بازخوانی دفاع مقدس

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، ویژگی های ژئوپولتیک، ژئو اکونومیک (اقتصادی) و حتی شرایط فرهنگی که در طول تاریخ داشته، همواره و مکرر در مکرر مورد هجوم قرار گرفته و تعداد جنگ هایی که به ایران تحمیل شده از یونان و روم گرفته تا اقوام وحشی دیگر بسیار زیاد است. جنگی که در قرن بیستم به ایران تحمیل شد، یکی از طولانی ترین جنگ های این قرن بوده است. جنگ ایران و عراق یک جنگ 8 ساله بود که حداقل 40 کشور به اشکال مختلف از دشمن ایران حمایت می کردند.

این جنگ به دلیل دارا بودن سه ضلع رهبری، اعتقادات مذهبی و مردم نقش آفرین شد.

آغاز رسمی جنگ ایران و عراق همزمان با حمله تعداد زیادی از هواپیماهای عراقی به فرودگاه های ایران بود که می توانست شوک سنگینی را در جامعه انقلابی آن زمان ایجاد کند. اما امام در همان ابتدا واکنشی بسیار سریع نشان دادند و موجب شدند فضای جامعه که دچار ترس شده بود، به شرایط عادی باز گردد.

اینکه امام فرمودند «یک دزدی آمده است یک سنگی انداخته و فرار کرده، رفته است سر جایش. دیگر قدرت اینکه تکرار بکند ان شاء اللَّه ندارد» (صحیفه امام، جلد 13، ص 223) به معنی یک نوع روحیه بخشی به مردم بود. امام می خواستند بگویند جای نگرانی نیست و نباید تصور کنیم کار انقلاب تمام شده است؛ در واقع پس از حمله عراق به کشور، همه تصور می کردند جنگی آغاز شده که به شدت آسیب آفرین است و امکان دارد عواقبی برای ایران داشته باشد که تا سالیان سال قابل جبران نباشد.

امام واکنش مردم به جنگ را از عکس العملی منفی به عکس العملی ارزشمند و هویت ساز تبدیل کردند.

این اقدام امام بسیار هوشمندانه بود و باعث شد شوک اولیه به سرعت رفع شود؛ در واقع مردم متوجه شدند با پدیده ای مواجه هستند که نیازمند مدیریت و مهندسی است.

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که جنگ در افکار عمومی جهانیان امری مخرب، مذموم و غیر قابل پذیرش است اما دفاع همیشه کاری مقدس و پسندیده است. یکی از کارهای مهمی که امام انجام دادند تبدیل مفهوم جنگ تحمیلی به «دفاع» بود.

امام با دقت کامل مفهوم جنگ را به دفاع تبدیل کردند و آن هم از نوع مقدسش؛ دفاع تبدیل شد به امری که همه افراد جامعه می توانستند برای آن فداکاری و از خودگذشتگی به خرج دهند.

دفاع مقدس از فرهنگ ایرانی- اسلامی غبار زدود/ عاشورا تبدیل به تجربه زیستی مردم شد

امام از یک تهدید واقعی به نام جنگ، یک فرصت طلایی ساختند. جنگ می توانست انقلابِ ما و جامعه ما را از هم بگسلد، اما امام با تزریق هوشمندانه و دقیقِ نه تنها احساسات که پشتوانه های عقلانی و منطقی به اذهان عموم جامعه، به مردم امکان مقاومت در برابر این تهدید بزرگ را دادند. علاوه بر این امام جنگ را تبدیل به نمایشی از قدرت معنوی کردند.

یکی از کارهای بسیار مهم امام این بود که برای تأمین پشتوانه های نظری و معنوی لازم برای دفاع مقدس به بازسازی بن مایه های فرهنگیِ ایرانی، اسلامی و شیعی پرداخت. عاشورا که در جامعه ما شکلی نوستالژیک پیدا کرده بود و جنبه های مصیبت محور و به عبارتی دیگر سوز و گداز آن بر جنبه های حماسی آن غلبه پیدا کرده بود، غبار زدایی شد. در حقیقت امام فرهنگ عاشورا را از غبار زمان زدود و در قالب دفاع مقدس آن را زنده کرد، گویی عاشورا دوباره در تاریخ ایران اتفاق افتاد؛ همراه با همه مضامین عمیق معرفتی آن.

با واکاوی عاشورا می بینید که از بچه شش ماهه تا پیرمرد هفتاد ساله، اقشار مختلف شهری و روستایی و گرایش های مختلف فکری در آن مشارکت دارند. امام از قدرت معنوی بزرگ عاشورا برای دفاع مقدس بهره گرفت و این واقعه عظیم را به صحنه زندگی روزمره مردم آورد. در حقیقت به مردم القا شد که اگر می خواهید عاشورا را درک کنید به جنگ ایران و عراق نگاهی بیندازید.

