انسانیت
تفاوت اساسی انسان با حیوان از دیدگاه امام خمینی (س)
امام خمینی (س) در بیان تفاوت اساسی انسان با حیوان بر این باور است هر چند انسان و حیوان در اصول قوا (نامیه، غاذیه و مولده) و در حساس بودن و تحریک به اراده مشترک هستند، ولی انسان افزون بر آنها از قوه تمییز برخوردار است و ماورای طبیعت را درک می کند.(۱) انسان در میان همه موجوداتی که در طبیعت موجود هستند، ویژگی هایی دارد که سایر موجودات ندارند؛ یک سری مراتب باطنی و عقلیت در انسان بالقوه وجود دارد که انسان می تواند به جایی برسد که وهم و خیال نمی تواند آن را تصور کند. پیامبران آمده اند که انسان را تربیت و به آن مراتب برسانند.(۲) امام خمینی (س) معتقد است روح انسان از مراتب نفس ناطقه و دارای مراتبی است، روح بخاری، روح طبیعی و روح نفسانی که مبدأ آن مغز و مجرای آن اعصاب است و روح مجرد که امر مقدس الهی است و از نفخه الهی ایجاد شده است. روح نفسانی مرتبه نازله روح مجرد است.(۳)
حضرت امام خمینی (س) معتقد است، قوای نفس حقایقی جدای از یکدیگر نیستند که هر کدام در منطقه ای، وظیفه ای بر عهده داشته باشند؛ بلکه آنها در مرتبه طبیعت عین نفس و از شئون نفس می باشند؛(۴) امام در تفاوت انسان با حیوان معتقد است، قوای حیوانی حد اعتدال ندارد یا در حال افراط یا تفریط است؛ اما قوای انسان حد اعتدال دارد و معتقد است ریشه فضائل انسانی و اخلاقی انسان را حد اعتدال او تعیین می کند(۵) و بر این باور است تعدیل قوای نفسانی غایت کمال انسانی است و از مهمترین اموری است که غفلت از آن، سبب خسارت عظیم می شود.(۶) اگر انسان در این عالم قوای نفسانی خود را تعدیل و آنها را تابع روحانیت و عقل کند و سیر باطن و ظاهر بر طبق میزان شریعت الهی شود، باطن او ملکه استقامت پیدا می کند و صورت روح و باطن او صورت مستقیم انسانی می گردد و به انسان الهی تبدیل می شود؛(۷) اما اگر قوای نفسانی تعدیل نشود و تابع یکی از قوای نفسانی شود، باطن ملکوتی او نیز تابع آن قوا شده و به حیوانی سبعی یا موجودی شیطانی تبدیل می می گردد.(۸)
(۱) خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۹ همه ابعادی؛ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س) ، ج۳، ص۲۷۸-۲۷۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۵. ما قوه ای را می بینیم
(۲) خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵ و ۱۸۶-۱۸۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۹. عقلیت، نشوَش
(۳) خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۶۳۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۸. و الرّوح
(۴) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س) ، ج۳، ص۸۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۵. عین نفس
(۵) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س) ، ج۳، ص۳۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۵. حد اعتدال
(۶) خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۵۴-۱۵۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۲. خسارت عظیم
(۷) خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۸۴-۲۸۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۲. تابع روحانیت
(۸) خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۸۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۳۸۲ سبعی؛ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی (س) ، ج۲، ص۳۷۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) ، ۱۴۰۰.