مروری بر سیره جوانی حضرت امام خمینی(ره)

دوران جوانی از ویژگی هایی همچون پاکی، صداقت، شجاعت و عشق و شور برخوردار است و از آن به عنوان بهترین ایام در زندگی هر انسان یاد می شود. در این دوران است که «جوان» با توجه به فطرت پاک و خداجوی خویش آماده پذیرش کمالات، فضیلت ها و ارزش های انسانی و الهی است .
در معارف دینی، نسبت به این دوران توجه و تاکیدات خاصی شده است. پیامبر اسلام (ص) در روایتی می فرماید: «ان الله یحب الشاب الذی یفنی شبابه فی طاعه الله؛ خداوند دوست می دارد جوانی را که دوران جوانی خویش را در راه بندگی خدا سپری کند.»۱
مردان الهی و علمای بزرگ که هر یک به مراتب علمی و معنوی نایل شدند و مسیر کمالات را طی نمودند و همچون چراغ فروزانی گشتند که انسان های بسیاری از محضر آنان به کسب فیض و معنویت پرداختند، دوران جوانی خویش را به بندگی خداوند و تضرع به درگاه الهی و اجتناب از گناهان و معاصی سپری نمودند و نفس اماره را به اطاعت خویش در آوردند.
با مروری به زندگانی امام خمینی(ره) در دوران جوانی و نیز خاطراتی که دوستان و آشنایان ایشان نقل می کنند، این حقیقت به خوبی روشن می گردد که آن بزرگوار این دوران از زندگی خویش را با ایمان، تقوی، بندگی خدا و پرهیز از گناهان گذرانده است. مراقبت ها و توجهات دوران جوانی ایشان بود که از او عبد صالح خدا ساخت و بدین وسیله بود که توانست در میان اقشار مختلف مردم ایران به خصوص جوانان تاثیر گذارد.
ایشان در دوران جوانی در کنار تحصیل علوم رایج حوزه های علمیه، از درس اخلاق و عرفان بزرگان حوزه همچون آیت الله شاه آبادی بهره می برد و در درس اخلاق عارف بزرگ مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی که در منزل برای خواص می گفت، شرکت می نمود و به کسب معنویت و تقوی می پرداخت .
مرحوم حضرت آیت الله سیدمحمد صادق لواسانی که از دوستان قدیمی و دوران جوانی امام(ره) است و از سال ۱۳۴۲ هجری قمری با امام (ره) آشنا و مرتبط بوده، از روحیه تعبد و معنویت امام(ره) چنین می گوید: «در ماه مبارک رمضان و به خصوص شبهای متبرک، عبادتهای دسته جمعی داشتیم از جمله مرحوم صدوقی، آقای بروجردی و مرحوم آل آقا نیز حضور داشتند که تا نزدیک سحر به طول می انجامید.»۲
وی همچنین می گوید: «ایشان به نافله ها و نماز شب و شب زنده داری ملتزم بودند، همیشه افراد را از غیبت نهی می کردند حتی غیبت هایی که در اذهان بعضی از افراد بلامانع بود، خودشان نیز ملتزم بودند که غیبت نکنند»

رمز نفوذ امام (ره) در جوانان
آن پیر فرزانه که با استفاده صحیح از فرصتهای جوانی خویش، بر نفس خود مدیریت یافت، در اجتماع نیز این توفیق را بدست آورد که بر مردم و بخصوص جوانان مدیریت کند و در قلب های آنان نفوذ کند. در اینجا این سئوال مطرح می شود که رمز و راز نفوذ امام(ره) در قلوب مردم بخصوص جوانان در چیست؟

