رسانه ها به عنوان یکی از نهاد های اجتماعی، عهده دار انتقال میراث فرهنگی و اجتماعی و ارزشهای جوامع هستند. در عصر کنونی با توجه به نقش بارز آنها در جامعه و اطلاع رسانی پیرامون موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی عملاً الگوهای نوینی را به جوامع وارد کرده تا جایگزین فرهنگ ها و ارزشها و الگوهای سنتی شود، لذا به عنوان عاملان تغییر و تحول سبک زندگی جوامع و ارزشهای حاکم بر آن مطرح هستند، به گونه ای که سنت ها را به مبارزه می طلبند و به صورت یک عامل مؤثر در دگرگونی نگرش ها و رفتارهای نسل جدید عمل می نمایند. امروز آمار به خوبی بیانگر این موضوع است که رسانه های گوناگون اعم از دیداری و شنیداری، مکتوبات اعم از روزنامه ها، مجلات، نشریات و...، شبکه های اجتماعی،سایت ها، وبلاگ ها و ...، علاوه بر تغییر بسیاری از آداب و رسوم سنن گذشته در جوامع، توانسته اند الگوهای جدیدی برای زندگی بشر امروزی ارائه نموده و روشهای مختلف زندگی در اقصی نقاط دنیا را به همسانی بیشتر رهنمون کنند.
بنابراین چه بخواهیم و چه نخواهیم، رسانه ها در دوران کنونی بخشی جدایی ناپذیر از زندگی مردم شده اند. مردم در طول شبانه روز از محتوای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و آموزشی و سرگرمی رسانه ها استفاده می کنند. نسل کنونی جامعه از ابتدای حیاتش با رسانه ها بزرگ می شود و در دنیای اطلاعاتی و ارتباطی امروز، بخش عظیم فرهنگ، ارزشها و هنجارهای جامعه خود و دیگر جوامع را از رسانه ها دریافت می کند. به عبارتی در دوران معاصر که به عصر اطلاعات و جامعه اطلاعاتی و ارتباطی معروف است، بخش عظیمی از جامعه پذیری نسلها از طریق رسانه ها انجام می شود و نفوذ و تأثیر رسانه تا جایی است که برخی از نظریه پردازان ارتباطی بر این باورند که رسانه ها اولویت ذهنی و حتی رفتاری ما را تعیین می کنند و اگر چگونگی فکر کردن را به ما یاد ندهند، اینکه به چه چیزی فکر کنیم را به ما القا می کنند. پس می توان گفت که امروزه نقش رسانه ها در تعیین سبک زندگی و سعادت و شقاوت به گونه ای است که در تصمیمات راهبردی نظامهای سیاسی، نادیده گرفته نمی شوند. فعالیتهای رسانه ها برای تعیین سبک زندگی به شرح ذیل است:
- رسانه ها به فرایند هویت سازی کمک می کنند. مردم از طریق آنها خود و دیگران را می شناسند و رفتارهای مطلوب یا نامطلوب را معین می کنند. در این زمینه رسانه ها به مانند الگو یا معلم عمل می کنند که افراد جامعه به تدریج با همراهی با آن شخصیت، رفتار و نگرش خود را درباره زندگی تغییر می دهند.
- رسانه ها به فرایند معنا یابی کمک می کنند. در جهانی که به طور فزاینده پیچیده تر می شود و جایی که حوادث و رخداد های دور دست بسیار پراهمیت می شوند. بشر برای معنا بخشی به جهان بیشتر به رسانه های همگانی وابسته شده است.
- رسانه ها به دلیل انتشار محتوای خشنود و سرگرم کننده لذت بخش هستند. این لذت می تواند از استفاده مستقیم محتوای رسانه ای خاص باشد که از منظر زیبایی شناسی است و یا غیرمستقیم.
شبکه های اجتماعی رسانه نوینی است که سعی دارد نحوه کار کردن انسانها در اجتماع و نقشی که در جامعه بازی می کنند و تعاملی که با دیگران دارند را تغییر شکل دهد. فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی موجب می شود تا اجتماعات و هویت های جدیدی تشکیل شود. مارک پاستر معتقد است در دوره جدید که اینترنت و ارتباطات الکترونیک در جامعه سیطره دارد، داده ها و اطلاعات یا به عبارت دقیق تر، اجتماعات مجازی هستند که هویت افراد را می سازند. وسایل نوین اطلاعاتی و ارتباطی تغییراتی را در برداشت های فرد به وجود می آورد و هویت ها را در وضعیت تازه ای قرار می دهد که بسیار با گذشته متفاوت و حتی گاهی مغایر است.
فناوری های نوین ارتباطی امکان داشتن خلوت جدیدی را برای افراد با ایجاد فضایی شخصی و خصوصی در فضای مجازی فراهم می کند. در این فضا افراد با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و با بهره گیری از امکانات اینترنت مانند شبکه های اجتماعی و اتاقهای گفت و گو شبکه گسترده ای از روابط میان افراد شکل می گیرد که غیرقابل کنترل است.
این امر بتدریج موجب از هم پاشیدگی شبکه های سنتی روابط مانند همسایگی می شود و هویت هایی جدا از جهان واقعی برای افراد ایجاد می کند.(مرتضی نورمحمدی، 1388)
اکنون دنیا در جامعه اطلاعاتی به سر می برد و با پیشرفت های تکنولوژیک، دنیا به صورت دهکده ای کوچک تبدیل شده است که در آن واحد، تمام مردم دنیا از یکدیگر اطلاع و آگاهی دارند و این رابطه ها به گونه ای می باشد که حتی سبک و سیاق زندگیشان را تحت الشعاع قرار داده است تا افراد از یک یا چند روش مشخص و یکسان پیروی کنند. هر کسی تلاش می کند آزادانه یک مسیری را که با سلایق و عقاید و اخلاقیاتش نزدیک می باشد را از این کانالهای ارتباطی انتخاب کند و آن را در زندگی خود به عنوان سبک زندگی پیاده نماید.
