یکی از پرکاربردترین واژه ها در آثار امام خمینی (س) که در آثار مختلف ایشان اعم از فلسفی، عرفانی، اخلاقی، فقهی و سیاسی فراوان بکار برده اند حق، حقوق، مشتقات و اضافاتی از ریشه حق است که روی هم 23731 بار در 173 شکل واژه بکار رفته و بیانگر خمیرمایه نگاه حقوقی ایشان به موضوعات مختلف می باشد. با بررسی آنها به نظر می رسد که حقوق انسان، بشر، بنی آدم، حقوق زنان، حقوق کودک و حتی حقوق حیوانات در اندیشه ایشان جایگاهی چنان والا دارد که هر حرکتی در جهت آن از سوی حتی افرادی غیر دینمدار هم مورد تایید ایشان می باشد. لذا از نظر اصولی با اعلامیه جهانی حقوق بشر موافق و آن را یک گام مهم در جهت اصلاح رفتار دولتمردان می دانند اما دو تحفظ هم داشتند.
یکی آنکه ممکن است برخی مفاد آن با برخی احکام شرعی تطابق نداشته باشد که اندیشمندان جهان اسلام باید در جهت تطابق دادن آن کوشش کنند که البته این معنا را به صورت واضح بیان نکرده اند بلکه با بررسی آثار ایشان در این زمینه، چنین موضوعی قابل انتزاع است.
دیگر آنکه تمسک به حقوق بشر از سوی قدرتها را برای مشروعیت دادن به دخالت های آنان در امور داخلی کشورهای اسلامی و نیز کشورهای ضعیف می دانستند و معتقد بودند حقوق بشر برای قدرتها به صورت جدی موضوعیت ندارد و فقط یک دستاویز است. ضمن آنکه با انتقادهای شدید به سازمانهای بین المللی که موضوعاتی از حقوق بشر را در دستور کار خود قرار داده اند، امیدوار بودند این انتقادها موجب توجه بیشتر به حقوق بشر شود. همچنین امام خمینی معتقد بودند تا زمانی که حق وتو که از قانون جنگل بدتر است، برای پنج قدرت وجود دارد، حقوق قدرت ها در اولویت است و حقوق بشر در چنین نظامی جایگاهی ندارد.
اگر چه بررسی نگاه امام خمینی(ره) به موضوع اعلامیه حقوق بشر محتاج کتابی مستقل و مفصل است اما در بخشی از یک سخنرانی که ده بار از اعلامیه و حقوق بشر نام برده اند، هم گویای نظر مثبت ایشان به اصل اعلامیه جهانی حقوق بشر و هم نظر بسیار منفی ایشان نسبت به دولت هایی است که آن را امضا کرده ولی به مفاد آن پایبند نیستند. بخش مورد نظر چنین است:
ما همه بدبختیهایی که داشتیم و داریم- و بعد هم داریم- از این سران کشورهایی است که این اعلامیه حقوق بشر را امضا کردهاند. اعلامیه حقوق بشر را اینهایی امضا کردهاند که سلب آزادی بشر را در همه دوره‌هایی که کفیل بودند و دستشان به یک چیزی رسیده است کردهاند. سر لوحه اعلامیه آزادی حقوق بشر- سرلوحه‌اش- آزادی افراد است. هر فردی از افراد بشر آزاد است، باید آزاد باشد. همه باید در مقابل قانون علی السواء باشند. همه باید آزاد باشند در محل شان؛ در سکنی آزاد باشند، در شغل‌شان آزاد باشند، در مشی شان باید آزاد باشند. این اعلامیه حقوق بشر است که سرلوحه‌اش این مطلب است. از اول مسلمین بلکه همه بشر، از اول گرفتار اینهایی بوده‌اند که امضا کردند و تصویب کردند این اعلامیه حقوق بشر را. امریکا یکی از آنهاست که تصویب کردند این را و امضا کردند این مطلب را که حقوق بشر باید محفوظ بماند. و یکی از حقوق بشر آزادی است. همین امریکایی که اعلامیه حقوق بشر را- به اصطلاح- امضا کرده است، شما ببینید چه جنایاتی بر این بشر واقع کرده است. در همین چند سالی که ماها یادمان است، و یک قدر زیادترش را من و یک قدر کمترش را به حَسَب جوانیای که دارید شما مشاهده کردید، چه گرفتاریهایی از برای بشر هست به دست امریکا که یکی از اشخاصی است که، یکی از دولتهایی است که قضیه حقوق بشر را امضا کردهاند. در هر مرکزی از مراکز مسلمین و غیر مسلمینْ یک مأموری نصب کردهاند که سلب آزادی از همه آن اشخاصی که در آن محیط هستند کردهاند. اینها میگویند آزادند بشر! برای تخدیر تودهها، که حالا دیگر نمیشود تخدیرش کرد. قضیه این چیزهایی که می‌گذرانند، که یکی‌اش هم همین اعلامیه حقوق بشر است، این برای اغفال است نه اینکه یک واقعیتی دارد. یک چیز خیلی خوش نمای با زَرْق و برقی را می‌نویسند، سی ماده می‌نویسند که همه‌اش موادی است که خوب به نفع بشر است، و یکی‌اش را عمل نمی‌کنند! در مقام عمل، یکی‌اش عمل نمیشود. این اغفال است؛ افیون است این برای تودهها، برای مردم. (صحیفه امام ج3 ص: 332)
جهت مطالعه برخی از آثار مرتبط با این موضوع می توانید به موارد زیر مراجعه کنید:
1- سیاست خارجی و روابط بین‌الملل از دیدگاه امام خمینی(س) - کتاب
2- حقوق بشر و دیدگ‍اه‍ه‍ای ح‍ض‍رت امام خمینی(س) درباره آن