در پاسخ به این سوال باید دو نکته را متذکر شد :
۱ ـ تا زمانی که انسان بر نفس خویش مدیریت پیدا نکند، نمی تواند بر دیگران مدیریت نماید و در آنها نفوذ نماید. اگر امام خمینی(ره) توانست در میان ملت ایران بلکه مردم جهان به خصوص در قلب های پاک و با صفای جوانان ایران جای گیرد و آنان را شیفته و مجذوب خویش نماید، جز به واسطه مدیریت ایشان بر نفس خویش نبود. از این رو بود که با یک پیام و اشاره ایشان، جوانان در دوران مبارزات انقلابی علیه رژیم پهلوی و نیز صحنه ها و عرصه های گوناگون نظام پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی بخصوص دوران دفاع مقدس به صحنه آمدند.
۲ ـ امام خمینی(ره) همواره نسبت به جوانان برخوردی صمیمانه و همراه با مهربانی داشت و این نیز در جذب جوانان به سوی ایشان تاثیر بسیاری داشت. آیت الله کریمی از برخورد صمیمانه و دوستانه امام خمینی(ره) با گروهی از جوانان چنین می گوید: «یکی از شب ها در حرم مطهر امیرالمومنین(ع) جماعتی از دانشجویان مسلمان اروپا برای دیدار با امام(ره) آمده بودند که ظاهر آنها به تعبیر ما یک ظاهر ناپسندی در محیط ما بود، چه از نظر وضع و قیافه و لباس و چه از نظر طرز برخورد و صحبت. لیکن ما شاهد بودیم که امام(ره) به گونه ای با آنها برخورد کردند که گویی با دوستان قدیمی شان نشسته اند و مشغول صحبت می باشند. آنها آنچنان مجذوب امام(ره) بودند که پس از چند دقیقه صحبت با یک دنیا نیرو و ایمان و امید از کنار ایشان برخاستند.»۳
آن بزرگوار، علما و روحانیون را نیز توصیه می کردند که برخوردی محبت آمیز و دوستانه با جوانان داشته باشند هر چند آنان به بیراهه می روند. «علما و روحانیون ان شاالله به همه ابعاد و جوانب مسئولیت خود آشنا هستند ولی از باب تذکر و تاکید عرض می کنم امروز که بسیاری از جوانان و اندیشمندان در فضای آزاد کشور اسلامی مان احساس می کنند که می توانند اندیشه های خود را در موضوعات و مسائل مختلف اسلامی بیان دارند، با روی گشاده و آغوش باز حرف های آنان را بشنوند. و اگر بیراهه می روند، با بیانی آکنده از محبت و دوستی راه راست اسلامی را نشان آنها دهید. و باید به این نکته توجه کنید که نمی شود عواطف و احساسات معنوی و عرفانی آنان را نادیده گرفت و فورا انگ التقاط و انحراف بر نوشته هاشان زد و همه را یکباره به وادی تردید و شک انداخت. اینها که امروز اینگونه مسائل را عنوان می کنند. مسلما دلشان برای اسلام و هدایت مسلمانان می تپد، والا داعی ندارند که خود را با طرح این مسائل به دردسر بیندازند. اینها معتقدند که مواضع اسلام در موارد گوناگون همان گونه ای است که خود فکر می کنند. به جای پرخاش و کنار زدن آنها با پدری و الفت با آنان برخورد کنید. اگر قبول هم نکردند، مایوس نشوید.»۴ ایشان با برخوردهای شایسته و مناسبی که با قشر جوان داشتند، آنان را به سوی دین و معارف و ارزش های اسلامی جذب کردند و از آنان نیروهایی مومن، متعهد و انقلابی و فداکار تربیت کردند و آنان را در خدمت اسلام و انقلاب گرفتند .
امام خمینی(ره) که همواره با قشر جوان در ارتباط بود به مناسبت های گوناگون آنان را به همان مسیری که خود در جوانی طی کرده بود یعنی راه ایمان و تقوی و صداقت دعوت می نمود و دلسوزانه آنان را به سوی هدایت و رستگاری دعوت می کرد. به خصوص در دهه پنجاه که اقدامات ضداخلاقی و فرهنگی و معارض با ارزش های اسلامی از سوی رژیم به اوج خود رسیده بود، تمامی دستگاه های تبلیغی و فرهنگی رژیم در تلاش به منظور به انحراف و تباهی و فساد کشیدن جوانان بودند، امام خمینی(ره) ضمن معرفی ماهیت ضددینی رژیم شاه، جوانان را نسبت به فعالیت های تخریبی و انحرافی آنان آگاه و هوشیار ساخت .
حساسیت ها و توجهات بسیار ایشان نسبت به رشد جنبه های روحی و معنوی در میان جوانان، موجب شد که در سال های نخست پیروزی انقلاب اسلامی، تحول چشمگیری در جوانان به وجود آمد و گروه عظیمی از خداجویان رهیده از ارزشهای پست و حیوانی، راه سعادت و نیک بختی خود را در تهذیب نفس و سیر الی الله جستجو کردند. نفس مسیحایی امام(ره) عاشقان و دلدادگانی را در میان جوانان پرورش داد که بسیاری از اهل ریاضت و سیر و سلوک به حال آنان غبطه می خوردند.
آنان که در سال های دفاع مقدس در جبهه های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران شرکت داشتند به خوبی مطلع و آگاهند که جوانان غرق در فساد دوران طاغوت، چگونه از رهبر خود، دستور می گرفتند و با آگاهی و شناخت کامل به سوی جبهه های نبرد می شتافتند. و سنگرها را به محل عبودیت و بندگی و راز و نیاز و نمازهای عاشقانه و عرض ارادت به اهلبیت پیامبر اسلام تبدیل کردند. و این جز به برکت تحولی که خداوند به دست عارفی کامل و انسانی وارسته همچون امام خمینی(ره) به وجود آورد، نبود.
امروزه نیز اگر جوانان برومندی را می بینیم که با معنویت و ارزشهای اسلامی رابطه ای نزدیک دارند و از انحرافات و مفاسد و منکرات که از هر سو آنان را محاصره کرده، به دور می باشند، به برکت تاثیراتی است که آن مرد الهی در جامعه ایران از خود برجای گذارد.
در اینجا به منظور آشنایی بیشتر جوانان با رهنمودهایی که امام خمینی(ره) به این قشر عزیز در رابطه با اهمیت دادن به دوران جوانی و توجه به معنویت متذکر شدند، چند نکته را یادآور می شویم :