اگر در اجتماعات سنتی سبک زندگی از گذشته تعیین می شد، در جامعه مدرن سبک زندگی وابسته به انتخاب و انتخاب نیز وابسته به اطلاعات است. اطلاعات محصول فرایند ارتباطات است. ارتباط می تواند میان فردی و یا رسانه ای باشد. رسانه ها در خصوص اینکه فرد در حوزه های متفاوت چه گزینه هایی دارد و چه انتخاباتی می تواند داشته باشد،اطلاعات می دهند.
بنابراین برای ایجاد سبک زندگی اسلامی ایرانی باید با استفاده از این دانش بتوان کلیه نیازهای منطقی مردم را برآورده کرد و به نیازهایی مانند سپری کردن اوقات فراغت، مدل لباس، موسیقی حلال، فیلم پاک، سریال آموزنده، معماری اسلامی نیز توجه نمود و این امر سبب گرایش بخش عمده ای از مردم به این سبک زندگی می شود.
امام خمینی (س) می فرمایند:
" رسانه های گروهی، بویژه صدا و سیما، این مراکز آموزش و پرورش عمومی می توانند خدمتهای گرانمایه ای را به فرهنگ اسلام و ایران نمایند. بنگاههایی که شب و روز، ملت در سراسر کشور با آنها تماس سمعی و بصری دارند، چه مطبوعات در مقالات و نوشتارهای خود و چه صدا و سیما در برنامه ها و نمایشنامه ها و انعکاس هنرها و انتخاب فیلمها و هنرهای آموزنده باید همت گمارند و بیشتر کار کنند؛ و از گردانندگان و هنرمندان متعهد بخواهند تا در راه تربیت صحیح و تهذیب جامعه وضعیت تمام قشرها را در نظر گرفته، و راه و روش زندگی شرافتمندانه و آزادمنشانه را با هنر ها و نمایشنامه ها به ملت بیاموزند، و از هنرهای بدآموز و مبتذل جلوگیری کنند." (صحیفه امام؛ ج19، ص159)
ایشان در بیان وظیفه خطیر رسانه ها فرموده اند.
"آنکه از همه خدمت ها بالاتر است این است که نیروی انسانی ما را رشد بدهد و این به عهده مطبوعات است؛ مجله هاست؛ رادیو تلویزیون است؛ سینما هاست؛ تئاترهاست. اینها می توانند نیروی انسانی ما را تقویت کنند و تربیت صحیح بکنند و خدمتشان ارزشمند باشد" (صحیفه امام؛ ج 8، ص 498)
مقام معظم رهبری نیز در تبیین فرهنگ ایران اسلامی می فرمایند:
"فرهنگ ایران اسلامی نمایشگر آن روح و محتوایی است که انقلاب اسلامی به ارمغان آورد و ملت ایران آن را با دل و جان پذیرفت و برای آن تلاش کرد. این مجموعه را باید فرهنگ قابل انتقال و تبیین و تبلیغ به حساب آورد و در ارائه و انتقال آن حتی ابزارها را نیز مورد توجه قرار داد ."(بیانات 29/5/75)
ایشان مهمترین مصادیق فرهنگ اسلامی – ایرانی را شامل موارد زیر می دانند:
" استحکام بنیانهای اعتقادی و دینی، آشنایی با مبانی معرفتی اسلام و قرآن، شناخت تاریخ کشور و افتخارات ملت به ویژه در دورانهای نزدیک به امروز، شناخت درست امام خمینی (ره) قله بلند تاریخ معاصر و اندیشه های سیاسی و پایه های حرکت عظیم انقلابی او، احساس عزت و سربلندی به خاطر درسی که ایرانیان در دوران پیروزی انقلاب و دفاع مقدس به جهان دارند. فراگرفتن خصلت هایی که می تواند نسل کنونی را به اعتلا و عظمت برساند مانند دینداری و دانش پژوهی، وجدان کار و انضباط، شجاعت و پاکدامنی و جوانمردی، آگاهی سیاسی و خلوص انقلابی و امانت و محبت و برادری، استقلال و آزادمنشی ... وظیفه اصلی صدا و سیما آن است که طی همه برنامه های خود هدف برآوردن این نیازهای حیاتی را در نظر بگیرد و از سمت و سوی آن بیرون نرود. (بیانات 5/3/78)
بنابراین، ارائه تعریفی مبتنی بر جهان بینی اسلامی و فرهنگ ایرانی ضروری است. در این مدل، تأسی از سیره نبی مکرم اسلام (ص) و ائمه معصومین علیهم السلام در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی نظام اسلامی جریان دارد و الگو پذیری از شیوه زندگی این بزرگان می تواند سبب تقویت فرهنگ و سبک زندگی ایرانی اسلامی شود زیرا اسلام در همه ابعاد فردی و اجتماعی از جمله تأکید بر کار و تلاش، آموزش از گهواره تا گور، بهداشت فردی، عدم اضرار به دیگران، روش خوردن و آشامیدن، لباس پوشیدن، آداب آراستگی، قناعت و دوری از تجمل گرایی و اشرافی گری و فخرفروشی، صداقت، عدالت، محبت و ... برنامه دارد.
اسلام برنامه دارد، ما خودمان هم برنامه داریم، لکن برنامه اسلام است و مترقی و بهتر از برنامههایی است که به دست استعمارگران پیاده شده است." (صحیفه امام؛ ج4، ص456)
برگرفته از "رسانه و سبک زندگی فردی - اجتماعی خانواده از توصیف و تبیین تا اصلاح و تغییر"