود یاد بدهند و منتظر اقدامات دولت نباشند، و در منازل شخصى، اعضاى بیسواد را تعلیم کنند و بیسوادان از این امر سرپیچى نکنند.»(صحیفه امام، ج11، ص: 446و447)
جهت مطالعه بیشتر رهنمودهای حضرت امام درباره اهمیت، جایگاه و عوامل مؤثر بر تعلیم و تربیت می توانید به کتاب «تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی» مراجعه نمایید.
.
انتهای پیام /*