جوانی، فرصتی طلایی
جوان از قلبی پاک، لطیف و با صفا برخوردار است، لذا قابلیت پذیرش هر نوع اخلاق نیک و بد و هر نوع زشتی و زیبایی را به راحتی دارا می باشد. از این رو می توان با توجه و دقت، از ورود زشتی ها و اخلاق ناپسند به آن جلوگیری کرد.
در روایتی از امام باقر آمده است که «هر بنده ای دردلش نقطه سفیدی است که چون مرتکب گناه گردد نقطه سیاهی در آن پیدا می شود، سپس اگر توبه کند آن سیاهی از بین می رود لکن اگر به گناه ادامه دهد، آن سیاهی افزایش یابد تا روی سفیدی را بپوشاند و چون سفیدی پوشیده شود، دیگر صاحب آن دل هرگز به خیرنگراید.»5
انسان که در دوران جوانی آماده پذیرش هر نوع فکر و روشی است و هنوز، گناهان و رذائل در دل او ریشه نکرده است، به خوبی می تواند با درایت و اندیشه، مسیر خویش را به سوی کمال و معنویت سوق دهد و با استفاده از فرصتهای جوانی، تا حدود زیادی خویش را در برابر انحرافات و کژی ها بیمه نماید. امام خمینی(ره) می فرمایند: «هان ای عزیز، از خواب بیدار شو، از غفلت تنبه پیدا کن و دامن همت به کمر زن، و تا وقت است فرصت را غنیمت بشمار.»6
چه بسیار افرادی که این دوره از زندگی خویش را با وعده های شیطانی و خیالات و اوهام سپری می کنند و خود را با لذائذ زودگذر دنیایی و خوشی ها سرگرم نموده با خود گویند که وقت برای عبادت و بندگی و توبه باقی است در حالی که اینها وسوسه های شیطانی است که انسان را از عبودیت پروردگار باز می دارد و به بندگی شیطان می کشاند، امام (ره) در توصیه به فرزندش مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سید احمد خمینی می فرمایند: «پسرم تا نعمت جوانی را از دست ندادی فکر اصلاح خود باش که در پیری همه چیز را از دست می دهی.»7
توجه به اینکه انسان در ایام جوانی از قدرت و توانایی کافی و اراده قوی برخوردار است بهترین زمان برای عبادت و بندگی خدا و مبارزه با رذائل و مفاسد اخلاقی می باشد. به مرور این قوا رو به ضعف و تحلیل می رود و هر مقدار که شیاطین و نفس اماره در قلب انسان بیشتر رسوخ کند و قوی تر گردد، قدرت و اراده ضعیف تر و راحت تر تسلیم می گردد.
امام خمینی(ره) پند و اندرز استاد عرفان خود آیت الله شاه آبادی به شاگردانش را چنین نقل می کند: «تا قوای جوانی و نشاط آن باقی است بهتر می توان قیام کرد در مقابل مفاسد اخلاقی و خوبتر می توان وظایف انسانیه را انجام داد. مگذارید این قوا از دست برود و روزگار پیری پیش آید که موفق شدن در آن حال مشکل است.»8

