همه اجزاء، اعضاء، ابعاد و حواس و حالات انسان هر کدام در تعالی او نقش خاصی را ایفا می کنند و فقدان هر یک از آنها می تواند آثار زیانباری به بار آورد که در مواردی ممکن است جبران ناپذیر هم باشد. قدما می گفتند: «من فقد حساً فقد علماً» هر کس حسی را از دست بدهد علمی را از دست داده است. این سخن تنها درباره حواس صادق نیست بلکه درباره احوال روحی - روانی انسان هم صادق است. چرا که همین احوال نیز در سلامتی / ناسلامتی او تاثیر دارند. در واقع باید گفت که: هیچ یک از موارد یاد شده در انسان گزاف نهاده نشده اند بلکه هر یک دارای حکمتی هستند که روز به روز حکمتهای آن بیشتر از گذشته آشکار می شود. شگفت این که علم پزشکی هم برای این ادعا صحه گذاشته است. امروزه در میان انواع بیماریها، بیماریهای روان تنی رایج شده اند که منشأ بیماری روانی و تظاهرات بیماری بدنی و جسمانی است.
با مقدمه ای که بیان شد، مساله اصلی این نوشتار آشکار شد به این معنا که اولاً انسان مطلوب اسلام انسانی تمام و کامل است. تمام از این نظر که هیچ یک از استعدادها و خواسته ها و امیال و احوال او سرکوب نشود و کامل از این جهت که تمام آنها در مسیری رو به تعالی باشند. ثانیاً شادی و نشاط از احوال آدمی است که در سیر انسان به کمال نقش تعیین کننده ای دارد.
مقوله شادی در متون دینی اسلام مطرح شده است به این معنا که هم قرآن و هم روایات معصومان به اهمیت آن تذکر داده اند. وقتی در قرآن می خوانیم «فَرِحینَ بِما آتاهُمُ الله مِنْ فَضْلِه» (آل عمران /۱۷۰) و یا «قُلْ بِفَضْلِ الله وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون » (یونس / ۵۸) به این نتیجه می رسیم که قرآن به مقوله شادی و نشاط اهمیت فراوانی قایل است. از این نظر مسلمانان مجاز بلکه محق اند از این حالت نهاده شده در سرشتشان بهره مند شوند.
در این میان همواره عالمان فرهیخته ای در همه دورانها بودند و هستند که به انسان به عنوان یک مجموعه نگریسته اند و در ارائه تئوری های عملی زندگی تمام ابعاد وی را مورد توجه قرار داده اند. از دید این عالمان، انسان مجموعه ای از اجزا و احوال و ابعاد است ولی عدم توجه به هر یک از آنها خسارتهای عظیمی برای افراد بشر بلکه برای عموم انسانها به بار می آورد. وقوع بحران های عظیم در جهان معاصر موید این ادعا است.
از خیل عظیم این عالمان حضرت امام خمینی (س) است که به حق شیوه معصومان را پیش گرفته و همانند سایر موضوعات در موضوع شادی نیز مشی آن بزرگواران را طی کرد. نکته بسیار جالب این که این بزرگان تنها در موارد و مواقع به ظاهر شادی، شادی و نشاط را از خود بروز نمی دادند بلکه حتی در موارد غم و اندوه نیز چنین برخوردی با قضایا داشته اند. مسلم است که چنین نظراتی از نگرش عرفانی این بزرگان نشأت گرفته است.
اگر نیم نگاهی به زندگی امام خمینی (س) داشته باشیم خواهیم دید که ایشان در تمام مراحل زندگی هیچ وقت از این مقوله غفلت نورزیده است. بودن پایه و مایه های چنین عنصری در زندگی ایشان بود که وی را استوار و پابرجا نگه داشت و در مواقع خطرناکی نه تنها امیدش را از دست نداد بلکه مایه امید و شادی برای دیگران هم شد. وقتی فرزند گرامیشان آیت الله سیدمصطفی خمینی (س) از دنیا رفت فرمود: «این طور قضایا {اشاره به شهادت سید مصطفی خمینی} مهم نیست خیلی، پیش می آید. برای همه مردم پیش می آید. و خداوند تبارک و تعالی الطافی دارد ظاهر و الطافِ خفیه. یک الطاف خفیه ای خدای تبارک و تعالی دارد که ماها علم به آن نداریم، اطلاع بر او نداریم. و چون ناقص هستیم از حیث علم، از حیث عمل، از هر جهتی ناقص هستیم، از این جهت در این طور اموری که پیش می آید جزع و فزع می کنیم، صبر نمی کنیم. این برای نقصان معرفت ماست به مقام باری تعالی .» (صحیفه امام؛ ج ۳، ص ۲۳۴ - ۲۳۵)
و یا در شهادت رجایی و باهنر فرمود: « رجایی و دیگران اگر نیستند خدا هست». (همان؛ ج ۱۵، ص ۱۳۸) این عبارات به ظاهر ساده مشحون از معانی بلند عرفانی هستند که اگر در زندگی فردی وارد شوند آثار بسیار گرانبهایی به جا می گذارند که شادی و نشاط از جمله آنها است.