در دل دفاع مقدس مفاهیم عمیقی همچون ازخودگذشتگی ها، نه گفتن ها و عزت طلبی های عاشورا زنده شد. این گونه بود که افراد جامعه چه رزمندگان و چه کسانی که در بیرون از صحنه به نحوی پشتیبانی جنگ را در برعهده داشتند، خود را در مسیر ارزش های اسلامی ببینند. بنابراین می توانیم بگوییم که امام علاوه بر مدیریت جنگ، احیای بسیاری از آموزه های اعتقادی و فرهنگی را هم مد نظر قرار دادند. مسئله ای که از طریق این همانی بین دفاع مقدس و واقعه عاشورا امکان پذیر شد.

امام جنگ را تبدیل به فرصتی طلایی کرد و گفتمان انقلاب را در جنگ احیا کرد، به طوری که امروز می توانیم بگوییم دفاع مقدس تداوم و تقویت گفتمان انقلاب بود. 

امام در دفاع مقدس این فرصت را ایجاد کرد که زیست اخلاقی ای که بیشتر حالت نظری داشت و یک اندیشه بود، در صحنه عمل خود را نشان دهد. در قالب دفاع مقدس فضایی ایجاد شد که همه افراد بتوانند آن اندیشه ها و زندگی اخلاقی ای را که متکی بر آرمان های انقلاب بود، به صورت عینی لمس کنند و در آن به ایفای نقش مختص به خود بپردازند. به همین دلیل می توانیم بگوییم ما توانستیم بخش مهمی از کادرهای انقلابی را در دفاع مقدس تولید کنیم. امام فضای جامعه را به شکلی تغییر دادند که انسان معمولی وارد عرصه دفاع مقدس می شد و انسان نخبه، فرهیخته و تعلیم دیده بیرون می آمد.

 جنگ از افراد معمولی اسوه ها، اسطوره هایی ساخت که امروز تبدیل به کادرهای مهم نظام شده اند؛ بنابراین می توانیم بگوییم که دفاع مقدس یک کارگاه کادر سازی بود و این به پشتوانه امام محقق شد.

امام در عین حال که به عنوان یک عارف، عالم را مظهر خداوند و خدا را بر همه چیز حاضر و ناظر می دیدند، معتقد بودند حضور خداوند در صورتی رخ می دهد که مردم هم به این دعوت لبیک بگویند. امام یک عارف بود و برای همین هم می بینیم که اکثر سخنرانی های خود را در زمان جنگ با یک مبحث عرفانی آغاز می کردند، اما حضور بی قید و شرط خداوند در عالم را با مردم پیوند می زدند؛ این باعث می شد که مردم وارد صحنه شوند. ما نه سپاه منسجمی داشتیم نه ارتش درست و حسابی؛ اما امام با اتکای به خداوند و اعتماد جدی به مردم، ماشین نظامی دشمن را زمین گیر کردند. حضور وسیع مردم در مخیله عراق هم نمی گنجید و اصلا تصور نمی کردند که مردم بتوانند با حضورشان جلوی ورود آنها به نقاط حساس کشور را بگیرند.

ایشان علاوه بر اینکه جنگ را اصلی می پنداشتند، از پشت صحنه جنگ به توسعه دانش از طریق تقویت دانشگاه ها به منظور پشتیبانی دفاع مقدس غافل نماندند. به همین علت هم می بینیم که دفاع مقدس دو ویژگی بسیار مهم دارد، یکی عقلانیت در تصمیم گیری و دیگری استفاده از دانش. همان طور که می دانید دانشگاه ها نقش کلیدی در تولید ابزارهای لازم برای عملیات های مهم را داشتند و به همین دلیل بود که همواره امام بر دخالت دانشگاهیان در دفاع مقدس تأکید می کردند.

جامعه امروز ما علاوه بر حفظ تکثرگرایی و توجه ویژه ای که به آموزه های اصلی انقلاب آزادی، عدالت و توزیع برابر قدرت و ثروت دارد، باید این مسئله را هم مد نظر قرار دهد که جنگ برای ما ذخیره بزرگی است و می تواند به تعمیق آموزه های اصلی انقلاب و بازگشت به آن ارزش ها کمک کند.

اگر به دفاع مقدس برگردیم پی می بریم که رمز پیروزی ما حاکمیت یک جریان بر کشور نیست، بلکه همه مردم باید احساس کنند که در تعیین امور نقش دارند. دفاع مقدس و غافل نشدن از آن می تواند به ما برای بازسازی جامعه کمک کند.

 برگرفته از "امام نیروهای عادی را به کادرهای استراتژیک تبدیل کرد"