جوانی و خودسازی
انسان دارای تمایلات و غرایز فراوان و نامحدودی است. اگر انسان خواسته های نفسانی خویش را در محدوده موارد مباح و جوایز شرعی قرار دهد، راه صحیحی را پیموده و به سعادت و رستگاری خواهد رسید و الا در گمراهی و ضلالت قرار می گیرد.
انسان مومن باید همواره در راه اصلاح خویش، با نفس اماره مبارزه نموده و نفس را با بندگی خدا ، مطیع خویش گرداند. بهترین زمان برای مهار نفس، دوران جوانی است که انسان از قدرت و توان کافی برخوردار است. امام خمینی(ره) خطاب به جوانان متذکر می شوند: «شما جوانها بهتر می توانید تهذیب نفس کنید، شما به ملکوت نزدیک تر هستید از پیرمردها... هزاران جوان اصلاح می شوند و یک پیر مرد نمی شود. نگذارید برای ایام پیری، حالا که جوان هستید سیر خودتان را بکنید، شروع کنید.»9
نیز می فرماید: «انسان اگر در جوانی تهذیب کرد خودش را، شده است، اگر بگذارد تا به پیرمردی برسد، هم قوای خودش ضعیف می شود و هم آن درختی که در دل انسان شیطان کاشته است قوی می شود و آن درخت قوی را نمی شود با یک اراده ضعیف انسان بکند.»۱۰

جوانی بهار توبه
یکی از دستورات موکد دینی، توصیه و ترغیب به توبه و پشیمانی از گناه و بازگشت به سوی خداست. انسان مومن، نباید هیچگاه خود را با وعده های شیطانی و خیالات و اوهام فریب دهد. و با غفلت، از گناهان عبور کرده و خویش را به توبه در دوران پیری وعده دهد.
جوانی بهترین فرصت برای توبه است. اگر انسان از این دوران طلایی بدون توبه گذشت ایام ناتوانی و پیری بسیار مشکل خواهد بود.
پیامبر اسلام (ص ) در روایتی می فرمایند: «هیچ چیز نزد خداوند محبوب ترازجوانی که توبه کند، نیست.»

امام خمینی(ره) می فرمایند: «بهار توبه ایام جوانی است که بار گناهان کمتر و کدورت قلبی و ظلمت باطنی ناقصتر و شرایط توبه سهلتر و آسانتر است… پس ای عزیز! هر چه زودتر دامن]همت[ به کمر بزن و عزم را محکم و اراده را قوی کن و از گناهان، تا در سن جوانی هستی یا در حیات دنیایی می باشی، توبه کن و مگذار فرصت خدا داد از دستت برود، و به تسویلات شیطانی و مکاید نفس اماره اعتنا مکن.»۱1
سخن را با قطعه شعری زیبا از امام خمینی(ره) به پایان می بریم :
ما را رها کنید در این رنج بی حساب       با قلب پاره پاره و با سینه ای کباب
عمری گذشت در غم هجران روی دوست       مرغم درون آتش و ماهی برون آب
هر چه فرا گرفتم و هر چه ورق زدم       چیزی نبود غیر حجابی پس از حجاب
هان ای عزیز ، فصل جوانی بهوش باش       در پیری از تو هیچ نیاید به غیر خواب
این جاهلان که دعوی ارشاد می کنند       در خرقه شان به غیر منم تحفه ای میاب
ماعیب و نقص خویش و کمال و جمال غیر       پنهان نموده ایم چو پیری پس خضاب

منابع:
۱. میزان الحکمه، ج ۵، ص ۹
۲. پا به پای آفتاب، ج ۴، ص۱۳۰
۳. برداشتهایی از سیره امام خمینی(ره) ، ج۱، ص۳۵
۴. صحیفه امام ره) ، ج۲۱، صص ۹۸ ـ ۹۹
۵. بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۳۲
۶. شرح چهل حدیث، ص24
۷. صحیفه امام، ج20، ص447
8. شرح چهل حدیث، ص11
9. تفسیر سوره حمد، ص126، جلسه دوم
10. صحیفه امام، ج18، ص14
11. شرح چهل حدیث، ص273 و 274

منبع: ابراهیم امیری، بنیاد تبیین اندیشه های امام خمینی(ره)در دانشگاهها