در این میان همانطور که اشاره رفت، یکی از مهمترین ویژگی هایی که در فلسفه و عرفان اسلامی نهفته است توجه به مسئله شادی و نشاط است. نه تنها به شادی ها توجه عمیق شده، بلکه توجه و سفارش های ویژه ای در مورد کامل کردن شادی ها هست که دیگر از شادی های سطحی فراتر می رود و شادی هایی را تجربه می کند که خیلی عمیق تر است. در همین زمینه در تاریخ است که امام حسین (ع) در سفرش به کربلا با دوستان بذله گویی می کردند، سفری که پر از مشقت بود. اگر از مشقت بار بودن سفر سخن می فرمودند، سفر سخت تر بر آنها می گذشت. اما چه چیزی در درون اینها درخشیده است که در آن شرایط هم لبخند از آنها دور نمی شود. این لبخند درونی و اتصال درونی که در عارفان بسیار به آن تأکید نموده اند، از محوری ترین پایه های شادی اجتماعی است که باید فرهنگ سازان یک جامعه به خصوص جامعه اسلامی این سؤال را مطرح کنند که تا چه اندازه می توان لبخند و شادی درونی را در جامعه ارتقا بخشید؟ تا چه اندازه برنامه ریزی کشور در حوزه های مختلف سینما، تئاتر، ادبیات، داستان نویسی، تعامل های اجتماعی و ارتباطات اجتماعی و ... این نشاط و شعف درونی را که مورد اشاره حضرت امام (س) نیز بوده است مورد توجه قرار می دهد و چه اندازه ترغیب می کند؟
حضرت امام خمینی (س) همواره در آثار خود به روشنی از نشاط روحی و تازگی روان صحبت می کنند و نفس فاقد نشاط را در انجام عبادات ناکام می شمارد. ایشان می فرمایند:
«پس، وقتی را که برای عبادت انتخاب می کند وقتی باشد که نفس را به عبادت اقبال است و دارای نشاط و تازگی است و خستگی و فتور ندارد، زیرا که اگر نفس را در اوقات کسالت و خستگی وادار به عبادت کند ممکن است آثار بدی به آن مترتّب شود که از جمله آنها آن است که انسان از عبادت منضجر شود و تکلّف و تعسّف آن زیاد گردد و کم کم باعث تنفّر طباع نفوس شود. و این علاوه بر آن که ممکن است انسان را بکلّی از ذکر حق منصرف کند و روح را از مقام عبودیّت که منشأ همه سعادات است برنجاند...» (آداب الصلاه (آداب نماز)، ص ۲۳)
این نگرش حضرت امام (س)، تقرب جستن به خداوند و اتصال به ملکوت از طریق عبادت با روحیه شاد و روانی آسوده در اصل به کارگیری و جاری ساختن نشاط در سرتاسر زندگی و احوال درونی انسان است. به بیان دیگر از منظر حضرت امام، فراهم سازی موقعیت های خوشایند در درون است که انسان را برای پیوستن صادقانه با ملکوت یاری می رساند.
به هر حال امروزه شادی و نشاط پیش تر از هر زمان دیگر ضرورت دارد و آنچه مسلم می نماید این است که اگر جامعه ای می خواهد توسعه و پیشرفت کرده و به مقصد نهایی خود برسد، لازمه آن داشتن جامعه ای با نشاط و شاداب است و زمانی می توان به کمال نشاط اجتماعی رسید که تمامی آحاد مردم با نشاط و شاداب باشند. با جامعه شاداب و با نشاط می توان به اهداف مهم در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... دست یافت و تصمیم گیران جامعه همواره می توانند از آن به عنوان یک فرصت بهینه استفاده نمایند.
همچنین در پایان باید به این نکته نیز اشاره داشت که با شادی زندگی معنا می یابد و عواطف منفی مانند ناکامی و ناامیدی و ترس و نگرانی بی اثر می شود. انسان در پرتو شادی می تواند خویش را بسازد و قله های سلوک را بپیماید و در اجتماع نقش سازنده خود را در زمینه های مختلف، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایفا نماید.
انتهای پیام /*